بەدڵنیاییەوە نوسین لەسەر هاتنی گروپی تیرۆرستی داعش و لێكەوتەكانی ناوچەكە بەتایبەت شاری موسڵ، لێكۆڵینەوەو بەدواداچوونی زۆری پێویستە، بڕواناكەم نوسینێكی من و سەردانێكی كورت بتوانێت بەسەرهاتەكانی خەڵك و شارەكە بگێڕێتەوە. ئەوەی بەسەر شارەكەدا هاتووە، بەحیكایەتخوانێك و بەفلمێك و نوسینی چەند كتێبێك ناگێڕدرێتەوە! ئازارو مەینەتیەكان ئەوەندە زۆر و گەورەن، كاتێكی زۆری پێویستە تا بتوانرێت هەمووی تۆماربكرێت.
هەموو كوچەو كۆڵان و شوێنێكی شارەكە یەك رەنگیان گرتووە، هێزو توانایان لەبەربڕاوە، رەنگوڕووی خەڵكی ئەو شارە لەگەلێكی ماندووی دوای مەرگەساتێكی گەورە دەچێت، ئەوەی ئەوانی هێشتۆتەوە رابردووی شارەكەیان و ئەو مێژووەیە كە هەزاران ساڵە بەردەوامە.
ئێستا ژمارەی دانیشتوانی موسڵ دیار نییە، پێش هاتنی داعش و رووداوە خوێناوییەكان بە (3.4) ملیۆن كەس مەزندە دەكرا، بەڵام دوای هاتنی ئەو گروپە تیرۆرخوازەو ئەو بارودۆخەی بەسەر شارەكەدا هات، پێدەچێت ئەو ژمارەیە زۆری لەكورتیدا بێت.
موسڵ بەشاری دوو بەهار ناسراوە، روباری دیجلە دەیكات بەدوو كەرتەوە. ئاوهەوایەكی جیاوازتری هەیە بەراورد بەناوچەكانی دەوروبەریی، خەڵكەكەیشی جاران بەشارستان و دونیا دیتە ناسرابوون.زیاتر خەڵكەكەی سەرقاڵی بازرگانیی و پیشەگەرن. هەروەك بەدەستڕەنگینی و سوپاسگوزار ناسراون.
ئەو كوردەی چوبێتە موسڵ ئیدی یادەوەریی لەگەڵ بابەتۆپ و دەواسەو نەبی یونس..تد هەیە، مەسیحییەكانیش بەدڵنیاییەوە یادەورییان لەگەڵ كڵیسای لاتین یاخود موسڵاوییەكان پێی دەڵێن كڵیسای(ساعە) هەیە كە یەكێكە لەگرنگترین و بەناوبانگترین كڵێساكانی عیراق و ناوچەكە.
منیش وەك هەمووان یادەوەریم لەگەڵ موسڵ هەبوو، ئەمە سەرباری ئەوەی لەدوای نەمانی داعش یەكەمجاربوو سەردانی ئەو شارە بكەم، حەزمدەكرد بزانم گەڕەك و تاخ و بازاڕو شوێنەوارەكان چیان بەسەرهاتووە.
ئەوەی لەو شارە بینیم، ئەو وێرانەیە بوو كە كەسمان پێشبینیمان نەدەكرد. شارێكی جوانی وەك موسڵ، بەهۆی شەڕو شۆڕو هاتنی گروپی تیرۆرخوازی داعشەوە، ببێتە شاری دێو و درنج! لەشارێكی ئاوەدانی هەمیشە كەسك و شین، ببێتە شارێك تەپوتۆزی وێرانبونی سیمای ژیانی بەتەواوی گۆڕیبێت.
من حەزمكرد بەر لەهەمووشتێك سەرێك لەو بەری موسڵ واتە موسڵی كۆن بدەین، بۆئەوەی دیمەنی وێرانبونی ناوچەكان ببینین، دواتر بتوانین سەرێك لەمبەری موسڵ واتە بەری ئەو گەڕەكانەی زۆرینەی كوردن بدەین و گۆڕانەكانی دوای هاتنی داعش ببینین.
بەشێوەیەكی گشتیی زۆرینەی موسڵی كۆن، كە دەكەوێتە (رۆژهەڵاتی موسڵ) بەتەواوی وێرانبووە. گەڕەك و بازاڕو فەرمانگە حكومییەكان و شوێنەوارەكان بەتەواوی وێرانبوون. نەك شوێنی ژیانی لێ نەماوە، بەڵكو وێرانەییەكەی بەجۆرێكە لەهەندێ شوێن رەنگە بەڕۆژیش جێگای ترس بێت هاتن و چوون تیایدا. باڵەخاكان بەسەریەكدا روخاون، گەڕەكەكان تەخت بوون، زۆربەی جادەو شەقامە گشتییەكان لەلایەن حكومەتەوە پاككراوەتەوە، هاتن و چوونی ئۆتۆمبێل هەیە. لەزۆربەی شوێنەكان هێزەكانی پۆلیس و ئاسایشی عیراقی هەبوون بازگە یاخود بنكەی چاودێریان دانابوو لەهەموو ئەوانەیان دەڕوانی كە بەوناوچانە هاتوچۆیان دەكرد، بۆیە منیش لەوێنەگرتن و تۆماركردنی ڤیدیۆ لەو شوێنانە كەمێك بەترسەوە مامەڵەم دەكرد، نەبادا قسەیەك بكەن و مۆبایلەكەم لێوەرگرن، بەڵام گەلێك گرنگ بوو تۆماركردنی دیمەنی وێرانبوونی ئەو ناوچانە.
هاوكار جاف-ی هاوڕێم گەلێك شارەزای شارو كوچەو كۆڵانەكانی ئەو ناوچانە بوو. شارەزاییەكی گەلێك باشیشی لەشەڕی داعش هەبوو، لەچۆنیەتی هاتنیان و ئەو شوێنانەی كە خەڵكیان لێ گولەباران دەكرد یاخود سەردەبڕی، بۆیە چەندین ناوچەو گۆڕەپانی پێشاندام كە گروپی تیرۆرستی داعش خەڵكی لێ سەربڕی بوو یاخود بەكۆمەڵ گولەباران كردبوو.
بەیەكەوە ژمارەیەكی زۆر شوێنەواری زۆر بەنرخ و مێژوویی موسڵمان بەسەركردەوە، لەبابەتی مزگەوتی ئیمام كە خەلیفە ئەبوبەكر بەغدادی یەكەم گوتاری هەینی لێ پێشكەشكردو یەكەم دەركەوتنی لەوێ بوو. شوێنێكی گەلێك هەستیارو گرنگە، لەشەڕی داعش لەلایەن فرۆكەی هاوپەیمانانەوە وێرانكراوەو ئێستا لەلایەن رێكخراوێكی ئیماراتییەوە نۆژەندەكرێتەوە. هەر بۆ زانیاریی، لەو شوێنە رێگا نادرێت تەنانەت كەرپوچێكیش لەلایەن هیچ كەسێكەوە ببرێت و هەڵبگیرێت. من بۆخۆم زۆرم حەزدەكرد ئەو مزگەوتە ببینم كە یەكەم وتاری داعشیزمی لێ پێشكەشكرا، چونكە ئەو شوێنە تا ماوەیەكی درێژی مێژوویی ناو ناوبانگێكی زۆری دەبێت.
لەسەردەمی داعش ئەو مزگەوتە، ناو و ناوبانگێكی زۆر گەورەی هەبوو، ناونیشانێكی بەناوبانگی تیرۆرستان بوو. ئەو مزگەوتە ناوی مزگەوتی ئیمام موحسین لەنزیك قەڵای پاشتاپیای مێژووییە لەبەری راستی شاری موسڵ و بەمزگەوتی (نوری)یش ناسراوە، بەوپێیەی لەسەردەمی نورەدین زەنكی لەساڵی 1173 دروستكراوەو یەكێكە لەمزگەوتە هەرە كۆنەكانی عیراق. منارەیەكی بەرزی هەبوو بە منارەی حەدبا ناسراوبوو، لەسەروبەندی هەوڵی كۆنترۆڵكردنی رۆژهەڵاتی شارەكە، لەلایەن گروپی تیرۆرستی داعش كە كردبویانە بارەگایەكی سەرەكی خۆیان، تەقێنرایەوەو زیانێكی ئێجگار گەورە بەمزگەوتەكەو ناوچەكە كەوت.
هەرچۆنێك بێت ئێمە لەوناوچەیە وەستاین و چەند وێنەیەكمان گرت، شوێنێكی لاچەپ بوو ئەو شوێنەی وێنەمان لێدەگرت، ئەگینا ئەگەر هێزە ئەمنیەكان چاویان دیاربوایە، بەدڵنیاییەوە پرسیاری خۆناساندنیان لێدەكردین، چونكە هێشتا ترسێكی زۆر هەیە گروپی تیرۆریخوازی داعش لەو ناوچانە كون و تۆنێلیان مابێت و توانای جموجۆڵی تیرۆریان هەبێت.
یەكێكی دیكە لەو شوێنەوارو پێگە گرنگانەی موسڵ كە حەزمدەكرد بیبینم، شوێنەوارێكی زۆر گرنگی مەسیحییەكان بوو، ئەویش كڵێسای ساعە بوو، چونكە گەلێك گرنگ بوو بۆ تەواوكردنی چیرۆكی ئازارو مەینەتییەكانی مەسیحییەكان لەشاری موسڵ و دەوروبەری، بۆیە ویستم لەنزیكەوە بیبینم و ناوچەكەش بەسەربكەمەوە.
كڵێسای ساعە كە بە (كڵێسای دۆمینیكان)یش ناودەبرێت، لەلایەن ئیتاڵییەكانەوە لە (1866 تا 1873) دروستكراوە. كڵێسای لاتین یان دۆمینیكان كڵێسای مەزهەب كاسۆلیكەكانەو دەكەوێتە گەڕەكی ساعە كە دەكەوێتە بەری چەپی شاری موسڵ. لە 25 نیسانی 2016 لەلایەن گروپی تیرۆرخوازی دەوڵەتی ئیسلامیی (داعش) تەقێنرایەوە.
لەدوای روخانی رژێمی سەدام لەماوەی 2003 تاوەكو هاتنی داعش لە ئابی 2014 ئەو كڵێسایەو شوێنەواری مەسیحییەكان لەموسڵ روبەرووی وێرانكردن ببونەوە، بەڵام كاتێك داعش هات بەئاشكراو بەبێ رێگریی لێكردن ئەو شوێنەورانە یەك لەدوای یەك وێران دەكران. یەكێك لەو شوێنەوارانە كڵیسای ساعە بوو. پێشتریش لە نیسانی 2008 هەمان كڵێسا لەلایەن گروپە تیرۆرستیە ئیسلامییەكان هەوڵی وێرانكردنی درا لەڕێی ئۆتۆمبێلی بۆمبڕێژكراو، بووە هۆی زیانگەراندنی گەورە بەو كاتژمێرەی كە لەسەر كڵێساكە هەیەو كڵێساكەی پێ ناسراوە.
دووبارە لەنیسانی 2016 گروپی تیرۆرخوازی ئیسلامیی (داعش) بەشێوەیەكی رێكخراو كڵێساكەی بۆمبڕێژكردو بەتەواوی وێرانیكرد. لەدوای رزگاركردنی موسڵ و لەناوبردنی گروپی تیرۆرخوازی داعش لەرووی سەربازییەوە، لەچوارچێوەی بەرنامەیەكی بەرفراوانی ئاژانسی كەلتورو پەروەردەو فێركردنی سەر بەنەتەوەیەكگرتووەكان (یونسكۆ) دەستكراوە بەڕێوشوێنی دوبارە نۆژەنكردنەوەی كڵێساكە لەلایەن تیمی زۆر تایبەتی چاككردنەوەی شوێنەوار چونكە زیانێكی ئێجگار گەورەی بەركەوتووە.
موسڵ موسڵی جاران نییە، ئەو تێكەڵە رەنگەی جاران هەیبوو نەماوە، ئێستا جگە لەعەرەب، هەم كورد لەوشارە ژمارەیان زۆر كەمبۆتەوەو روویان لەناوچەكانی ژێر ئیدارەی هەرێم كردووە، هەمیش مەسیحیی و پێكهاتەكانی دیكە ژمارەیان ئێجگار كەمبۆتەوە. لەبارەی مەسیحیەكانەوە پرسیاری زۆرمكرد، بەپێی خەمڵاندنی چاودێران و ئەوانەی شارەزای شارەكەن، ژمارەیەكی ئێجگار كەمی مەسیحییەكان گەڕاونەتەوە شارەكە، كە دەكرێت ژماردنیان زەحمەت نەبێت، ئەوانەی دیكە یان لەناوچەكانی ژێر ركێفی حكومەتی هەرێم نیشتەجێ بوون و دەژین، یاخود روویان لەدەرەوەی عیراق كردووە ئێستا لەئەوروپاو ئەمریكا دەژین! ئەوانەیشی لەهەرێمی كوردستانن، خەریكن موڵك و سامانەكانیان لەو شوێنانەی لێی نیشتەجێبوون لەموسڵ بیفرۆشن و بەپارەكەی یان لە كوردستان بەتەواوی نیشتەجێبن، یاخود سەفەربكەن وەك ئەوانی دیكە نەگەڕێنەوە.
لەدوای لەناوبردنی داعش لەشاری موسڵ، ژمارەیەك رێكخراو كاری هاوبەشیان كردووە لەپێناو گێڕانەوەی پێكهاتە جیاوازەكانی شارەكە بەتایبەت مەسیحییەكان. ئەو كارە هاوبەشەیان ناوناوە (شوێنەوارمان ناسنامەمانە). دیارترین ئەو كارانەی كردویانە نۆژەنكردنەوەی ژمارەیەك كڵێسای شارەكەو هاوكات خانوبەرەی ژمارەیەك هاوڵاتی مەسیحی و كڕینی پێداویستی ماڵ و پێداویستی ژیان، بەڵام هێشتا مەسیحییەكان دڵنیانین و ناگەڕێنەوە. لەلێدوانێكیشیدا یۆنادم یوسف كەننا سەرۆكی بزوتنەوەی ئاشوریی ئاشكرایكرد كە پێش هاتنی داعش ژمارەی مەسیحییەكانی موسڵ دەگەیشتە نزیكەی 50 هەزار كەس، بەڵام ئێستا لەوانەیە 100 كەسێك گەڕابنەوە شارەكە!.
لەلایەكی دیكە بەقسەی ئەمیر خۆشابا یەكێك لەبەرپرسانی رۆڵەكانی رافیدەین كە یەكێكە لەگروپە سیاسیە دیارەكانی مەسیحییەكانی عیراق، مەسیحییەكانی قەرەقۆش و ئەلقۆش و بەحزانی و بەرتلەو كرملێس ..تد ژمارەیەكی كەمیان لێ گەڕاونەتەوە، وتی "چونكە ماڵ و حاڵیان تاڵانكراوەو هەندێكیش لێیان وێرانكراوە! كەواتە چۆن بتوانن وارو شوێنەكانی خۆیان" وتیشی "ئەمە سەرباری نەبوونی خزمەتگوزاریی و كارو كاسبی، بۆیە بەناچاری لەشارەكانی هەولێر و دهۆك دەژین".
بەقسەی ئەمیر خۆشابا كە بۆخۆی خەڵكی دۆلی نەهلەی بادینانە و ئێستا لەشارۆچكەی عەنكاوە لەنزیك هەولێر دادەنیشێت"پێویستە مەسیحیەكان لانیكەم قەرەبووی ماددی بكرێنەوە تاوەكو بتوانن ماڵ پێكبهێننەوەو ژیانی نوێ لەشارو شارۆچكەكانی خۆیان دەستپێبكەنەوە".
