چەن وشەیەک ...
لە ڕاستیدا، لە ئەم وتارە نوێیەمدا دەمەوێ، باسی دوو بابەتی نوێ بکەم و هەردوو بابەتەکەش، زۆر پێکەوە گرێدراون: یەکەمیان کێشەی کورد و دووەمیشیان، چۆن ئەو ستراتیژە نەتەوەییە گرنگە جێبەجێدەکرێ، بۆیە وەک تەواوکەری یەکدی وان. لێرەدا هەوڵدەدەم، بەگوێرەی توانا و دیدی تایبەتی خۆم، سەبارەت ئەو دوو بابەتە گرنگە، بە کۆڵینەوە و چەن خاڵێکی گرنگ، باری سەرنجی خۆم ڕوونکەمەوە. 

کێشەی کورد
پێویستە، ئەوە زۆر باش بزانین، كێشەی كورد، كێشەیەكی ئایینیی نییە و هیچ پێوەندییەكیشی، بە كێشەی جیاوازیی نێوان هەر دوو ئایینزای سووننە و شیعەوە نییە. بەڵكوو بە كێشەیەكی نەتەوەیی و ڕامیاریی، نەتەوەیەكی خاك داگیر و دابەشكراوی بێ دەوڵەتی (40) میلیۆنیی دەژمێررێ، نێوەڕۆكێكی ئاشتیخوازانەی ڕزگاریخوازانەی پێشكەوتووخوازانەی دێمۆكراسیخوازانەی هەیە،
ئامانجی ستراتیژیی دووری، خۆی لە دامەزراندنی دەوڵەتێكی نەتەوەیی سەربەخۆدا دەبینێ، تا نەتەوەی كورد، لە دەم گوورگی هار و چاوبرسیی دەوڵەتە داگیركەرەكانی (كوردستان) قووتاركا، لە تواندنەوە و تۆوبڕكردنی ڕەگەزیی بیپارێزێ، لە نێوچەی خۆرهەڵاتی نێوەڕاستدا، جێپێی خۆی بكاتەوە، شانبەشانی نەتەوەكانی توورك، عەرەب، فارس و دەوڵەتەكانیان، بەشداریی لە كاروانی ژیاریی و پێشكەوتنی باری ئابووریی و كۆمەڵایەتی دواكەوتووی گەلانی نێوچەكەدا بكا، هەر نەتەوە و دەوڵەتێ، باوەڕی بە مافی چارەنووسی نەتەوەی كورد هەبێ، بە دۆستێكی گەورەی خۆمانی دەزانین!
هەروەها، گرفتی سەرەكی نەتەوەی كورد، تەنیا كێشەی نێوچەی جوگرافیایی و هەڵكەوتی جیۆپۆلێتیك نییە، وەك سەركردایەتی پارتەكان، چەندین ساڵە. مێشكی ڕۆڵەكانی كوردیان پێوە خەریككردووە، بەڵكوو بەشێكی هەرە زۆری، بۆ گرفتی ڕۆڵی سەركردەی شیاو و هوشیار، سەركردایەتییەكی ژیر، بە توانا و دڵسۆز دەگەڕێتەوە، پاشان گرفتەكانی دیكە دێن!

کوردستان کۆڵۆنیایەکی نێودەوڵەتییە
گەر ئێمەی کورد، بڕوامان بە ئەوە هەبوو، وەک بیریار و دۆستی گەورەی نەتەوەکەمان (سمایل بێشکچی) گوتوویەتی: (کوردستان کۆڵۆنیایەکی نێودەوڵەتییە)، ئەوا زۆر پێویستە، کورتەیەکی مێژوویی بیری هاوڕێیان بێنمەوە.
(کوردستان) بە گشتیی و باشووری (کوردستان) بە تایبەتى، ماوەی پتر لە (100) ساڵە داگیرکراوە، کۆڵۆنیایەکی گەورەی نێودەوڵەتی نەبێ، هیچی دیکە نییە. چونکە گەلی کورد، لە هەموو سەردەم و لە هەموو ڕوویەکەوە، بە خراپترین شێوە چەوسێنراوەتەوە. بۆیە کورد دەبێ، دەوڵەتی نەتەوەیی سەربەخۆی خۆی دامەزرێنێ، چونکە مافێکی سرووشتیی خۆیەتی، لەدەس هەموو جۆرە چەوساندنەوەیەک ڕزگاریبێ.
ئەدی بۆ ڕەوایە، نەتەوە داگیرکەرەکانی (توورک، فارس و عەرەب)، بە ئازادیی بژین و خاوەنی دەوڵەتی نەتەوەیی سەربەخۆی خۆیان بن، بەڵام نەتەوەی کورد، بەژێردەسی بژی و دەوڵەتی نەتەوەیی سەربەخۆی خۆشی نەبێ؟!!
چۆن دەوڵەتی نەتەوەیی سەربەخۆ دادەمەزرێنرێ؟!
ئایا، کێ ئەم دەوڵەتە کوردییە دادەمەزرێنێ؟! ئەم ئامانجە نەتەوەییە پیرۆزە، ئەم ستراتیژە سەخت و گەورەیە چۆنبەدیدێ؟! ئەمانە چەن پرسیارێکی گرنگن، پێویستیان بە بیرکردنەوە و هەوڵێکی زۆر بە کوڵودڵ هەیە. بۆیە لێرەدا، بە چەن خاڵێ، دید و بۆچوونی تایبەتی خۆم دەردەبڕم.
1. ئێمەی کورد دەبێ، بەرانبەر یەکدی، دڵمان وەک کڵافەی تیشکی زێرینی خۆر خاوێن و سپی بێ، لە خۆشەویستیی یەکدی لێوانلێوبێ، ئەگینا گەر وانەبێ، بە هیچ ئامانجێکی نەتەوەیی خۆمان ناگەین و تا ماوین، هەر لە بازنەیەکی بۆشدا دەخولێینەوە!
2. بە هەموو شێوەیە هەوڵبدەین، ڕەگی ناکۆکیی و دووبەرەکیی ڕیشەکێشکەین. دژی جەنگی نێوخۆ بین و یەکێتیی ڕیزەکانی گەل، بە دڵ و بە گیان بپارێزین.
3. واز لە بەرژەوەندیی تەسکی پارتایەتیی و بنەماڵەیی بێنین و بەرژەوەندیی باڵای نەتەوەی کورد، لەسەروو هەموو جۆرە بەرژەوەندییەکانی دیکەوە دابنێین.
4. پێویستە، زۆر بە ڕوونیی و ڕاشکاویی، ناوەڕۆکی کێشە سەرەکییەکەی کورد، بۆ ڕۆڵەکانی کورد و دەزگە نێودەوڵەتییەکان باسبکەین، تا بە تەواویی و بە شێوەیەکی ڕاست، لە گرفتەکانی کورد و شێوازی چارەسەرکردنی تێبگەن.
5. ڕۆڵەکانی نەتەوەکەمان، بە پەروەردەیەکی نەتەوەیی مرۆدۆستانە و پێشکەوتووخوازنە، بە دڵسۆزیی و خۆشەویستیی نیشتمان گۆشبکەین. زۆر پێویستە، بیری گەندەڵی بیانیپەرستیی و عێراقچێتی، لە بیر و هۆشی ڕۆڵەکانی نەتەوەی کورددا بسڕینەوە.
6. پێویستە، خاڵە سەرەکییەکانی ستراتیژی ڕامیاریی و نەتەوەیی سەربەخۆیی (کوردستان)، بۆ ڕۆڵەکانی کورد دابڕێژین. بۆ ئەم کارە گرنگ و هەستیارەش دەبێ، ڕووناکبیر، ڕامیار، پسپۆڕ، شارەزا، ئەکادیمیک و پارتەکانی (کوردستان)، بەشداری تیدا بکەن و ڕۆڵی سەرەکی ببینن.
7. بەرەیەکی کوردستانیی فراوان، لە نێوان گرووپ و هێزە نەتەوەیی و ڕامیارییەکانی کورددا دامەزرێنرێ، ئامانجی سەرەکی، پەروەردەکردنی ڕۆڵەکانی کورد و ڕزگارکردنی نیشتمانەکەمان بێ. واتە سەرکردایەتییەکی ڕامیاریی یەکگرتوو پێکبێ، هەموو کارەکان، دڵسۆزانە لە ئەستۆی خۆیان بگرن، بۆ ئامانجە نزیک و دوورەکان تێبکۆشن.
8. گرفتێکی دیکەی گرنگ، بەرۆکی بزووتنەوەی کوردایەتی دەگرێ، ئەویش ئەوەیە، لەگەڵ هەر چوار دەوڵەتە داگیرکەرەکەی (کوردستان)دا، یەک ئایینی هاوبەش کۆماندەکاتەوە و زۆر جاریش، ئەوان بە ناوی ئایینەوە، دژایەتی کورد و مافە ڕەواکانی دەکەن. لەبەرئەوە بە هیچ شێوەیە نابێ، کێشەی کورد و ئایین و ئایینزا تێکەڵاوکرێ، چونکە خواپەرستیی و کاری ڕامیاریی و نەتەوەیی، دوو شتی زۆر جیاوازن.
9. لەسەر ئاستی کۆمەڵایەتیش، لە ئەم قۆناغەدا، وەک هەنگاوێکی گرنگ و پێویست دەبێ، چاکسازییەکی ڕیشەیی، لە هەموو بوارەکانی ژیانی نەتەوەیی، ڕامیاریی، ئابووریی و کۆمەڵایەتیدا بکرێ. کەسانی پاک و دڵسۆز، لە هەموو دەزگەکانی میری هەرێم و بەرەی گەلدا دابنرێن. بژێویی کۆمەڵانی خەڵک دابینکرێ، بێکاریی نەهێڵرێ، تا بەر بە لافاوی کۆچی ڕۆڵەکانی کورد، بۆ دەرەوی وڵات بگیرێ، تۆوی خۆشەویستیی گەل و نیشتمان، لە بیر و هۆشیاندا بچێنرێ.         
10. لەسەر ئاستی نێوچەکە و جیهانیش پێویستە، بۆ چارەسەرکردنی کێشەی کورد، بە شێوەیەکی زانستانە و ڕێکوپێک، لە پێش هەموو شتێکدا دەبێ، بارودۆخی ڕامیاریی و ئابووریی نێوچەکە و جیهان هەڵسەنگێنین. گەر ڕەوشەکە لەباربوو، زۆر پێویستە، ئەو هەلە مێژووییانەی بۆ کورد هەڵدەکەون، لەکیس خۆمانی نەدەین و کەڵکیان لێ وەرگرین، چونکە جاری وا هەیە، بە چەندین ساڵ، هەلێکی مێژوویی لەبار، بۆ کورد هەڵدەکەێ، گەر سەرکردایەتییەکی دڵسۆز، بە توانا، نیشتمانپەروەر و زیرەک نەبێ، ئەوا وەک ئاو لە نێوان پەنجەکانمانەوە دەردەچێ. بۆ نموونە:
1. یەکەمین جەنگی جیهان (28. 7. 1914- 11. 11. 1918)
2. دووەمین جەنگی جیهان (1. 9. 1939- 2. 9. 1945)
3. جەنگی عێراق و ئێران (22. 9. 1980- 20. 8. 1988)
4. داگیرکردنی کوەیت (2. 8. 1990- 26. 2. 1991)
5. جەنگی هێزەکانی هاوپەیمانان و عێراق (19. 3. 2003- 9. 4. 2003)
هەر هەموو ئەو هەلە زێرینانەمان لەدەسچوو. چونکە سەرکردایەتی ئەو سەردەمانەی کورد و پارتەکان، بە هیچ شێوەیە، نەک هەر کەڵکیان لە ئەو هەل و ڕەوشە لەبارە وەرنەگرت، بەڵکوو بیریشیان لە سەربەخۆیی (کوردستان) نەکردەوە و کاسەکەشیان، بە خراپترین شێوە، لە سەری کورددا شکان!
ئاخر ئەو سەرکردانە، گەر هەستی نەتەوەیی و نیشتمانپەروەرییان، کەمێ خاوێن و بەهیز بووایە، هەڵبەتە ڕەوشە ڕامیاریی و نێونەتەوەییەکەیان، زۆر بە باشی دەخوێندەوە و کەڵکیان لێ وەردەگرت. بەڵام بە داخەوە، بیری چەپەڵی بێگانەپەرستیی، تێکەڵکردنی ئایین و کێشەی کورد، مێشک و ئاوەزی پڕکردبوون، موسوڵمان و عێراقچییەکان، لەبری ئەوەی هەوڵ بۆ نەتەوەکەی خۆیان بدەن و داوای مافە ڕەواکانی نەتەوەی کورد بکەن، هەوڵ بۆ سەربەخۆیی و دامەزراندنی دەوڵەتێکی کوردستانیی بدەن، پشگیریی ئیمپراتۆریای عوسمانیی و دەوڵەتی نوێی توورکیای داگیرکەیان دەکرد، ڕۆڵەکانی کوردیان، بە دەهۆڵ و زووڕنای دژایەتی ئینگلیزی گاوور و داکۆکیکردن لە ئایینی پیرۆزی ئیسلام هەڵدەپەڕاند!

گرنگترین هەلی مێژوویی
ڵێرەدا زۆر بە ڕاشکاویی دەڵێم: ئەو هەلەی ساڵی (2003)، بۆ گەلی کوردی باشووری (کوردستان) هەڵکەوت، زۆر ئەستەمە، جارێکی دیکە دووبارەبێتەوە. چونکە کاتێ ڕژێمی (بەعس) ڕوخا، دەسەڵاتە سەرکووتکەرەکەی دەوڵەتی داگیرکەری (عێراق) نەما، ئا لە ئەو کاتانەدا، سەرکردەکانی (بەرەی کوردستانیی) بە گشتیی، هەردوو سەرکردەی پارتە زلهێزەکەی نێو بەرە (مەسعوود بارزانی) و (جەلال تاڵەبانی) بە تایبەتی، لەبری ئەوەی، بە سەرپەرشتیی هێزەکانی هاوپەیمانان، یا دەزگە تایبەتەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان، ڕیفراندۆمێکی فەرمیی، لە باشووری (کوردستان) سازکەن، لە گەل بپرسن، چ جۆرە مافێکیان دەوێ، تا لە کەشێکی ئازادانەدا، بۆ یەکەمین جار لە مێژوودا، مافی چارەنووسی کورد دیاریکەن، هەوڵ بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆی (کوردستان) بدەن، یا داوای کۆنفیدراڵی بکەن، ئەم گەلە داماوە ئەنفالکراو و کیمیابارانکراوە، بۆ تاهەتایە، لەدەس دەوڵەتی داگیرکەری (عێراق) ڕزگارکەن!
کەچی بەپەلە، شاری (بەغدا)یان گڕدا، داوای پۆست و پارەیان لێ کردن، داوای سەربەخۆیی تەواوی خاکی (کوردستان) و سەربەستیی گەلی کوردیان نەکرد. بەڵکوو درووشمی (عێراقی نوێ) و (عێراقی ئاشتیی و هیوا)یان بەرزکردەوە. واتە کورد بە دەسی خۆی، جارێکی دیکە، ژیڕدەسیی و کۆیلەیی، گەلی سەردەسی عەرەبی هەڵبژاردەوە! هەر وەک هۆنەری پایە بەرزی کوردیش (شێرکۆ بێکەس)، سەبارەت بە بیرۆکەی نەزۆکی (عێراقچێتی) و لەدەسدانی ئەو هەلە زێڕینە مێژووییە، بە پۆستەرە هۆنراوەیەک گوتوویەتی:
من خۆم بووم، خۆم
سێدارە هەڵوەشاوەکەم
سەرلەنوێ درووستکردەوە و
بە شانی خۆم هێنامەوە
بەردەم (بەغدا!)
        * * *
من خۆم بووم، خۆم
ماری سڕبووی ئەم (عێراق)ەم
سەرلەنوێ گەرمکردەوە
تا پێوەم با!!!                                              
2021. 8. 21

تێبینی:
* ڕۆژی (10. 12. 2004) لە (دووکان)، خوالێخۆشبوو (مام جەلال) کۆڕێکی گرت، سه‌باره‌ت به‌ هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی (عێراق)، گه‌لێ قسه‌ی بۆ کردین، کۆڕه‌که‌ش کاک (مه‌لابه‌ختیار) و دوکتۆر (ره‌ووف عوسمان) به‌ڕێوه‌یانده‌برد. پاشان نۆره‌ی پرسیار هات. من هه‌ستام و گوتم: به‌ڕێزتان شاره‌زای یاسان و باشیش ده‌زانن، سیسته‌می فیدراڵيی چییه‌. ئایا هیچ گه‌ره‌نتییه‌ک هه‌یه‌، ئه‌م سیسته‌مه‌ تا سه‌ر بمێنێ و ڕه‌ت نه‌کرێته‌وه‌؟!
گوتی: نه‌خیر.
گوتم: که‌واته‌،‌ ئێسته‌ (عێراق) هێزی له‌به‌ربڕاوه‌،‌ ده‌سه‌ڵا‌ت و سوپاکه‌ی هه‌ڵوه‌شاوه‌ته‌وه‌،‌ ئێمه‌ چیمان له‌ (عێراق) داوه‌، بۆچی ده‌بێ، هه‌وڵی زیندووکردنه‌وه‌ی بده‌ین؟ بۆ خه‌ریکی وڵاتی خۆمان نه‌بین و به‌ ته‌واویی ئاوه‌دانی نه‌که‌ینه‌وه‌؟!
 (مام) گوتی: تۆ غه‌درمان لێ ده‌که‌ی. ئێمه‌ تا ئێستەش‌ به‌شێکین له‌ (عێراق). ئه‌و (عێراق)ه‌ی (سه‌ددام حوسێن) نه‌ماوه‌، ئێسته‌ کورد خۆی فه‌رمانڕه‌وایی خۆی ده‌کا. ئیدی به‌ ئه‌و شێوه‌یه‌، زۆری له‌سه‌ر ڕۆی و منیش هیچ قسه‌یەکی دیکه‌م نه‌کرد. به‌ڵام سه‌یر ئه‌وه‌بوو، شه‌وێ تێلیفیزیۆنی (کوردسات)، هه‌موو کۆڕه‌که‌ی پیشاندا، که‌چی ته‌نیا هه‌ر، قسه‌کانی منیان لێ قرتاندبوو!
سەرچاوە: 222 چڵەڕیحانە، بەرگی یەکەم، سولەیمانی، 2021، ل143- 145. 
* ئەم وێنەش، هەر ئەو ڕۆژە گیراوە.