د.هۆگر شێخ

گومان لەوەدا نییە، كە سەرژمێری كارێكی پێویستە بۆ هەر دەوڵەت و وڵاتێك، كە بخوازێت پلانی بۆ داهاتووی نزیك و دووری دانیشتوان و نیشتمانەكەی هەبێت. ئەمە لەكاتێكدا كە ئەگەر حكومەتی ئەو وڵاتە ڕەچاوی پەرژەوەندی ی باڵای هاونیشتمانەكانبێت بەبێ‌ جیاوازی، هاوكات بیركردنەوەی نەرێنی و دوژمنانە بەرامبەر گەل یاخود گەلان و پێكهاتە نەتەوەیی و ئایینی و ئایینزاكانی نیشتمانەكە لەئارادا نەبێت. بۆیە هەركات گەر دەوڵەتێك فرە نەتەوە و فرە ئایین و ئایینزا بێت و پێشینەی چەوساندنەوە و قڕكردنی پێكهاتەیەكی دیاریكراوی لەلایەن حكوومەتە یەكلەدواییەكەكانی ئەو دەوڵەتەوە هەبووبێت، ئەوا پرسی سەرژمێری پێویستی بە بیركردنەوەی قووڵ و دوورئەندێشانە هەیە، بەتایبەت لەلایەن یەكێك لە ئەو پێكهاتانەوە، كە پێشینەیەكی لە ئەو چەشنانەی باسكران، هەبووبێت. لێرەدا بەندە كورت و كرمانجی نەتەوەی كوردم مەبەستە، لە ئەم ئێراقەدا كە ئینگلیز بۆ پەرژەوەندی ی خۆی دروستیكردو باشووری كوردستانی پێوە لكاندو لەو ساتەوەختانەی چارەكی یەكهەمی سەدەی پێشوو، هەمیشە دژ بە پەرژەوەندی ی نەتەوەیی كوردیش بە ئاشكراو لەپشت پەردەشەوە، وەستاون و لە ناوەندە نێودەوڵەتییەكاندا، دژ بە پرۆژەی هەر بڕیارێك بوون، كە لە پەرژەوەندیی كورد بووبێت، جگە لە بڕیاری 688ی نەتەوە یەكگرتووەكان، كە ئەویش فەرەنسا حكوومەتەكەی فرانسوا میتران ئامادەی كردو چەندان دەوڵەتیشی بۆ هێنایە سەرخەت. لێرەدا ئێمە بەدووای پرسە مێژووییەكانەوە نیین و وەك قسە نەستەقە كوردییەكە دەڵێت: "لەدووای چووە مەچۆ" ئێمەش وادەكەین، بەڵام ئەم بەدووای چووە نەچوونەمان، واتای ئەوە نییە، كە ئەوە لەبیر بكەین، كە لە سەد ساڵی پێشوودا و لە ئەم پارچەیەدا چیمان بەرامبەر كراوە. بۆیە مافی ڕەوای خۆمانە، كە بەگومانەوە لە ئەم سەرژمێرییە بڕوانین، چونكە مێژووی عەرەباندنمان لە ئەم وڵاتەدا لەبەرچاوە، كە دەكرێت بڵێین گوڕی ئەم عەرەباندنە لەوەتەی عەرەب پێی ناوەتە وڵاتی دوو ڕووبارەوە، هەبووە و هەیشە، بەڵام گوڕەكە و قۆناغەكانی خاوتر بووە بەبەراورد بەدووای دامەزراندنی دەوڵەتی ئێراق. ئیدی ئەوە هەر لە رۆژگاری فەیسەڵی یەكهەمەوە كاری بۆكراوەو لە سییەكان و چلەكانی سەدەی پێشوودا بەهێزتر بوو. دوواتر لە ڕۆژگاری بەعس و سەددامدا، نەك هەر بەشێنەیی فڕوفێڵ، بەڵكو عەرەباندن قانوونێنرا. ئیدی بەقانوون ئەوكارە بەڕاشكاوی دەستیپێكرد. دیارە ئەوەشمان بیرنەچووەتەوە كە هەر لە رۆژگاری دەرهێنانی نەوتی كەركووكەوە، ئینگلیز كەوتە كێشكردنی عەرەب و نەتەوەی تر، تاوەكو ڕۆژێك لە ڕۆژان كورد نەتوانن پڕكێشی ی بۆ دەستبەسەرداگرتنی ئەو ناوچانە بكەن. جا ئەگەر دوورتریش بڕۆین، ئەوا ئەو سەرژمێرییە كۆنانەی كە لە سەرەتاكانی سەدەی پێشووەوە، كە پتر بەشێوەی خەمڵاندن بووە، ئەوا دەبینین ئینگلیز و تورك هەریەكەو لە پەرژەوەندیی خۆی ڕێژەی نەتەوەیەكی بە كەم لەقەڵەمداوەو نەتەوەیەك بە زۆر، ئەگەرچی هیچكامیان نەیانتوانیوە راستیی ئەوە ڕەچاو نەكەن، كە كورد پێكهاتەی سەرەكیی ویلایەتی مووسڵەو وتەكەی چەرچڵیش، كە لە وەڵامی فەیسەڵی یەكهەمدا كردوویەتی وتوویەتی: لە حەمرینەوە وڵاتێك و زمانێك و كەلتوورێكی ترە. دیارە مەبەستیشی كوردو باشووری كوردستان بووە.

جا ئەو هەلومەرجانە بەئەوشێوەیە گوزەرا، تا ڕاپەڕینی خەڵكی كوردستان و دوواتر دیاریكردنی ناوچەی دژەفڕین، تاوەكو حكومەتی ئێراقی نەتوانێت لە سنوورێكی دیاریكراوی نیشتمانەكەماندا رەشەكوژمان بكات، دوواتر دامەزراندنی حكومەتی هەرێمی كوردستان، دوواتر هاوپەیمانان رژێمی سەددامیان ڕووخاند. دوواتر بە سەرهەڵدانی داعش و ئەو هەلومەرجەی، كە هاتە ئاراوە، هێزی پێشمەرگە توانیی بچێتە زۆرێك لە ئەو ناوچانەی، كە بە سنووری باشووری كوردستانمان زانیوە. دوواتر كە گڵۆڵەی داعش لەسایەی هاوپەیمانان و هێزی پێشمەرگەو هێزەكانی ئێراقەوە، كەوتە لێژیی، هەستمانكرد، كە ئێراق نیازی بەرامبەر ئەو ناوچانەی دەرەوەی هەرێم، باش نییە، بەتایبەت، كە گرتنەوەی حەویجەیان خستە دووای مووسڵ و كەوتیشنە گێچەڵ بە هێزی پێشمەرگە. دوواتر 16ی ئۆكتۆبەر ڕوویداو ئەوەی ڕوویدا ڕوویدا. كۆمپانیای (b.p)ی ئینگلیز لە ڕۆژی (17)ی ئۆكتۆبەردا لە كەیوان ئامادەبوو.

ئەوەی بەسەر كەركووك و خورماتوو و ناوچەكانی تر هێنران، هەمان شێوازی ڕژێمەكەی بەعس بوو، بەڵام ئەمجارە برایانی شیعەمان دەسەڵاتداربوون و ئەم دەسەڵاتە نوێیە بەناو دەستوورییەی دووای 2003، كە لە (2005)ەوە ئێراق بووە خاوەنی دەستوور و وامانزانی كە ئیتر دەستوور و قانوون سەروەردەبێت و ماف بۆ خاوەنماف دەگەڕێتەوە، كەچی دەسەڵات و پەرلەمانی نوێی ئێراق هەمیشە بە بیانووگەلی پڕوپووچ خۆی لە هەر مادەیەكی دەستوورەكە دزیوەتەوە، كە پێوەندیی بە پرسی كوردەوە هەبووبێت. تەنانەت خانوو و ماڵی زەوتكراوی كوردە فەیلییە شیعەكانیشمان هەروەك ڕۆژگاری سەددام، بە داگیركراوی لەلایەن خەڵكی ترەوە مانەوە. مادەی (58)ی دەستوور كاتێك بۆ پیادەكردنی دانرا، بۆیە برایانی عەرەبمان دەستیدەستیان بەكورد كرد. تاوەكو ئەوكاتە بەسەرچوو، ئیدی كەوتنە بانگەشەی ئەوە، كە ئەو مادەیە ئێكسپایەر بوو و نابێت كورد ئیدی بەدووایدا بچێت، بەڵام خۆشبەختانە دووای مشتومڕێكی زۆر داننرا بەوەدا، كە ئەو مادەیە بەسەرناچێت و گۆڕرا بە مادەی (140). بەهەمان شێوە ئەمڕۆ بە سبەینێ‌ و بڕوبیانوو هێنانەوە، كە گوایە مادەكە تەنیا پێوەندی بە كوردو باشوورەوە نییەو پارێزگای تریش هەیە، كە گۆڕرانكارییان تێدا كراوە. ئەم قەوانە كۆنەش تائێستا هەر بەردەوامە. یەكێكیش لە مەبەستەكانی دەسەڵاتی نوێی ئێراق لە رەچاونەكردنی مادەكە ئەوەبوو، كە لە هەل دەگەڕا تاوەكو گڵۆپی سەوزی بۆ هەڵبكرێت كەركووك و ناوچەكان بگرێتەوەو دوواتر گوڕێكی تر بە عەرەباندن بدات و ئەوجا باس لە سەرژمێری بكات، ئەوەش دووای ئەوەی كە زانیی ڕێژەی خۆیان بەرەو هەڵكشان چووە. ئەم هەلومەرجە وایكرد، كە كورد پێش ڕووداو بكەوێت و ڕاپرسییەك بكات و وڵاتان و ڕێكخراوە نێودەوڵەتییەكانیش ئاگادارو چاودێر بن، دیارە ئەمە بۆ دەوڵەتانی هەرێمی و بۆ دەسەڵاتی ئێراقی و تەنانەت بۆ ڕۆژئاواییەكانیش بە كارێكی خراپ دانرا، چونكە پێیانوابووە و وایە، كە یەكگرتنەوەی ئەوناوچانە لەگەڵ هەرێمدا، هێزێكی زۆر بە باشوور دەدات، بەشێوەیەك، كە ئیدی ئەوان نەتوانن چۆنیان بووێت كوردی باشوور لە گەمە ڕامیارییەكانیاندا بەكارببەن. دەستی ئیراق كرایەوەو بەهاوكاریی راستەوخۆو پشتپەردەی دەوڵەتانی هەرێمی و چاولێخەواندنی هاوپەیمانان رووداوەكانی (16)ی ئۆكتۆبەر ڕوویاندا.

كوردیش وەك هەمیشە، یەكنەگرتنی، بووە هاندەرێك بۆ ئەوكارە. نەك هەر ئەوەش بەڵكو ڕێكنەكەوتن لەسەر دانانی پارێزگارێكی كورد، هێندەی تر قوڕەكەی خەستكردەوە و ڕێگە بۆ ملهوڕێكی وەك راكان جبووری تەختبوو، كە بە ئارەزووی خۆی كاری رژد بۆ عەرەباندن بكات، تا ئەو رادەیەی كە (9) گەڕەكی نوێی لە شارەكەدا دروستبكات. بەشێوەیەك كە هەر لە ئەمساڵی خوێندندا (50,000) منداڵی عەرەب چوونەتە قۆناغی یەكهەمی بنەڕەتی. ئیدی ئەوان لە خەمی جێبەجێكردنی سەرژمێریدان، حیزبانی كوردیش هەر خەریكی گەمە نابەجێكەی خۆیانن و لای دۆست و بێگانە یەكیان سووككردووە، بەچەشنێك، كە تائێستاش ئامادە نین هێزی پێشمەرگە یەكبخەن، چونكە دەترسن جڵەوی كاریان لەدەست دەربچێت. دیارە ئەم بیركردنەوەیە لای حیزبانی دەسەڵات ڕێژەییە، بەڵام ڕێژەییبوون پاكانە بۆ كەسیان ناكات.

لە هەموو ئەمانەش نابەجێتر، ئەم عەرەباندنەیە، كە حیزبانی كورد خۆیان لە سنووری هەرێمیشدا دەیكەن و بەردەوامیشن، ئەمەش بە دروستكردنی شوققە و خانوو و كردنەوەی خوێندنگەی عەرەب و گرتنەدەستی كاری بازرگانی و ...تاد. نەك هەر ئەوەش، بەڵكو وەك دەڵێن زۆرجار تەنانەت ئاوارە عەرەبەكان، كە حكوومەتی ئێراق ویستوویەتی بۆ شوێنی خۆیان بگەڕێنەوە، حیزبانی كورد فەرموویانە ئەوان دەبێت بە ئارەزوومەندانە خۆیان بگەڕێنەوە. بێگومان ئەوەش دەزانین كە ڕێژەی زیادكردنی خێزانی عەرەب لەچاو كورددا، چەند بەرامبەرە و كار وابڕوات لە دوو سێ‌ دەیەی داهاتوودا، ئیدی نەك لە ناوچەی دابڕاو، بەڵكو لە هەرێمیشدا دەبینە كەمینەو دەبێت بە سیاسییە دەسەڵاتدارەكانی باشوور بڵێین هەرێمیش ئێوە خۆش. ئاخر ئەگەر وانییە، ئەی هۆكار چییە، كە بەردەوام شوققە دروستدەكرێ‌ و برای عەرەب دەیكڕن و دەسەڵات كارئاسانییان بۆدەكات. باشە، كە كورد خۆی خاكی پێ‌ بفرۆشێت، ئیدی سبەینێ‌ بە چ شێوەیەك باس لە خاوەندارێتی نیشتمانەكەمان بكەین!. ئێوە سێ‌ شارەكەی هەرێمتان بەشێوەیەك پانكردووەتەوە، كە جگە لە بێگانە، كوردێكی زۆری خانەقین و خورماتوو و كەركووك و جەلەولا و مەندەلی و ناوچەكانی ترتان تێپەستووەو شوێنەكانیان بەعەرەب پڕكراونەتەوە. بەبێ‌ ئەوەی كەس لە خەمی گێڕانەوەیاندا بێت، هەر هیچنەبێت بۆ خۆناونووسكردن لە شوێنی رەسەنی خۆیان، خۆ ئاشكراشە كە ئەمانیش زەوی و شوققەو خانوو لە هەرێم دەكڕن و فرۆشیاریش بەرپرسانی كاسب و حەبیبی خوان.

لە كۆتاییدا زۆر بەكورتی دەڵێم، ئەگەر مل بۆ ئەم سەرژمێرییە بدەن، ئەوا گوتاوڕۆی سەرجەم عەرەباندنەكانی باشوور دەخرێتە ئەستۆی ئێوە. بڕواشناكەم ئەو ملیۆن و ملیاردانەی، كە بە ئەم شێوە دەستخرابن، هەراوهەر بەكەس قوتبدرێن.

گیانی شەهیدانمان داواتان لێدەكەن، كە هەرگیز نەچنە ئەم گەمەی سەرژمێرییەوە، تاوەكو مادەی (140) جێبەجێنەكرێت، هەروەك چۆن قانوون بەزەیی بە گێلدا نایەتەوە، مێژوویش هەرگیز لە نیشتمانفرۆش نابوورێت.