خەڵكی عەنكاوە لەگەڵ ئەو بڕیاری دروستكردنی فرۆكەخانە خۆشحاڵبون‌و رێگریان لەهیچ نەكرد، بەڵام چاوەڕوانی قەرەبویان لە حكومەتی هەرێم دەكرد، بە قەرەبوكردنەوەیان لەبەرامبەر دەستبەسەرداگرتنی زەویەكانیان، كەچی هیچ گفتوگۆیەكی راستەوخۆو ناڕاستەوخۆیشیان لەگەڵدا نەكرا تاوەكو قەرەبوو بكرێنەوە.
مامۆستا بوترس یەكێك بوو لەوانەی زەوی موڵكی خانەوادەكەی كەوتبوە بەر فرۆكەخانەی نێودەوڵەتی هەولێرو وتی من‌و خانەوادەكەم نزیكەی 620 دۆنم زەوی كشتوكاڵیمان كەوتۆتە سنوری فرۆكەخانەو تاپۆمان هەیەو یەك دیناریش قەرەبو نەكراوینەتەوە. رونیكردەوە كەبەپێی قانون حكومەت زەوی بێ‌ تاپۆ یان كشتوكاڵی قەرەبو دەكاتەوە، بەڵام ئێمەی عەنكاوەیی یەك دینارمان وەرنەگرتوە! كەسیش گوێمان لێناگرێت، بەخەمبارییەوە وتی "ئەوە زوڵمێكی گەورەیە لەئێمە دەكرێت نازانین چیبكەین".
ئەوەی لەیاسای فرۆكەخانەی هەولێردا هاتووە((20) لە 24/6/2003 لەپەرلەمانی كوردستان) دەیسەلمێنی ئەو زەویانە هی خەڵكن‌و پێویستە كێشەكانیان چارەسەر بكرێت ئینجا بەهەرشێوە قەرەبووكردنەوەیەك بێت. لەماددەی چوارەمی یاساكەدا هاتووە كە پێویستە هەموو ئەو كێشانەی پەیوەندی بەو زەویەوە هەیە كە بۆ فرۆكەخانە تەرخاندەكرێت‌و دەبێتە موڵكی فرۆكەخانە چارەسەر بكرێت ئینجا بەهەرشێوە قەرەبوكردنەوەیەك بێت، زەوی فرۆكەخانەی هەولێریش بەكاردەهێنرێت بۆماوەیەك كەمتر نەبێت لە 500 ساڵ.
هەموو ئەو جوتیارانەی كە ئێمە بینیمانن‌و زەویان لێ‌ سەندراوەتەوەو قەرەبوو نەكراونەتەوە گازندەی زۆریان لە حكومەت‌و ئیدارەی شارۆچكەی عەنكاوە دەكردو پێیان وابوو حكومەت ناحەقیان بەرامبەر دەكات.
بەپێی یاسای ئیتفاو ئیفراز كە لەپەرلەمانی كوردستان كە دواجار لەساڵی 2007 گۆڕانی تێداكراو دەرچوو ئەو زەویانەی موڵكن‌و تاپۆی رەشیان هەیەبەپێی بڕگەی دووەم لەماددەی یەكەم پێویستە لە 20%ی كۆی زەوی قەرەبوی خاوەن زەوی بكرێتەوە لەحاڵی لێسەندنەوەی زەویەكە، بەڵام ئەگەر زەویەكە زەوی كشتوكاڵی بوو خاوەن زەوی تەنها مافی كاركردنی هەبوو (حق التصرف) بەپێی نوسراوی رەسمیی كشتوكاڵی ئەوا بەپێی بڕگەی یەكەم لەماددەی یەكەم پێویستە لە 12% قەرەبوو بكرێتەوە لە زەویەكەو ئەو زەویانەی وەك قەرەبو وەریدەگرن دەبێتە موڵكی تایبەتیی خۆیان. بەڵام خەڵكی عەنكاوە بەهیچ كام لەو دوو بڕگەی یاسای قەرەبوكردنەوەی زەوی لەحاڵی ئیتفاو ئیفراز بێبەشكراون‌و هیچیان وەرنەگرتووە كە زیاتر لە 14هەزار دۆنم دەخەملێنرێت "وەك خۆیان باسی لێوەدەكەن".
جۆرێكی دیكەی زەوی جوتیارانی خەڵكی عەنكاوە لەلایەن حكومەتەوە وەگیراوەتەوەو جارێكی دیكە ئیفرازكراوە بێئەوەی خاوەنەكانیان قەرەبوو بكرێنەوە، ئەو زەویانەن كە دەكەونە سنوری باشوری عەنكاوە تاوەكو دەگاتە سەر شەقامی گوڵان ئەویش بەنزیكەی 3 هەزار دۆنم دەخەملێنرێت، ئێستا پرۆژەكانی وەك شوققەكانی ناز سیتی (زەكەریا)و شاری خەونەكان‌و پرۆژەی كارەباو باڵەخانەی نەتەوە یەكگرتوەكانی لەسەر 100 مەتری‌و خواردنگەی ئەبوو شەهاب و لەگەڵ هەموو ئەو باڵەخانانەی دەكەونە سەر شەقامی گوڵان..تد.
ئەو زەویانە زۆربەیان موڵكی جوتیارانی عەنكاوەن‌و تاپۆی رەشیان (وەك خۆیان باسیان دەكرد) هەیە لەدوای 2003‌وە دراوەتە ژمارەیەكی زۆر كۆمپانیاو پرۆژەی وەبەرهێنان.
لەماوەی دوای 2003 دەیان یاداشت و دیدارو كۆبونەوەو لیژنەی جیاواز پێكهێنراوە، بەڵام هیچ كام لەو هەوڵانە ئەنجامێكی ئەوتۆی نەبووە! هەموو لایەنە پەیوەندیدارەكان باس لە رەوایی دۆسیەكان دەكەن، بەڵام كە دێتە سەر جێبەجێكردن خۆیان دەدزنەوە! نە حكومەت و نە داواكاریی گشتیی و نە دادگاكان تائێستا هیچیان بۆ ئەو كەسانە نەكردووە كە زەویان لێ‌ وەرگیراوەتەوە یان دەستی بەسەرداگیراوەو بێ‌ چارە ماونەتەوە.
دەبینین لە ساڵی 2005 ژمارەیەكی زۆر كەسایەتی‌و دەستەبژێری خەڵكی عەنكاوە لەیاداشتێكدا گلەیی زۆر لە ئیدارەی شارۆچكەكەو حكومەتی هەرێم دەكەن، بەپێی یاداشتەكە باس لە ناحەقی دەست بەسەرداگرتنی زەویە كشتوكاڵییەكانی ناوچەی فرۆكەخانە دەكەن لەلایەن حكومەتی هەرێم بێئەوەی خەڵكەكە قەرەبوو بكرێنەوە، هاوكات باس لە دەسبەسەرداگرتنی 3 هەزار دۆنم زەوی دەكەن لەلایەن شارەوانی عەنكاوەو دواتر دابەشكردنی زۆربەی زەویەكان بۆ نیشتەجێبوون بەشێوەیەكی ناعادیلانەو بەسەر خەڵكانی دەرەوەی عەنكاوە.
لەبەشێیكی دیكەی هاتووە شارەوانی هەولێر دەستیگرتووە بەسەر 4 هەزار دۆنم زەوی‌و دابەشكردنی زەویەكان بێئەوەی هیچ رەچاوی تایبەتمەندێتی نەتەوەیی‌و ئاینیی خەڵكی عەنكاوە بكرێت.
لەبەشێكی یاداشتەكەدا ناڕەزایی دەردەبڕن‌و دەڵێن ئێمە بێزاری خۆمان بەرامبەر ئەو پێشێلكاریانە دەردەبڕین‌و دەترسین رۆژێك بێت گەنجان‌و نەوەی داهاتومان بستێك زەوی نەبێت خانوی لەسەر بكەن‌و بەكاریبهێنن بۆ خۆیان.
خەڵكی عەنكاوە بەتایبەتیش لەڕێگەی چەند ئەندام پەرلەمانێك و كۆمەڵەی مارعۆدای كشتوكاڵی لەچەندین كەناڵی جیاوازەوە هەوڵیانداوە. گروپ و لایەنە پەیوەندیدارەكان لە عەنكاوە لەماوەی 18 ساڵی رابردووی دوای روخانی رژێمی بەعس چەندین سەردانی حكومەت و پەرلەمانیان كردووەو یاداشتیان ئاراستەی سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران‌و لایەنی پەیوەندیدار لە وەزارەتی كشتوكاڵ كردووە. بەڵام كێشەكەیان بەهەڵپەسێردراوی ماوەتەوەو هیچ چارەسەری بۆ نەدۆزراوەتەوە.
دواترینیان لەسەردەمی عەبدوستار مەجید وەزیری كشتوكاڵی هەرێمی كوردستان، واتە كابینەی هەشتەم (2013 – 2018) لیژنەیەكی تایبەت لە وەزارەتی كشتوكاڵ پێكهێنراو وەزیری ناوبراو كاری لەسەركردو یاداشت و پێشنیاری تایبەتی رادەستی ئەنجومەنی وەزیران كرد، بەڵام دواتر كۆی ئەو دۆسیە هەڵگیراو چیتر نەهێنرایەوە بەرباس و بێدەنگی لێكرا.
لەلایەكی دیكە چەند ئەندام پەرلەمانێكی ئاشوری لەوكاتدا هەوڵیاندا دۆسیەكە لەڕێی داواكاری گشتیی دۆسیەكە بجوڵێنن، بەڵام لەوێش دیسان سەرینەگرت و دۆسیەكەیان پێداخستن.
جگە لەو زەویانەی سەرەوە، چەندین پرۆژەی دیكەی دەستەی وەبەرهێنان كە كۆمەڵگای نیشتەجێبوونی لەسەر دروستكراوەو زەوییەكان هی خەڵكی عەنكاوەن و پرۆژەی لەسەر دروستكراوەو خاوەنەكانیان قەرەبووی قانونی نەكراونەتەوە، وەك پرۆژەكانی؛ هەرشەم، بیابان، پانك، نۆیڵ..تد.
گرفتی زەویی و زار لەعەنكاوە زۆر لەوە زیاترە كە ئێمە لێرەدا خستومانەتە روو، چونكە چەند دۆسیەیەكی جیاواز هەیە، بەڵام دیارترینیان زەوییەكانی فرۆكەخانەو ئەو پرۆژانەیە كە بەناوی وەبەرهێنان لەسەر زەوییەكان دروستكراون و خاوەنەكانیان قەرەبوو نەكراونەتەوە.
لەنێو لاپەڕەو بەڵگەنامەكانی تایبەت بەگرفتی زەوی و زاری كلدۆ ئاشور سریانەكاندا گەڕام، دۆسیەیەكی سەیرم بەرچاوكەوت، ئەویش دۆسیەی دەستبەسەرداگرتن یاخود زێدەڕۆیی لەسەر زەوییەكانی كەریمی عەلەكە لەسلێمانی!
زێدەڕۆیی یان داگیركردنی زەوی و سامانی كەریمی عەلەكە لەسلێمانی بۆمن زۆر جێی سەرنج بوو! چونكە هەم كەریمی عەلەكە بۆخۆی پیاوێكی ئەوەندە دیارو درەوشاوەیە هی ئەوە نییە زێدەڕۆیی بكرێتەسەر میراتەكەی، هەمیش لەسلێمانیی زۆر گرنگی بەناو ناوبانگی ئەو پیاوە دەدرێت، قەت پێتوانابێ گرفتێكی لەوشێوەیە هەبێت.
هەرچۆنێك بێت لەگەڵ ئەو نوسراوانەی پەرلەمان و دادگای سلێمانی، كەناڵێكم دۆزیەوە پەیوەندی لەگەڵ كەسوكاری عەلەكە بكەم و دروستیی ئەو هەواڵ و زانیارییانە پشت راستبكەمەوە.
كەریمی عەلەكە وەزیری دارایی بووە لەكابینەكەی حكومەتی شێخ مەحمودی حەفید كە لەساڵی 1922 پێكیهێناوە، تاكە وەزیری سریان یان مەسیحیی بووە لەو حكومەتە. لەوە واوەتر پیاوێكی دەست و دڵ خاوێن و زۆر بەسەخاوەت بووە، بۆیە خەڵكی سلێمانی خۆشەویستییەكی تایبەتیان بۆخۆی و خانەوادەكەی هەبووە.
كەریمی عەلەكە ناوی (عەبدولكەریم ئەلیاس پۆڵس ئیبراهیم) بە كەریمی عەلەكە ناسراوە، لەساڵی 1867 لەسلێمانی لەدایكبووە، زۆر هاوكاری هەژارانی كردووە، بەتایبەت لەماوەی جەنگی جیهانیی یەكەم كە قات و پڕی و برسێتی رووی لەناوچەكە كردووە. ئەو پیاوە لەبنەچەدا خەڵكی گوندی هەرمۆتەی نزیك شاری كۆیەیەو باوكی بازرگانێكی دەوڵەمەند بووە، كوڕەكەیشی واتە كەریمی عەلەكە رێچكەی باوكی گرتووە بووە بە بازرگانێكی ناسراو و لەنێوان شام و بەغداو سنەو سلێمانی بازرگانی كردووە. لەماوەی جەنگی جیهانیی یەكەم و بەهۆی قات و قڕیی و نەبوونییەوە، بارودۆخێكی گران و سەخت رووی لەسلێمانیی و كوردستان كردووە، لەوماوەیەدا هاوكاریی زۆری خەڵكی شارەكەو ناوچەكەی كردووە، بەهۆیەوە ناو و ناوبانگێكی گەورەی دەركردووە. دوای نەمانی حكومەت و دەوڵەتدارییەكەی شێخ مەحمودی حەفید، عەلەكە روو لەكەركوك دەكات و دواتر لەبەغدا نیشتەجێ دەبێت. ساڵ 1948 لەشاری بەغدا كۆچی دوایی دەكات.
ئەو پیاوە مەزنە حیكایەت و چیرۆكی زۆری لێدەگێڕدرێتەوە، لەسلێمانی رێزێكی تایبەتی هەیەو پیاوێكی گەلیك ناسراوە.
لەبەرئەوەی پیاوێكی بازرگان و دەوڵەمەند بوو، موڵك و سامانێكی زۆری لەسنوری شاری سلێمانی و دەوروبەری هەبوو.
دوای دەیان ساڵ میراتگرەكانی دەیانەوێ‌ سامانەكەی وەرگرنەوە، كەچی بەپێی ئەو بەڵگانەی بەردەستن، زۆربەیان دەستی بەسەرداگیراوەو گرفتی گەورەیان بۆ دروستكراوە. ئەو موڵكانەی میراتگرانی كەریمی عەلەكە لەسلێمانی كێشەیان لەسەری هەیە، خانوێكە لە گەڕەكی گۆیژە لەلایەن حكومەتی هەرێم خۆماڵە (استملاك)كراوە وەك خانوێكی كەلوپوریی و بەبڕی 771 ملیۆن دینار میراتگرەكانی قەرەبوكراونەتەوە، بەڵام تائێستا هیچ بڕە پارەیەكیان بۆ خەرجنەكراوەو شەش ساڵە دەیانهێنن و دەیانبەن و بێ‌ ئەوەی ئەو قەرەبووەیان بۆ خەرجبكرێت. موڵكی دووەمیان لە سەرشەقامەو دوو دۆنم و دوو ئۆلك و 24 مەترەو لەساڵی 1979 بەناوی كەسێكی دیكە كە لەمیراتگرانی كەریمی عەلەكە نییە بەناوی (س ع ئاغا كەریم). دوای سكاڵاو بێنەو بەرەیەكی زۆر دادگای پێداچونەوە لە 23/9/2020 لەبەرژەوەندی میراتگرانی كەریمی خواجە كەریمی عەلەكە بڕیاریدا.
جگە لەو دوو موڵكە، دوو موڵكی دیكەی كەریمی عەلەكە، یەكێكیان لەپیرە مەگرون و ئەویدیكەیان لە دەمركان لەشارۆچكەی دوكان، بەهەمانشێوە دەستی بەسەرداگیراوەو ئەوانەی دەستیان بەسەرداگرتووە ئامادەنین بیگێڕنەوە بۆ میراتگرانی كەریمی عەلەكە.
دوای گەڕانی زۆر، توانیم پەیوەندی بە میراتگرەكانی كەریمی عەلەكە بكەم كە ئێستا لەبەغدا دەژین. لەنێو میراتگرەكانی فەوزییە كچەزای عەبدولكەریمی عەلەكە رونیكردەوە كە كەریمی عەلەكە میراتگرەكانی نەماون و ئەو كچی زەكیەیە كەریم عەلەكەیەو زیاتر لە 15 ساڵە لەهەوڵی گیڕانەوەی بەشێك لەموڵكەكانی باپیریەتی، بەڵام نەیانتوانیوە بیانگێڕنەوە.
فەوزیە وتی سەرباری بڕیاری دادگاو بڕیاری حكومەتی هەرێم، بەڵام كێشەیان هەیەو نەیانتوانیوە ئەو سامانە وەرگرنەوە یاخود ئەو بڕە پارەیە وەرگرن كە وەك قەرەبوو لەبری خانوێكی خۆماڵەكراو لەسلێمانی بۆیان دەستنیشانكراوە.
فەوزییە كچەزای كەریمی عەلەكەیە، واتە كچی زەكیەی كچی كەریمی عەلەكەیە، ئێستا لەبەغدا دەژیت. لە قسەكانیدا زۆر جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە كوردو خەڵكی سلێمانی زۆر خۆش دەوێت. ئەو بەمنی گوت تكات لێدەكەم بەناوی من دوپاتیبكەوە كە ئێمە، "كورد و شاری سلێمانیمان خۆش دەوێت. ئێمە گرفتمان لەگەڵ حكومەت و چەند كەسێك هەیە پەیوەندی بەخەڵكی سلێمانیەوە نییە". ئەو گلەیی كرد كە لەدوای 2003 وە هەوڵی وەرگرتنەوەی زەوی و موڵكەكانی باپیرەیان دەدەن، بەڵام تائێستا نەیانتوانیوە میراتی باپیرەیان وەرگرنەوەو رێگری و گرفتی زۆریان بۆ دروستدەكرێت.
بەپێی ئەو نوسراوانەی بەردەستن، لەپەرلەمانی كوردستانیش هەوڵی زۆردراوە كە موڵكەكانی كەریمی عەلەكە چارەسەربكرێت، واتە ئەوەی پێویست بوو قەرەبووی لەسەر وەربگیرێت بەوپێیەی كراوەتە خانووی كەلوپوریی، یان ئەوانەی دیكە كەموڵك و تاپۆی هەیەو میراتگرانی وەریگرنەوەو لێی سودمەندبن.