نەجات نوری

ئەو سوڵتانە بێدەنگەی كە هیچ نووسەرێكی تری ئێمە وەكو ئەو نەبوو، لەناو هەزاران دەنگە دەنگ وهاتووهاوار و پێكدا هەڵپرژاندا، لەگەڵ هەموو جەنگ و لێڵایەكانی ژیاندا، عەزیز گەردی تەنیا پشت و پەنایی كتێب و ژیانە سادەكەی خۆی بوو، هیچ شتێكی لە ژیاندا بە كتێب نەدەگۆڕیەوە، بیری لە نان و دەسەڵات و پلە و خۆشگوزەرانی نەدەكردەوە، تاكە سۆفی ڕێگای هەقی كتێب ئەو بوو، لە كەشكۆڵی تەمەنی پڕ لە خەڵوەت و بێدەنگیدا لە ساڵی شەستەكانەوە وەكو سوڵتانێكی بەهەیبەت و لە خۆبووردوو بەبێ لە خۆبایی بوون كتێبی كردە بەردەبازی بیری هەزاران خوێنەر، بەو زمانە پاراوو بە نرخەی خۆی لە پشت دەیان ئەفسانە و كۆمیدیا و چیرۆك و ڕۆمانەوە ئێمەی خوێنەرانی بردە ناو ئەو قەڵا ونبووانەوە كە ئەو دەیویست تێدا بە حەقیقەتی ئەدەب بگەین وەكو تاكە ڕێگای ڕاستی.

لەناو ئێمەدا ئەوەی بۆ كتێب ژیا و لە پێناویشدا مرد بە هەق مرۆڤێك بوو جیا لە هەموو نووسەرانی تر ناوی عەزیز گەردی بوو، ئەو سوڵتانێك بوو بەدەر لە وشە لە ژیاندا هیچی تری نەدەویست، قەڵای ئەم سوڵتانە بێدەنگە بە هەزاران لاپەڕەی پەنجا كتێب هەڵچنرابوو كە خۆی نووسیبوونی یان وەری گێڕابوون، لەگەڵ هەموو ئەو تەمەنەی كە بەڕێكرد تا تەمەنی بە كتێب سپارد دەیكردە حەفتاو پێنج ساڵ، لەو تەمەندا كە ماڵاوایی دەكات ئەوەی بە جێیهێشت لەشكرێك لەوشە و بە هەزاران خوێنەربوون كە سوڵتانیەتی جوانی ئەویان بە ڕەفەی كتێبخانەی كوردی سپارد.

كە من ئەو نووسەر و وەرگێڕانەی كە وەكو عەزیز گەردی كتێبیان كردە ڕوناكی تەمەنی نەتەوەكەیان، كاتێك بە وردی لە بیر و تێڕوانینەكانی ئەم گەورە وەرگێڕ و نووسەرەی ئێمەوە دەست دەبەین بۆ كاری نووسین و وەرگێڕانەكانی هیچ گومانمان لەلانامێنێت كە زۆركات ئەوانەی بانگەوازی شۆڕش و ئازادی و دادپەروەری دەكەن بە تەنیا جەنگاوەرەكانی ناو كایەی سیاسی نین، بەڵكو ئەو مرۆڤانەیشن كە وەكو عەزیز گەردی دوور لە هەموو هەڵایەكی دەبەنگانە و لە خۆباییانە دێن بە وشەی كتێبەكان دەرگای بیری ئازادی و شۆڕش لەسەر گەلانی خۆیان واڵادەكەن و بە هەیبەتی كتێب و بە هێزی وشەكان داوای گۆڕانكاری و بەرپاكردنی عەقڵ و هێنانەدی ژیانێكی نوێ بۆ تاك بەتاكی میللەتەكەیان ڕادەگەینن.

ئاوا عەزیز گەردی ئەو پیاوە بلیمەتەبوو لە بەرگی سۆفیەك یان سوڵتانێكی بێدەنگدا هەموو ژیانی خۆی بۆ كتێب تەرخانكرد بەبێ ئەوەی هیچ منەتێك بەسەر كەسدا بكات، ئەو كتێبانەی كە ئەو دەیویست ببنە ناوێك بۆ هەڵتەكاندنی بیری تاریكی و گەمژەكارانە، لە ڕێگەی لاپەڕە و ماناكانی ناو كتێبەوە ئەو هات هەر خۆی دوور لە هیچ پشت و پەنایەك قەڵایی ئەو جانەورانەی تێكشكاند كە دەیانویست كتێب هیچ سەنگ و گرنگیەكی نەبێت، كتێب بۆ عەزیز گەردی ئەو هێزە شاراوەیە بوو كە دەیویست بەكاری بهێنێت بۆ هەڵتەكاندنی زۆر بابەتی لاوەكی و كولتوری دواكەوتووی و دابڕان لە عەقڵی سەدە تاریكەكان، ئەو پیاوەی كە لە ژێر بیرێكی قووڵدا دەیویست خوێنەران بە مانا و حەقیقەتی وشەكان بگەن، ئەو گۆڕانكاریانەی كە ئەو دەیویست بیان هێنێـتە كایەوە لەناو خەڵك و خوێنەران دا لە ساڵی شەستەكانەوە دوور لە هەموو پێكدان و شەڕە قسەیەك، گەیشتن بوو بە ماناكانی ناو كتێب، ئاوا بە كتێب دەرگای لەسەر بیری خوێنەران دەكردەوە و هەموو ساڵێك بە لە چاپدانی ئەم كتێب و ئەو كتێب، دەهات خوێنەرانی بۆ دەیان بابەتی جۆراو جۆر پەلكێش دەكرد، ئەو كاتێك دێت چیرۆكی بەرئاگردان وەردەگێڕێت لەخۆڕانی یە كە دەرگایەكی ئاوا دەخاتە سەرپشت، لە پشت ئەم چیرۆكانەوە دەیەوێت بە خوێنەرانی وڵاتەكەی بڵێت ئێمە نەتەوەیەكین نەك خۆمان بەڵكو چیرۆك و ئەفسانە و كولتوریشمان خراپ داگیركراوە، خۆ لە خۆڕا نیە كاتێك ئەم پیاوە بلیمەتە دێت بە دەیان چرۆكی بەرئاگردان و ئەفسانەی خۆمان و وڵاتانی ترمان بۆ دەهێنێـتە سەر زمانی كوردی، لە پشت هەر ئەفسانە و چیرۆكێكەوە ئەو دەیەوێت دەرگای حەقیقەتێكمان بەسەردا بكاتەوە كە لێوەی فێری زانین و ڕۆشنبیری و ڕاستیەكان ببین. ئەو نەهات وەكو كەسانی تر بە جەنگی ئاگرین و پێكدادان بۆ گۆڕانكاری بە جەستە و ڕۆحی كەسانی تر دەستت ببات بۆ هەڵتەكاندنی بەربەست و قەڵای جانەوەرەكان، ڕێگای و بیری عەزیز گەردی زۆر جیاوازبوو لەم نەخشانە، ئەو نەخشەی خۆی هەبوو، جەنگی ئەو جەنگێكی بێدەنگ بوو كە لەقووڵایی كتێبەكانەوە سەری هەڵدەدات ئاوا بەو شێوەیە خۆی گەیاندە ئاست ئەو بلیمەتانەی كە دەیانویست بە بیری ناو كتێبە جۆر بە جۆرەكان قۆناغی گۆڕانكاری كۆمەڵا بەرەو ئاراستیەكی تر بەرن لەوەی كە هەیە.

هیچ كەسێك نییە لە خۆڕا كتێب بنووسێت یان وەری بگێڕێت ئەگەر بیر لە فیكر و وەرچەخان نەكاتەوە، ئاوا عەزیز گەردی لە ڕێگەی وەرگێڕانی داغستانی من و ڕۆمێۆ و جوولێت و ئەگەر خۆر بمرێت و حەفت گفتوگۆوە تا بە وەرگێڕانی دەیان كتێبی ئەفسانەی گەلان و چیرۆكی بەرئاگردان و كۆمیدیای دانتی دەگات، لە پشت هەر یەكێك لەم كتێبانەوە لە پەنا هەر دێڕێكیان و لە ناو قووڵایی شاراوەی لاپەڕەی هەر كەسایەتیەك و پاڵەوانیەكیاندا ئێمەی خوێنەران بۆ دەیان باس و بیرگەورە و جوانی و مەرگ و عەشق و ستەم و بێ دادی پەلكێش دەكات، بۆ هەر یەكێك لەم كتێبانە ئەم سوڵتانە بێدەنگە لە قەڵایی ڕوناكی بیری خۆیەوە دەیەوێت ئێمەی خوێنەران و خەڵكی تریش بەو ئاماژە گەورانە بگەیەنێت كە ئێمە وەكو نەتەوە و تاك زۆر پێویستیمان پێیانە، ئەو وێنانەی ئەو لە هەر دوو بەرگی داغستانی من و كۆمیدیای دانتی و كتێبی گفتوگۆ لەگەڵ مێژوودا دەیانخاتە ڕوو، وێنە گەلێكنینن بۆ كات كوشتن و خوێندنەوەیەكی لاوەكیانە، بۆ ئەم سێ كتێبە بە دەیان پرسیار لە ڕێگەی ناوەرۆكیانەوە بۆ ئێمە دەخاتە ڕوو، كە گرانە وازوو ئێمە بتوانین وەڵامیان بدەینەوە، لەم سێ كتێبەدا (عەقڵ و ستەم و خورافە) پێكەوە دەخرێنە ڕوو، ئەو دێت لە بنەچەوە بە وەرگێڕانی ئەم سێ كتێبە دەست دەبات بۆ ئەو بیروباوڕانەی كە چەند عاقڵانە و نامۆیانە و ستەمكارانە لە ڕۆژگارە جۆراو جۆرەكاندا بەرۆكی خەڵكیان گرتووە، عەزیز گەردی زۆرباش دەزانێت بۆچی ئەم سێ كتێبەی وەرگێڕاوە و چی لەپشت ناوەرۆك و مانا و وێنەكانیانەوە خۆی حەشارداوە، بۆ هەر یەكێكیان ئەو ئێمە دەخاتە بەردەم دەیان پرسی گرنگ و لێئاڵاو كە دەیەوێت بۆ هەر یەكێكیان ئێمە وەڵاممان هەبێت و لەوەدا نەمێنینەوە كە بەتەنیا خوێندنەوە بەس بێت، لە گرنگی ئەم سێ كارەیەوە دەبێت خوێنەران باش ئەوە درك پێبكەن كە كاتێك لە زمانی دانتیەوە لە كۆمیدیادا دێتە سەر باسی دۆزەخ و دەنووسێت:

بە ڕێی مندا دەچن بۆ ناو شاری ئازار

بە ڕێی مندا دەچن بۆ ناو ئەشكەنجەی هەمیشەیی

بە ڕێی مندا دەچن بۆ ناو خەڵكی سەرگەردان...

یان لە داغستانی مندا لە تێڕوانینی ڕەسوڵ حەمزەتۆڤەوە ئاوا دەدوێت:

مەلۆتكەیەك لێرەدا پێدەكەنی و دەگری

هێشتا قسەی پێ ناكرێ

بەڵام بەم زووانە باس دەكا

كە خۆی كێ یە و بۆچی هاتۆتە دونیاوە

كاتێكیش لە كتێبی گفتوگۆی ئۆریانا فالاچی لەگەڵ 16 دەسەڵاتداری جۆر بە جۆردا لە جیهاندا بە نهێنیەكانی سیاسەت دەگەین كە ستەم چۆن چۆنی جیهانی پەكخستووە، لەم وێنانەوە بە قووڵایی ئەو مانایانە دەگەین كە لەم سێ كتێب جۆر بە جۆرەدا بیركردنەوەی ئێمەی خوێنەران بۆ بیری عەزیز گەردی پەلكێش دەكات، بەم سێ كتێبە و بە وەرگێڕانیان ئێمەی خوێنەران زۆرباش درك بە قووڵایی عەقڵ و تێڕامانەكانی عەزیز گەردی دەكەین بۆ جیهان و سیاسەت و خورافە، ئاوا ئێمە وەرگێڕ و نووسەرێكی بلیمەت یان سوڵتانی كتێبەكانمان لە دەستدا كە دەمێك ساڵ بوو دەیویست بە ڕێگای كتێبدا میللەتێك بەرەو گۆڕانكاری بەرێت، ئاوا سوڵتانی كتێبەكان مرد كە بێدەنگ دەیویست لە قەڵایی وشەكانیەوە تاك بە تاكمان بخاتە سەر ڕێگای حەقیقەت و گەیشتن بە ئازادی.