بە بۆچونی من هەڵبژاردنی ئەم جارەی پەڕلەمانی كوردستان خراپترین هەڵبژاردن دەبێت لە ماوەی سی ساڵی زیاتری حوكمڕانی هەرێمی كوردستاندا . لێرەدا دەمەوێت لێدوانی مس بیلتان وەبیر بێنەوە كە یەكێك بووە لە سیاسەتمەدارانی ئینگلیز كە لە ساڵی 1919 لە عێراق و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بونی هەبوە كە دەڵێت : ئەگەر بتەوێت كوردەكان بكەیتە حوكمڕان دەبێ پێشەكی دەورەیان بۆ بكرێتەوەو فێری حوكمڕانی بكرێن چونكە میللەتێكن كە هەمیشە لەناو خۆیاندا ناكۆكن و شەڕی یەكتری دەكەن و كەسیان بەكەسیان ڕازی نین و ئەوەندەی ڕقیان لە خۆیانە ، ئەوەندە ڕقیان لە شەیتان نییە . ئەگەر بە ویژدانەوە سەرنجی لێدوانەكەی بدەین كە دەكاتە 105 ساڵ پێش ئێستا ، لەئێستادا ناو ماڵی كورد زۆر لەو كاتە وێرانترو خرابترو پەرتەوازەترە .
ئەگەر سەرنج بدەین لە زوربەی وڵاتە زلهێزەكانی دنیادا دوو حیزب یان سێ حیزب دەچنە كێ بڕكێی هەڵبژاردنەوە . لە هەرێمی كوردستان كە ژمارەی دانیشتوانی نزیكەی 6 ملیۆن كەس دەیان حیزب و هاوپەیمانی و لایەن و كەسایەتی سەربەخۆ خۆیان ئامادەكردوە كە بەشداری هەڵبژاردن بكەن . ئەمەش ڕێك پاڵپشتی قسەكانی بۆچونەكەی مس بیل دەكات كە وتویەتی ئەمانە هیچیان لە هیچیان ڕازی نین . كەواتە ڕون و ئاشكرایە كە ئەنجامی هەلبژاردنەكان دڵخؤشكەر نابن و دەبێ خۆشمان ئامادە بكەین بۆ لێكەوتەی خراپ . بۆ زیاتر لێ تێگەیشتن و ڕونكردنەوەی زیاتر ، سەرنجی ئەم خاڵانەی خوارەوە بدەن :
یەكەم :ئەم هەڵبژاردنە چاوی نەتەوەیەكگرتوەكان و زۆرینەی وڵاتانی ئەوروپاو وڵاتانی دراوسێی هەرێمی لەسەرەو زۆر بەگرنگیەوە لێی دەڕوانن چونكە ئاسایشی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست زۆر ئاڵۆزو دژوارەوئاسایشی هەرێمی كوردستان كاریگەری ئەرێنی دەبێت لەسەر كۆی ئاسابشی ناوچەكە. تا ئێستاش هەرێمی كوردستان گرینگی تایبەتی هەیە بەلای وڵاتانی هاوپەیمانانەوە چونكە مەترسی داعش بە تەواوی كۆتایی نەهاتوە . لە هەموو ئەمانە گرنگتر ڕۆژئاوای كوردستان گرینگی تایبەتی هەیە بۆ ئەمەرێكاو هاوكاریەكانی ئەمەریكاش لە ڕێگای هەرێمی كوردستانی عێراقەوە دەگەیەنێتە كوردانی ڕۆژ ئاوا . بەو هۆیەوە هەڵبژاردنی ئەم جارەی هەرێم و بەرقەراربونی سەقامگیری زۆر گرنگە بۆ ئەمەریكا .
دووەم : یەكێتی و پارتی كە دوو حیزبی خاوەن هێزو لە هەمان كاتیشدا خاوەن مێژویەكی دوژمنكارانەن لە گەڵ یەكتری ، بەدوور دەزانرێت لەم هەڵبژاردنەدا هیچ لایەنێكیان زۆرینە بەدەست بهێنن بۆپێكهێنانی حكومەت .
سێیەم : لە كاتێكدا ئەم دوو حیزبە بە درێژایی 32 ساڵی ڕابوردو حوكمڕانی ڕاستەقینەبون بە پلەی یەكەم كە پارتی باڵا دەست بووە ، ئایا ئەگەرلەم هەڵبژاردنەدا سەركەوت و نەبون و توشی شكست بوون ، ڕازی دەبن بە ئەنجامەكانی ئەو هةلبژاردنە ؟. ئەی ئەگەر ڕازی نەبون ئەنجامەكەی چۆن دەبێت و چێ ڕودەدات ؟.
چوارەم : سیاسەت كردن لە هەرێمی كوردستان و بەشداریكردن لە هەڵبژاردندا بۆ ئەوە نییە كە لایەنەكانی بەشدار بوو هەوڵ بدەن سیستەمی حوكمڕانی باشتر بكەن و حكومەت بەدامەزراوەیی بكەن و یاسا سەروەر بكەن و هێزێكی نیشتمانی یەكگرتوو دروست بكەن و ژێرخانی ئابوری هەرێم بە هێز بكەن و یەكسانی كۆمەڵایەتی دەستەبەربكەن ، بەڵكو سیاسەت بۆتە بازرگانییەكی تەواو دوور لە بەدەستهێنانی بەرژەوەندییەكانی گەل و نیشتمان . حوكمڕانی 32 ساڵی ڕابوردوهەموو ئەو ڕاستییەی سەلماندوە چونكە زۆر فرسەتی مێژویی بۆ كورد هاتۆتەپێشەوە ، بەڵام لە بەر بەرژەوەندییەكانی حیزبی و بنەماڵەیی هەموو ئەو هەلە زێڕینانە لەدەست كورد دەرچون . بۆیە لە ئیستادا هەموو لایەنە بەشدار بوەكان بە عەلمانی و ئیسلامیەوە تەنها و تەنها بۆ بەدەستهێنانی دەسكەوتی تایبەتەو دوور لە بەرژوەندییەكانی گەل و نیشتمان كە ئەمەش سەرچاوەی گەورەترین مەترسییە بۆ سەر ئەنجامی هەڵبژاردن و ئایندەی هەرێمی كوردستان . ئەوەی كە ئەو بۆچونە پشت ڕاست دەكاتەوە ئەوەیە ڕاستە بەڕواڵەت هەموو ئەو حیزب و لایەن و هاوپەیمانی و كەسە سەربەخۆكان كەبەشداری هەڵبژاردن دەكەن بەدەر لە پارتی و یەكێتی بۆ ئەوەیە كە چیتر ڕێگانەدەن یەكێتی و پارتی بەتەنها حوكمڕانبن چونكە هۆكاری هەموو ئەوەی بەسەر هەرێمی كوردستاندا هاتوە ئەو دوو حیزبەن . بەڵام كێشە گەورەكەو مەترسیە گەورەكە ئەوەیە ئەولایەنانەی لە دەرەوەی پارتی و یەكێتین و بە حساب لە بەرەی ناڕازیدان بەرامبەر بە سیاسەتی یەكێتی و پارتی ، هیچیان لە گەڵ هیچیان تەبا نین و یەكێك ڕوی لە شامەو ئەویتر لە شیراز .
ئەگەر هەموو لایەنە ناڕازیەكان لە بەرەیەكدا كۆببنەوە ئومێدێك بەدی دەكرێت بۆ ئەوەی دەسەڵات لە پارتی و یەكێتی وەرگرنەوەو جۆرێك لە گۆڕانكار بكرێت . هەموشمان دەزانین كە هیچ لایەنێك لە دەرەوەی یەكێتی و پارتی بەتەنها لە ئەوان بەهێزتر نابن . كەواتە لەم حاڵەتەدا هیچ ئومێدێك نییە بۆ گۆڕانكاری لە سیسەتەمی حوكمڕانی هەرێمدا . كەواتە بەشداری ئەو هەمو حیزب ولایەنانە بە جیا تەنها بۆ بدەست هێنانی بەرژوەندی تایبەتی و تۆلة كۆدنەوەیە لە یەكتری نەك بەرژوەندی گەل و نیشتمان .
پێنجەم : لە كاتێكدا یەكێتی و پارتی دەنگی پێویست نەهێنن بۆ پێك هێنانی حكومەت و لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكانیش نەتوانن یەك بگرن و هەر بە پەرتەوازەیی بمێننەوە ، ئەو كات یەكێتی و پارتی هەوڵ دەدەن لە گەڵ لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆن هاوپەیمانی ئەنجام بدەن . كورت و كرمانجی هەوڵ دەدەن بە هۆی پارەوە ئەوانە بكڕن . هەر لە بنەڕەتیشەوە ئەوانە زانیویانە كە ناتوانن دەنگی پێویست بهێنن ، بەڵام بۆیە یەشداریان كردوە لە هەڵبژاردندا بۆ ئەوەی دوایی لەگەڵ یەكێتی و پارتی بكەونە مامەلەوەو كامیان زۆرتر پارەیان پێ بدات خۆیان بەو لایەنە بفرۆشن چونكە دواجار كرین و فرۆشتن بۆ قازانجەو هیچیتر . خۆ ئەگەر یەكێك یان دوان لەو لایەنانەی كە زۆر خۆیان بە خەمخۆر لەقەڵەم دەداو دەنگی پێویستیان نەهێناو دواجار خۆیان بە پارتی یان یەكێتی فرۆشت و خەڵك گلەیی لێكردن ، پێش وەخت وەڵامیان ئەمادەیەودەڵێن: جا چی بكەین زۆرمان هاوار كردوخەڵك دەنگی پێ نەداین و ئێمەش بە باشمان زانی كە هەر لەناو پڕۆسەكەدا بمێنینەوە و ئاگاداری گۆڕانگاریەكان بین بڕیارماندا بەشداری پەڕلەمان و حكومەت بكەین بكەین . ئەوەش مەبەستی سەرەكی خۆیان بووە هەر لە سەرەتاوە سۆپەر ماركێتەكەیان بۆ ئەوە كردۆتەوە .
شەشەم: ئێستا با بیرلەوە بكەینەوە ئەو هەموحیزب و لایەن و هاو پەیەمانی و كەسانی سەربەخۆ بەشداری پەڕلەمان و حكومەتیانكرد، دەبێ چۆن پەڕلەمانێك و چۆن حكومەتێك پێك بێت و چۆن بتوانن كۆدەنگی دروست بكەن لسەر دەركردنی یاساو بڕیاردان لەناوحكومەتدا . لە هەموو دنیادا ئەو جۆرە حكومەتانە سەركەوت و نابن ودواجار لە پەڕلەمان وحكومەتیشدا مامەلەی كرێن وخۆفرۆشتن هەر بەردەوام دەبێت و هیچ بڕیارێك لەبەرژەوەندی گەل و نیشتمان نابێت و هەموی پینەو پەڕۆ دەكرێت. باشترین نمونەمان فركسیۆنە كوردیەكانە لە پەڕلەمانی عێراق وئەگەر بە وردی سەرنج بدەین وادەردەكەون كە نەیاری یەكترین و بەڕە لە سەر یەكتری لادەبەن .
حەوتەم: جگە لە كاریگەری خراپی ناو كۆمەڵگای كوردی بە گشتی و ناو حیزب و لایەنەكانی تر لەسەر ئەنجامی هەڵبژاردن دەبی ئەوڕاستیەش بزانین ئێران و توركیا كاریگەری زۆریان لەسەر هەڵبژاردن دەبێت و هەر یەكەیان هەوڵ دەدات پشتیوانی لەو حیزبە كوردیە بكات كە لێوەی نزیكە و هیچ گومانیشی تێدا نابێت ، ئەوە كاریگەری زۆر نەرێنی لەسەر ئەنجامی هەڵبژاردن دەبێت .
هەشتەم: لە كۆتاییدا ئەگەر یەكێتی یان پارتی لەهەڵبژاردندا سەركەوت و نەبون و حیزب لایەنەكانیتر توانیان یەك بگرن و حكومەت پێك بهێنن كە ئەكەمە ئەگەرێكی زۆر لاوازە ، یان پارتی یان یەكێتی بە تەنها توانیان حكومەت پێك بهێنن بێ یەكتری ، لێرەشدا بەدوور نازانرێت كە لایەنی دۆڕاو بە ئەنجامی هەڵبژاردنەكە ڕازی نەبێت. بۆ نمونە ئەگەر یەكێتی سەركەوت و پارتی بدۆڕێت ، پارتی دەڵی ڕازی نابم چونكە ئێران تەزویری بۆ یەكێتی كردوە ، یان بە پێچەوانەوە .
نۆیەم : جێگەی داخ و پەژاریە كە ناكۆكیە دێرینەمانی نێوان یەكێتی و پارتی تەنها لە سنووری حیزبیدا نەماوەتەوەو پەلی كێشاوە بۆ ئەوەی هەرێمی كوردستان بكاتە دوو زونی جیاوازو دژ بە یەك . واتە پارتی تەنها ڕقی لە یەكێتی نییەو ڕقی لە هەموو زونی سەوزە ، بە پێچەوانەشەوە بۆ یەكێتیش هەمان شتە . زۆر جار دەبیستین خەڵكی دەڵێن : هەولێر باشتر گەشەی كردوە لە سلێمانی یان بەرپرسانی پارتی دەڵێن: ڕێگامان بدەن سلێمانیش وەكو هەوڵیر ئاوەدان دەكەینەوە وپێشی دەخەین . ئاشتی هەورامی دوو ملیار دۆلار جەزاو كەرانەی دا بە كۆمپانیای دانا غاز بۆ ئەوەی ڕێگای لێبگرێت لە پەرەپێدانی كێڵگە نەوتی غازیەكانی سنووری یەكێتی بۆ ئەوەی داهاتی سنووری یەكێتی زیاد نەكات و زونی سەوزنەبێتە خاەنی ئابوری سەر بە خۆی خۆیی و هەر چاوەڕوانی دەستی زونی زەرد بێت .
كەواتە دژایەتی پارتی تەنها بۆ خودی یەكێتی نییە وەكو حیزبێكی نەیاری و ئەو سیاسەتەی پارتی دژی كۆی خەڵكی زونی سەوزە . سەیركەن بە هۆكاری ئەوەی سوپای توركیا بەشێكی زۆری سنووری پارتی داگیر كردوەو پارتیش بە هۆكار دادەنرێت كە ئاسانكاری بۆ سوپای توركیا بكات بێنە ناوكی هەرێمەوە بەناوی دژایەتی پەكەكە و بۆ داپۆشینی ئەو عەیبەیەو بۆ ئەوەی یەكێتیش توشی هەمان ئیحراجی خۆی بكات ، بە ئاشكراو بێ پەردە لە ڕۆژنامەی خەبات كە زمان حاڵی پارتییە وایان بڵاو كردەوە كە یەكێتی مەشق و ڕاهێنان بە پێشمەرگەكانی پەكەكەدەكات. لەو كاتەوە توركیا بە بەبەردەوامی بە درون زۆر ناوچەی زونی سەوز موشەك باران دەكات و تا ئێستا چەندین هاوڵاتی شەهیدو بریندار كردوەو ترس و دڵە ڕاوكێی خستوتە ناو دەرونی خەڵكەوە .
كەواتە ڕق كینەو دژایەتی پارتی تەنها بۆ یەكێتی و سەرانی یەكێتی نییە ، بەڵكو دژایەتی پاری لە ئێستادا دا بۆ هەموو دانیشتوانی زونی سەوزە تەنانەت بە پارتیەكانیشەوە . كاتێك دەبینی ڕێگاو بانەكان بونە قاڵدرمەو چاڵ و چۆل و تاسە ، بەگشتی هاوڵاتیان زەرەر مەند دەبن . لەگەڵ ئەوەی من هیچ پەیوەندییەكم بە یكێتییەوە نەماوە لەدروستبونی بزوتنەوەی گۆڕانەوە لە ساڵی 2009 ، لە ئیستادا لاواز بون و تێشكانی یەكێتی لە زونی سەوزبە قازانجی ئەم ناوچەیە نابیم و پارتی بەردەوام لە هەوڵی تۆڵە كردنەوەیە لە خەڵكی ناوچەكە لەبەر ئەوەی پشتیوانی یەكێتین و بەرگری لێ دەكەن .
من خۆم تا سەر ئێسقان گلەیی و ڕەخنەم لە سیاسەتی یەكێتی و بە تایبەتی سەركردەكانی هەیە چونكە وەكو پێویست خزمەتی خەڵك و ناوچەكەیان نەكردوە . بەڵام لەم كاتەدا نەمانی دەسەڵاتی یەكێتی لە قازانجی خەڵك و ناوچە كەدا نابینم تا ئەو كاتەی پارتی واز لە دژایەتی و جیاكاری ئەم ناوچەیە ناهێنێت من كە خۆم لێرە دەژیم . من سیاسەت لەسەر بنەمای ڕق و تۆڵە كردنەوە ناكەم ، بەڵكو لەسەر بنەمای بەرژەوەندی گشتی دەكەم .
زۆر جێگەی داخە لە زونی سەوز هیچ حیزب و لایەنێك نییە جێگەی یەكێتی بگرێتەوە لە حاڵەتێكدا ئەگەر یەكێتی دەسەڵاتی نەمێنێت و ئەوكات بە جارێك ئەم ناوچەیە پشت گوێ دەخرێت وسزا دەدرێت . من حەقی ئەوەم نییە خەڵك چۆن بیر دەكاتەوە من هەمیشە بەرژەوەندی گشتیم خستۆتە پێش بەرژەوەندی حیزب و خۆشمەوە .
من بە گشتی هەموو حیزبەكانی هەرێمی كوردستان بە خراپ دەزانم و هیچیان لە ئاستی تموحاتی خەڵكدا نین ، بەڵام تازە چی بكەین هەر ئەو حیزبانەمان هەن و بون بە ئەمری واقیع پێمان خۆش بێت یان ناخۆش . ئەو كات ئەوەی بۆمان دەمێنێتەوە ئەوەیە لەناو هەموو خراپە كان باشترینیان هەڵبژێرین بۆ خزمەتی خۆمان یان خەڵكی ناوچەكە . گەر من پرسیار بكەم ئەگەر لەم هەل و مەرجەدا یەكێتی لەم زونە دەسەڵات لە دەست بدات ، ئایا هیچ حیزب و لایەنێكی تر هەیە جێگەی بگرێتەوە ؟.
ئەگەر هیچ حیزب و لایەنێك نەبێت ، ئایا پارتی بەم عەقڵیەتە خێلەكیە دواكەوتوە پڕ لە ڕق و كینەو ڕۆحی تۆڵەكردنەوە و چاوەڕوانی ئەوەی لێ دەكرێت ، بێ جیاوازی حوكمڕانی هەموو هەرێم بكات ؟. زۆر بە دڵنیاییەوە دەڵێم : نەخێرو هەرگیز ئەوە لە پارتی واتە بنەماڵەی بارزانی ناوەشێتەوە چونكە ئەوان لە دیوەخانەوە پەروەردە بون و بە خۆرسك ئەوەیان پێ ناكرێت و عەقڵیەتی دیوەخان بۆ حوكمڕانی گونجاو نییە .
هیوادارم خەڵكی هەرێم زۆر بە گەرم و گوڕیەوە بەشداری هەڵبژاردن بكەن . لە زوربەی هەڵبژاردنەكاندا ژمارەیەكی زۆر ناچن بۆ دەنگدان و بە حسابی خۆیان دژی ئەو حیزبانەنە و تۆڵەیان لێ دەكەنەوە، بێ ئاگا لەوەی دەنگ نەدانیان خزمەت كردنە بەو لایەنەی ڕقیان لێیەتی و بە قازانجی ئەوان تەواو دەبێت . حەق وایەو هەموان بچن بۆ دەنگدان وپێش وەخت خۆت ساغ بكەرەوە بۆ ئەوەی بزانیت چی بۆ گەلەكەت و خۆت و ناوچەكەت و شارەكەت و گەڕەكەكەت باشە نەك دەنگ بەو لایانەبدەی كە بەكارت دەهێنێت بۆ بەرژەوەندی خۆی و تكایە لە ڕقی خەڵكی ئاگر لە ماڵی خۆت بەرمەدە چونكە دواجار كەس فریات ناكەوێت و هەر خۆت زەرەر مەندی یەكەم دەبیت و سەد پەشیمانی دادت نادات .