لە مێژووی دەسەڵاتی میریی هەرێمی فیدراڵدا (1992-2020)، ئەمە یەکەمین جار نییە، هێندێ لایەن داوای ناناوەندێتیی پارێزگەکان دەکەن، بەڵکوو چەن جارێ باسکراوە، بەڵام بێ ئەوەی ئەنجامێکی هەبووبێ، کۆتاییپێهاتووە. بۆ نموونە:  یەکەمین جار ساڵی (2016)، بزووتنه‌وه‌ی (گۆڕان) ئەم باسەی بڵاوکردەوە. منیش ڕۆژی (22-23. 11. 2016)، سه‌باره‌ت به‌ یاسای پارێزگه‌کان و یاسای پارێزگه‌کانی هه‌رێمی فیدراڵ، دوو گوتارم بڵاوکرده‌وه‌، به‌ڵام که‌س بایه‌خی پێ نه‌دا! ئه‌وا ئەوڕۆش، (یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان) و هێندێ پارتی دیکەی نێوچەی (سەوز)، هەمان داواکارییان هەیە، شەقامی کوردیی دەورووژێنن و دەجوڵێنن.

پڕۆژەی دوو هەرێمی فیدراڵیی و ڕۆڵی ئێران
هەرچەندە بیرۆکەی ناناوەندیتیی پارێزگەکان، دەمیکە لە ئارادایە و باسدەکرێ، بەڵام بیرۆکەی دوو هەرێمی فیدراڵ، پتر لە دوای پڕۆسەی ڕیفراندەم و ڕووداوەکانی (16. 10. 2017)ەوە سەریهەڵدا. ئەمەش بە هەموو لێکدانەوەیەکی ژیربێژانە، پڕۆژەیەکی (ئێرانیی) ڕووتە، سەرکردایەتی (یەکێتیی) هاندەدەن، داوای هەرێمێکی جیا بکەن، بۆئەوەی لە یەک کاتدا، چەن چۆلەکەیەک بە بەردێ بکوژن
1. هەرێمی باشووری (کوردستان) و میریی هەرێم، دوولەتکەن و لاوازیکەن.
2. تۆڵە لە (مەسعوود بارزانیی) بکەنەوە، چونکە گوێی لە لێپرسراوانی (ئێران) نەگرت و ڕیفراندەمەکەی سازکرد.
3. ئەو بەرنامەیەی خۆیان هەیانە، جێبەجێیکەن و ڕێیەکی نوێ بکەنەوە، لە (سولەیمانیی)یەوە دەسپیبکا، بە (کەرکووک)دا تێپەڕبێ و بە (بەغدا) کۆتاییبێ!
4. قووڵاییەکی ستراتیژیی، بۆ دەوڵەتی ئیسلامیی (ئێران) درووستدەکا.
5. ئاخووندەکانی (ئێران)، مرخیان لە سامانی ژێرزەوی و سەرزەوی باشووری (کوردستان) خۆشکردووە.
ئاشکرایە هێندێ لە بەرپرسانی (یەکێتیی)ش، ئەمەیان نەشاردووەتەوە و هەر زوو، لە دوای ئەو ڕووداوانەوە، لە نووسین و چاوپێکەوتنەکانیاندا باسیانکردووە، داواشیان لە بەرپرسانی دەوڵەتی (عێراق) کردووە، ئەو خەونەیان بۆ بەدیبێنی، بەڵام ئەوان بە ئەو پڕۆژەیە قایل نەبوون.
لە ئەو بارەیەشەوە، نووسەر و توێژەری ڕامیاریی و سترایژیی نێودەوڵەتیی (فیراس ئەلياس)، زۆر بە ڕاشکاویی و بە درێژیی، باسی ئەو پیلانەی (ئێران)ی کردووە. تکایە تەماشای تێبینیی ژمارە (3) بکەن.

چ جۆرە ناناوەندێتییەکی پارێزگەکانمان دەوێ؟!!
ئەو ناناوەندێتییەی ئەوڕۆ، پارتەکانی زۆنی سەوز داوایدەکەن، کاتێ باشە، هەموو پارێزگەکانی هەرێم پێکەوە، ئەو مافەیان هەبێ، نەک تەنیا هەر بە پارێزگەی (سولەیمانیی)، یا نێوچەکانی دیکەی ژێردەسەڵاتی (یەکێتیی) بدرێ و پارێزگەکانی دیکەی هەرێم، لێی بێبەشبن! واتە باشووری (کوردستان) دەبێ، لە چوارچێوەی هەرێمێکی یەکگرتووی فیدراڵدا، سیستەمێکی ناناوەندیتیی پارێزگەکان پێڕەوکا.
لە هەمان کاتیشدا، گەر هەموو پارێزگەکانی هەرێم، سیستەمێکی یەکگرتووی ناناوەندێتیی هەبێ، زۆر پێویستە، یەکێتیی خاکی باشووری (کوردستان) بپارێزرێ، تەنیا هەر یەک پەرلەمانی یەکگرتوو هەبێ و یەک دەسەڵاتی هاوبەشیش بەڕێوەیبەرێ. نەک هەر پارێزگەیەک، ناناوەندێتیی هەبێ، خۆی لە هەرێم دابڕێ و سەر بە دەوڵەتی نێوەندیی (عێراق) بێ. چونکە جگە لە ئەوەی خاکی باشوور، بە هیچ شێوەیە شیاوی ئەوە نییە، لەبەر ڕۆشنایی بیری چەوتی نێوچەگەرێتیی و بەرژەوەندیی تەسکی پارتایەتییدا دابەشکرێ، لە هەر بەشێکیش، دەسەڵاتێکی جیاوازی سەربەخۆ دامەزرێنرێ، کە ئامانجی هەرە گەورەی، هەر چوار دەوڵەتە داگیرکەرەکەی (کوردستان) بە گشتیی و (ئێران) بە تایبەتیی نەبێ، هیچی دیکە نییە!لە هەمان کاتیشدا، گەلی کورد لەبەردەم دەوڵەتی نێوەنددا، دەسەڵاتێکی زۆر لاوازی دەبێ، کەسایەتییەکی یاسایی و ڕامیاریی نەتەوەیی بەهێزیشی نابێ! 
لەبەرئەوە زۆر بە ڕاشکاوییٍ دەڵێم: ئەوانەی داوای دوو دەسەڵاتی جیاوازی ناناوەندێتیی پارێزگەکان، یا هەرێمێکی فیدراڵی جیاواز، بۆ نێوچەی سەوز دەکەن، یا پشگیریی پڕۆژەی تێکدانەوەی فیدراڵیی هەڕێمە یەکگرتووەکەی باشووری (کوردستان) دەکەن، بیانەوێ یا نەیانەوێ، لەگەڵ سەرانی دەوڵەتە داگیرکەرەکانی (کوردستان) بە گشتیی و (ئێران) بە تایبەتیی، بە یەک زمانی هاوبەش دەدوێن!

هەڵویست و چارەسەر
کاتێ ساڵی (1994)، جەنگێکی پۆخڵی ناپاکانە، لە نێوان سەرکردایەتی هەردوو زلهێزەکەی باشوور، (پارتیی) و (یەکێتیی)دا هەڵگیرسا، ئەز هەم وەک کوردێکی نەتەوەیی بێلایەن و هەم وەک نووسەرێکی کورد ناچاربووم، چەن نامەیەک بۆ سەرکردایەتی ئەو دوو پارتە بنووسم. بەڵام ئەوان نە وەڵامیان دامەوە و نە جەنگەکەشیان وەستان! بۆیە لەگەڵ چەن هاوڕێیەکی کوردپەروەری وەک بەڕێزان (عومەری شێخموس، پشکۆ نەجمەدین ...)دا، لە هێندێ شاری (سوید)، چەن کۆڕێکمان لەسەر ئەو پشێویی و ماڵوێرانییەی باشووری (کوردستان) گرت.
پاشان دوو نامیلکەشم، لەسەر ئەو بارە نالەبارەی (کوردستان) بڵاوکردەوە، یەکەمیان (دەربارەی پڕۆژەکەی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان - 27. 7. 1994) و دووەمیشیان (دواپڕۆژە - 16. 8. 1994) بوون. دواییش بە دەستی بۆ بەڕیزان (مەسعوود بارزانیی، جەلال تاڵەبانیی و نەوشیروان مستەفا)م نارد.
هەر ئەو کاتە زۆر بە ڕاشکاویی، هەڵوێستی خۆم دەربڕی و زۆر بە توندییش، دژی جەنگی نێوخۆی براکان بووم. بەڵام کەڵکی نەبوو. لەبەرئەوە پڕۆژەیەکم پێشکەشکرد، بۆ سه‌رکردایه‌تی هه‌موو گرووپ و پارته‌کانم نارد‌، باسی چۆنێتی بەڕێوەبردنی دەسەڵاتی هەرێمم کرد. به‌ڵام که‌س بایه‌خی پێ نه‌دا، چونکه‌ مه‌به‌ستیان نه‌بوو، ئاوێکی کوردپه‌روه‌رانه،‌ به‌ ئاگری جه‌نگی نێوخۆدا بکه‌ن! ئاخر گەر ئەو کاتە، گوێیان لێ بگرتمایە، ئێستە هەرێم لە هەموو ڕوویەکەوە، ڕەوشێکی دیکەی دەبوو، دوای (25) ساڵیش، تازە داوای ناناوەندێتیی پارێزگەکانیان نەدەکرد!
هه‌ڵبه‌ته‌ ئێسته‌ش نه‌چووه‌ بچێ و ده‌توانرێ، هه‌مان چاره‌سه‌ر په‌سه‌ندکرێ و جێبه‌جێکرێ. به‌ ئه‌و شێوه‌یه‌ش، زۆربه‌ی هه‌ره‌ زۆری گرفته‌ ڕامیاریی، فه‌رمانڕه‌وایی، ئابووریی، کۆمه‌ڵایه‌تیی و که‌لتوورییه‌کانمان له‌کۆڵده‌بنه‌وه‌ و چاره‌سه‌رده‌کرێن، هێمنیی و ئاشته‌واییش، باڵی پیرۆزی پڕ له‌ خۆشیی و پێشکه‌وتن، به‌سه‌ر ماڵه‌ پڕ له‌ ئاژاوه‌که‌ی کورددا ده‌کێشێته‌وه، هەرێمەکەشمان بە یەکگرتوویی دەمێنێتەوە؟!
لە نامیلکەی (دواپڕۆژە)دا، گەلێ خاڵی گرنگم پێشنیازکردووە، بەڵام لێرەدا، هێندەی پێوەندیی بە بانگەشەی دوو دەسەڵاتیی، ناوەندێتیی و ناناوەندێتیی، چۆنێتی چارەسەرکردنی کێشەکەوە هەبێ، چەن خاڵی باسدەکەم. سەرەتا نووسیبووم:
بۆئەوەی شەڕەکەی نێوان پارتیی و یەکێتیی، لە ئەوە زیاتر بەردەوام نەبێ، هەموو (کوردستان) نەتەنێتەوە و داگیرکەرانیش، کەڵکی لێ وەرنەگرن، ئەوا دەتوانن، بیر لە یەکێ لە ئەم خاڵانەی خوارەوە بکەنەوە.
1. دەتوانرێ، کەڵک لە یاسای کۆمۆناتی وڵاتانی ئەورووپا،  به‌ تایبه‌تيی (سوید) وەرگیرێ. لەبەر ڕۆشنایی ئەنجامی هەڵبژاردنی نوێی پەرلەماندا، لە هەر نێوچەیەکی هەڵبژاردندا، ئه‌و پارته‌ی زۆربه‌ی ده‌نگه‌کانی هێنا، با بە تەنیا کاروباری دەزگەکانی ئەو پارێزگەیە بەڕێوەبەرێ. گه‌ر ده‌نگه‌کانیش له‌ یه‌کدییه‌وه‌ نزیکبوون، ئه‌وا ده‌توانرێ، پارێزگه‌که‌ به‌ سیسته‌مێکی هاوبه‌ش به‌ڕێوه‌به‌رن.
2. لەبەر ڕۆشنایی نێوچه‌ی جوگرافیا و دیالێکتەکانی زمانی کوردییدا دەتوانرێ، دوو نێوچەی ئۆتۆنۆمیی کارگێڕیی، له‌ هه‌ردوو نێوچه‌ی (سۆران) و (بادینان) دامه‌زرێنرێ. بە مەرجێ هەر نێوچەیەک، دەسەڵاتی یاسایی تەواوی خۆی هەبێ. هەردوو نێوچەکەش بە توندیی، بە میریی هەرێمی فیدراڵی باشووری (کوردستان)ەوە ببەسرێنەوە.
هەروەها دەتوانرێ، پەرلەمانێکی تایبەتيیش، بۆ نێوچەکان هەڵبژێررێ، بەڵام ده‌سه‌ڵاتی باڵای هه‌رێمه‌که‌، لە ڕووەکانی ڕامیاریی، سەربازیی، ئابووریی و دیپلۆماسییەوە، ته‌نیا هه‌ر به‌ ده‌س په‌رله‌مانی هه‌رێم و ده‌سه‌ڵاتی نێوه‌ندیی ده‌زگه‌کانی میریی فیدراڵه‌وه‌ بێ، بۆئه‌وه‌ی یه‌کێتيی خاک و گه‌لی باشووری (کوردستان) بپاریزێ.
3. لە هەردوو نێوچەکەدا پێویستە، دێمۆکراسیی و ئازادیی ڕامیاریی، بۆ هەموو دانیشتووانی نێوچە جیاجیاکانی (کوردستان) و ڕێکخراوە ڕامیارییەکانی دابینکرێ.
4. دوای هه‌ڵبژاردنی گشتیی، ئه‌و پارته‌ی له‌ هه‌موو نێوچه‌‌کاندا، زۆربه‌ی ده‌نگی ڕۆڵه‌کانی گه‌لی کوردی به‌ده‌سهێنا، ئه‌وا هه‌ر ئه‌و پارته‌، هه‌موو کاروباره‌کانی ده‌سه‌ڵاتی هه‌رێم به‌ڕێوه‌ده‌با.

کۆتایی و ئەنجام
پێم وایە، ئەو لایەنانەی ئەوڕۆ، داوای ناناوەندێتیی پارێزگەکان دەکەن، داواکارییەکەیان ڕەوایە و لە یاسای ناناوەندێتیی لایان نەداوە. بە مەرجێ یەکپارچەیی خاک و یەکێتیی گەل، دەسەڵاتی میریی هەرێم و پەرلەمانی یەکگرتووی هاوبەش بپارێزن. با هەر پارێزگەیەک، مافی ناناوەندێتیی خۆی هەبێ، بەڵام دەسەڵاتەکەی، تەنیا هەر لە سنووری چوارچێوەی پارێزگەکەی خۆیدا بێ، هیچ جۆرە پێوەندییەکی، بە نێوەندی دەسەڵاتی (بەغدا)وە نەبێ، لە هەموو پارێزگەکانی هەرێمی (کوردستان)ی فیدراڵیشدا، ئەو دەسەڵاتە وەک یەک وابێ، مەگەر تەنیا هەر، هێندێ خاڵی تایبەتیی هەبێ، پێوەندیی بە هەڵکەوتی جوگرافیا، پێکهاتەی نەتەوەیی، باری ئابووریی و ڕەوشی کۆمەڵایەتییەوە هەبێ، پێویستە، ئەو تایبەتمەندییە لەبەرچاوبگیرێ.
پێشم وایە، دەسەڵاتی ناناوەندێتیی، لە هەموو پارێزگەکاندا نابێ، تەنیا هەر بەدەس پارتێکی دیاریکراوەوە بێ، بەڵکوو دەبێ، لە پڕۆسەیەکی دێمۆکراسیی و ئازادانەدا، ئەنجوومەنێکی فرە ڕەنگ  و هاوئاهەنگ هەڵبژێررێ، لە چەن ئەندامێکی کارا و بە توانا پێکهاتبێ. لە هەمان کاتیشدا، چەن مەرجێکی تایبەتییان تێدابێ، بۆئەوەی بە شێوازێکی ڕێکوپێک و زانستانە، کاروبارەکانی پارێزگەکان بەڕێوەبەرن. نەک وەک ئێستە، هەرێمی فیدراڵی باشووری (کوردستان)، بەکردەوە بەسەر دوو نێوچەی (زەرد) و (سەوز)دا دابەشکرابێ، دوو دەسەڵاتی جیاوازی لاوازی، سەر بە هەردوو پارتی گەورە و فەرمانڕەوا (پارتیی) و (یەکێتیی) بەڕێوەیبەرێ،  هەموو شتێ هەر لەدەس خۆیاندا قۆرخکرابێ، تیر و شیریش لە یەکدی بسوون!
2020. 6. 10
* * *

تێبینیی
1. به‌ شانازییه‌وه‌ ده‌ڵێم: (28) ساڵ له‌مه‌وبه‌ر و له‌ (کوردستان)، یه‌که‌مین که‌س بووم، دژی گه‌نده‌ڵیی دواوم، مه‌ترسییه‌کانیم باسکردووه‌ و داوای چاکسازیم کردووه‌. ئەم باسەشم، ڕۆژی (27. 8. 1992)، بە نامەیەکی درێژ بۆ (نەوشیروان مستەفا) ناردووە. پاشان بە ناونیشانی (نامەیەکی درێژ بۆ نەوشیروان مستەفا)، دوو جار ساڵی (1995) لە (سوید) و ساڵی (2006) لە (کوردستان) چاپکراوە. 
به‌ڵام من وه‌ک کوردێکی سه‌ربه‌خۆ و بێلایه‌ن، خاوه‌ن ده‌سه‌ڵات و پارت نه‌بووم، تا هه‌نگاوی بۆ بنێم. وه‌ک نووسه‌رێکی ئازادیش، هه‌ر هێنده‌م پێ کراوه‌، بنووسم و پێشنیازبکه‌م، که‌ خۆیان دره‌نگ ده‌سیان پێ کردبێ، گوناهی من نییه‌ و هه‌ر ئه‌و ڕه‌وشه‌ خراپه‌شی لێ ده‌که‌وێته‌وه‌! 
2. (نەوشیروان مستەفا)، دوای ئەوەی بزووتنەوەی (گۆران)ی دامەزراند و چەن ساڵێ لەمەوبەر، لە چاوپێکەوتنێکی تێلێفیزیۆنی (KNN)دا، ئینجا باسی بەڕێوەبردنی هەرێم و ناناوەندێتیی کردووە. هەروەها دوای (25) ساڵيش، پارتەکانی دەڤەری سەوز، تازە داوای ناناوەندیتیی لە دەوڵەتی (عێراق) دەکەن!
3. الخيارات السياسية المتاحة أمام إيران هي الضغط على الحكومة والكتل البرلمانية المقربة منها من أجل تبنّي مزيد من العقوبات حيال الإقليم، أو حتى الضغط على إقليم كردستان العراق، سواءً من خلال مبادرات سياسية أو من خلال تفتيت الإقليم سياسيًّا من الداخل.كما تمتلك إيران مفاتيح ضغط سياسية أخرى على إقليم كردستان العراق، وذلك من خلال ترويجها لمشروع «إقليم السليمانية»، كمحاولة لتفتيت الإقليم من الداخل، وخلق طبقة سياسية كردية جديدة متوائمة معها من جهة، وتسعى للخلاص من هيمنة مسعود بارزاني من جهة أخرى، إلى جانب تشجيعها لدعاة إقليم السليمانية وأغلبهم من قياديي حزب الاتحاد الوطني وحركة التغيير، الذين تجاوزوا مشكلاتهم الحزبية القديمة، على المضيّ قُدمًا في مشروعهم، لا سيّما أنهم نجحوا في تحويل قضاء حلبجة إلى محافظة، وزاد سعيهم إلى اقتطاع قضاء خانقين من محافظة ديالى وإلحاقه بالسليمانية، والاستعداد لإعلانه محافظة كردية جديدة، إضافة إلى استمرار سيطرتهم على مدينة كركوك، وهذا يعني بحسابات بسيطة للسكان والمساحة أن إقليم السليمانية سيتألف من أربع محافظات (السليمانية وحلبجة وخانقين وكركوك)، تشكل مساحتها ضِعف مساحة محافظتَي أربيل ودهوك، ومن حيث عدد السكان يفوق تعداد السكان المحافظتين اللتين ستبقيان بحوزة بارزاني، إضافة إلى غناها بالموارد الطبيعية قياسًا بأربيل، فقيام قاسم سليماني بزيارة قبر جلال طالباني، وعقده مباحثات معمقة مع قيادات الاتحاد الوطني الكردستاني في يوم 14 أكتوبر 2017، من أجل إظهار موقف مغاير عن موقف بارزاني، قد يشير إلى نجاح إيران في هذا المسعى، خصوصًا أنها تأتي متماشية مع تصريحات كردية بوجود مبادرات للحل.)

      سەرچاوەکان
1. حوسێن موحەممەد عەزیز، دواپڕۆژە، چاپی 1، ستۆکهۆڵم – سوید، 1994، ل11.
2. حوسێن موحەممەد عەزیز، دەربارەی پڕۆژەکەی یەکێتی نیشتمانیی کوردستان، چاپی 1، ستۆکهۆڵم – سوید، 1994، ل32.
3. حوسێن موحەممەد عەزیز، نامەیەکی درێژ بۆ نەوشیروان مستەفا، چاپی 2، سولەیمانیی، 2006، ل70.
4. حوسێن موحەممەد عەزیز، فیدراڵیزم و دەوڵەتی فیدراڵ، چاپی 3، سولەیمانیی، 2002. ل142.
5. فراس إلياس، باحث في السياسات و الاستراتيجيات الدولية،  إيران والمشروع الكردي في العراق… التهديدات و خيارات المواجهة، المعهد الدولى للدراسات الاىرانية، ص - 17 أكتوبر 2017.        
6. لاپەڕەکانی ئینتەرنێت.