ئا: ئاوێنە

ژینا ئەمینی، تەمەن 22 ساڵان و خەڵكی شاری سەقزی رۆژهەڵاتی كوردستان، كە سێ رۆژ لەمەوبەر بەهۆی لێدانی لەلایەن پۆلیسی تارانەوە توشی جەڵتەی مێشك ببو، نیوەڕۆی ئەمڕۆ هەینی، لە نەخۆشخانە گیانی لەدەستدا.

ئێوارەی رۆژی سێشەممە، ژینا ئەمینی لە نزیک شاڕێی حەقانی تاران لەلایەن مەفرەزەیەكی پۆلیسی "ئاسایشی ئاكارەوە" بەتۆمەتی پابەندنەبونی تەواوەتی بە باڵاپۆشی درایە بەر لێدان و دوای دەستگیركردنی گوازرایەوە بۆ دەستبەسەرگەی "وزەرا"ی ئەو شارە.

یەکێک لە نزیکەکانی بنەماڵەی ئەمینی لەوبارەیەوە ڕاگەیاندبو، ژینا ئەمینی لە کاتی دەستگیركردنیدا لەلایەن هێزەكانی پۆلیسەوە لێی دراوەو سەری بە سەختی بریندار بوەو دوای گواستنەوەی بۆ دەستبەسەرگە باری تەندروستی تێکچوەو بە ئەمبوڵانس گوازراوەتەوە بۆ نەخۆشخانەی کەسراو بێهۆشە.

لێدان لە ژینا ئەمینی كاردانەوەی زۆری لەنێو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان لێكەوتەوەو لەدوای راگەیاندنی مردنیشی بەكارهێنەران و چالاكوانانی ئێرانی، پۆلیس بە بكوژی ئەو كچە لاوە كوردە دەزانن.

هەرچەندە پۆلیسی ئێران رایگەیاندبو، كە ژینا ئەمینی بەهۆی جەڵتەی كتوپڕی دڵەوە لە دەستبەسەرگە، بێهۆش بوەو بۆ نەخۆشخانە گوازراوەتەوە بەڵام پزیشكانی ئێرانی دەڵێن، بێهۆش بون چونە كۆمای ژینا بەهۆی لێدانەوە بوە نەك كێشەی دڵ.

د. حەمید ئەحمدی، پزیشكی پسپۆڕی نەشتەرگەری، لەوبارەیەوە لە تویتێكدا رایگەیاندبو، كچێكی گەنج بەبێ ئەوەی هیچ نەخۆشییەكی هەبوبێت، جەڵتە لێی نادات و بێهۆش نابێت. و چونە كۆما لەم حاڵەتەدا واتا لێدانی راستەوخۆ لەسەرو خوێبەربونی مێشك.

یەکێک لە نزیکەکانی بنەماڵەی ئەمینی لەوبارەیەوە ڕاگەیاندبو، ژینا ئەمینی لە کاتی دەستگیركردنیدا لەلایەن هێزەكانی پۆلیسەوە لێی دراوەو سەری بە سەختی بریندار بوەو دوای گواستنەوەی بۆ دەستبەسەرگە باری تەندروستی تێکچوەو بە ئەمبوڵانس گوازراوەتەوە بۆ نەخۆشخانەی کەسراو بێهۆشە.

دایکی ژینا ئەمینی، ژنێک کە رۆژی چوارشەممە دوای کاتژمێرێک لەدەستگیرکردنی گەیەندرابوە نەخۆشخانە، بە بی بی سی فارسی راگەیاندووە رۆژی هەینی کچەکەی گیانی لەدەستداوە، وتی "فریشتەکەی منیان کوشت".

لەدوایین ئاگاداری پۆلیسی تاراندا هاتوە کە ژینا ئەمینی بەهۆی "پەردەپۆشکردنی نەگونجاوەوە لەلایەن کارمەندانی پۆلیسی ئاسایشی ئەخلاقی تارانەوە بەمەبەستی لێوەرگرتنی "بەڵێن‌و پاساو"، دەستبەسەر کراوە.

لەم ڕاگەیاندنەدا هاتوە "ژینا لەناكاو لە نێو دەستگیرکراوەکاندا لەهۆڵی كۆبوونەوەكەدا بێهۆش بوەو دەستبەجێ بەهاوكاری پۆلیس‌و فریاكەوتن گەیەندراوەتە نزیكترین نەخۆشخانە بۆ چارەسەر، بەڵام بەداخەوە ڕێكارەكانی چارەسەر ئەنجامی نەبوە".

ڕۆژی پێنجشەممەی ڕابردو، پۆلیس پاگەندەی کرد کە ژینا ئەمینی توشی جەڵتەی دڵ بوە، بەڵام کەسێکی نزیکی ژینا، لەچاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ ڕۆژنامەی (اعتماد)، نەخۆشی دڵی ژینای بەدرۆیەکی شاخدار ناوبردووەو وتویەتی "ئەو تەواو تەندروست‌و لەشساغ بوە".

ئەو وتویەتی "کاتی دەستگیركردنی ژینا، "براكەی لەوێ بووە، كاتێك ویستویەتی بەرگری بکات‌و رێگەی پێنەداون، گازی فرمێسكڕێژیان بەکارهێناوەو بڵاوەیان پێكردون".

ئەو ڕەخنەی لەکارمەندانی دەوریەی ئیرشاد گرتوەوەو وتویەتی "ئەم ترساندن‌و تیرۆرە لەپێناوی چیدایە؟ دەڵێن هیچمان نەکردوە، مەگەر چی تر ماوە بیکەن؟"

ناوبراو بە اعتمادی وتووە "کە ژینا ئەمینی تازە لەزانکۆی ورمێ وەرگیراوەو خەریکبو دەست بەخوێندنی زانکۆ بکات".

ئەحمەد وەحیدی، وەزیری ناوخۆ كە بە فەرمانی ئیبراهیم رەئیسی یەكێكە لەوانەی بەرپرسیارە لەبەدواداچون سەبارەت بەم پرسە، لە چاوپێكەوتنێكدا بەئاژانسی (خەبەر)ی راگەیاندوە "فەرمانی کردوە وەزارەتی تەندروستی‌و پزیشكی دادوەری بەدواداچوون بۆ هۆكاری گیان لەدەستدانەکەی بكرێت"و بەڵێنی داوە لەگەڵ رونبونەوەی هۆکاری مردنەکە، وردەکارییەکانی ئەم بابەتە بۆ رای گشتی ئاشکرا بکرێت.

هه‌روه‌ها پۆلیسی ئاسایشی تاران وێنه‌كانی بڵاوكرده‌وه‌ كه‌ ده‌ڵێت هی  كامێرا ئه‌منییه‌كانی ئه‌م ده‌زگایه‌ن‌و ساتی "بێهۆشبون"ی ژینا ئه‌مینی نیشان ده‌دات.

لەم وێنانەدا کۆمەڵێک ژن دەبینرێت کە بەڕارەوێکی گەورەدا تێدەپەڕن‌و دەچنە ژورێکەوە کە لەهۆڵی کۆنفڕانس یان پۆلێکی خوێندن دەچێت، یەکێک لەو ژنانە دەچێتە لای ئەفسەرانی هێزی پۆلیس و دوای گفتوگۆیەکی کورت، دەکەوێتە سەر زەوی. هەر لەم وێنانەدا چەند کەسێک ژنێک خەریکی گواستنەوەی ژنێکن لەناو راڕەوەکەدا.

بڵاوبوونەوەی ئەم هەواڵە کاردانەوەیەکی بەرفراوانی بەدوای خۆیدا هێناو جگە لەوەی زۆرێک لەبەکارهێنەرانی سۆشیال میدیا، کەسایەتییە ناسراوەکانی رۆشنبیری‌و هونەری‌و وەرزشیش توڕەیی خۆیان لەبەرامبەر ئەوەی روویدا، دەربڕی.

لە نێویاندا ئەسغەر فەرهادی دەرهێنەری بەناوبانگی سینەمای ئێران لەتۆڕی کۆمەڵایەتیی (ئینستاگرام) بۆ ژینا "مەهسا" ئەمینی نوسیویەتی "تۆ لەنەخۆشخانە لەسەر جێگایەک خەوتویت، بەڵام لەهەمو کەسێک بەئاگاترو بێدارتریت‌و ئێمە هەمومان لەکۆماداین، ئێمە لە بەرامبەر ئەم زۆردارییە بێکۆتایەدا خۆمان خستۆتە خەوەوە، ئێمە هاوبەشین لەم تاوانەدا".

زۆرێک لە کاردانەوەکان لەتۆڕە کۆمەڵایەتییەکان توڕەیی بەربڵاوی خەڵکی دەردەخات سەبارەت بەو بارودۆخەی ژینا ئەمینی تێکەوتوەو بوەتە هۆی گیان لەدەستدانی، دوات دەستبەسەر کردنی لەلایەن دەوریەی ئیرشادەوە.

حوسێن ماهینی، یەکێکە لە یاریزانە بەناوبانگەکانی تۆپی پێ، لە تویتەر نووسیویەتی "ڕقمان لێتان دەبێتەوە".

عەلی کەریمی یەکێکی دیکە لەئەستێرەکانی پێشووی هەڵبژاردەی تۆپی پێی ئێران نوسیویەتی "منداڵەکانیان ئەوان دەڕۆن، منداڵەکانی ئێمە دەمرن".

ئەوەی جێی سەرنجە، فاتمەی هاشمی رەفسەنجانی کاردانەوەی بەرامبەر بەگیان لەدەستدانی ژینا دەربڕی‌و نوسیویەتی "هەواڵێکی کورت، بەڵام ڕۆحی هەموو مرۆڤێکی ئازاد دەسوتێنێت، مەهسا ئەمینی کچێکی گەنجی تەمەن ٢٢ ساڵ کە بە تاوانی بەدحیجابی‌ دەستگیرکرابو، بەمەبستی ئیرشادو رێنمایی، گواستراوبۆوە بۆ بنکەی پۆلیس، لەپشت دەرگای داخراوەوەو لەنێو سەرسوڕمانی بنەماڵەکەیدا، تووشی روداوێک دەبێت‌و دەچێتە کۆما. بەڕاستی لە سیستەمێکدا کە ئیدیعای فەرمانڕەوایی‌و سەروەری ئیسلام دەکات، لەجێی خۆیەتی مرۆڤ توشی مەراق ببێت. تەنیا چەند پرسیارێکی گرنگ، ئەگەر بۆ یەکەمجارو دواجار بە دروستی وەڵامیان بدرێتەوە، ڕەنگە زیتر دووبارەبوونەوەی ئەم جۆرە کارەساتانە نەبینینەوە، ئەمەش لەسیستەمێکدا کە پاگەندەی کۆماری ئیسلام نەکات: 1- بۆچی دوای تێپەڕینی زیاتر له‌40 ساڵ به‌سه‌ر شۆڕشدا‌، هێزه‌ سه‌ربازی و ئه‌منییه‌كان به‌و شێوه‌یه‌ مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ ژنه‌كانمان ده‌كه‌ن؟ 2- بۆچی کۆمەڵگا بەرامبەر بەم ڕەفتارە ناشرینانە بێباکە؟ لەوەش گرنگتر بۆچی مەرجەعەکان‌و زانایانی ئایینی هێشتا هەر بێدەنگن؟ 3- چ كەس و رێكخراو یان ئۆرگانێک (بەبێ پاساو) وەڵامدەرەوەو بەرپرسیارە؟ لەکۆتاییدا: لەڕۆژی مەحشەرو لە دەرگای دادپەروەری ئیلاهی، چ وەڵام و پاساوو ڕەوایەتییەکت بۆ ئەو جۆرە ڕەفتارانەی خۆت دەبێت؟"

جگە لەتوڕەیی بەکارهێنەران لەبەرامبەر پێشێلکردنی بەربڵاوی مافی مرۆڤ و بە تایبەتی پێشێلکردنی مافی ژنان لەلایەن کۆماری ئیسلامییەوە، بەشێک لەبەکارهێنەران بە توندی هەڵوێستیان لەدژی دەوریەی ئیرشادو "فەرمانکردن بەچاکەو قەدەغەکردنی خراپە - امر به معروف و نهی از منکر" گرتۆتەبەر.

گروپێک لە بەکارهێنەران دەڵێن پێویستە دەورییەکانی ئیرشاد دابخرێن.

لە چەند مانگی ڕابردوودا چەندین ڕاپۆرت و ڤیدیۆی توندوتیژیی دەوریەی ئیرشاد بڵاوکراونەتەوە.

لەگەڵ پەرەسەندنی ڕەخنەکان، لەبەرەبەیانی ڕۆژی هەینیەوە دامودەزگا جۆربەجۆرەکانی کۆماری ئیسلامی لەوانە وەزارەتی ناوخۆ، ئەنجومەنی شورای ئیسلامی، داواکاری گشتیی تاران‌و پشکنەری هێزی پۆلیس رایانگەیاندوە کە "دەستیان بەلێکۆڵینەوە کردووە سەبارەت بەوەی کە چی بەسەر ژینا (مەهسا) ئەمینیدا هاتوە".

لەیەکێک لە گرنگترین کاردانەوەکاندا بڵاوکرایەوە کە ئیبراهیم ڕەئیسی کە بەسەردانێک لەئۆزبەکستان بو، فەرمانی بەوەزیری ناوخۆ کردووە بەدواداچوون بۆ ئەو پرسە بکات‌و "هۆکاری روداوەکە" رابگەیەنێت.

ئەحمەد وەحیدی، وەزیری ناوخۆ، بە دەرکردنی فەرمانێکی هاوشێوە، یەکێک لە جێگرەکانی کردە بەرپرسیار لەبەدواداچوون بۆ ئەم بابەتە و داوای لێکرد کە هۆکارەکەی ڕابگەیەنێت.

لەهەمان کاتدا داواکاری گشتی تاران فەرمانی دا کە "هێزێکی ئەرکی تایبەت" پێکبهێنرێت "بۆ پشکنینی پزیشکی باری جەستەیی ژینا ئەمینی و ئەنجامدانی پشکنینی ورد".

جگە لەوەش ژمارەیەک پەرلەمانتاریش لێدوانیان لەسەر پرسی گیان لەدەستدانی ژینا ئەمینی دا و بەڵێنی بەدواداچوونیان دا.

لەنێویاندا ئیبراهیم عەزیزی، جێگری سەرۆکی کۆمیسیۆنی ئاسایشی نیشتمانی‌و سیاسەتی دەرەوە لەپەرلەمان بەئاژانسی هەواڵی ئیسنای راگەیاندووە، ئەم کۆمیسیۆنە "بەدڵنیاییەوە لێکۆڵینەوە لەو روداوە دەکات کە بەسەر ژینا ئەمینیدا هاتووە".

سارا فەلڵاهی، وتەبێژی فراکسیۆنی "ژن و خێزان" لە پەرلەمان، رایگەیاندوە، ئەم فراکسیۆنە "پەیوەندی بەدامەزراوە پەیوەندیدارەکانی وەک هێزی پۆلیس‌و پزیشکی دادوەری کردوە بۆ لێکۆڵینەوە لەلایەنەکانی ئەم روداوە تاڵە".

سەرەڕای ئەم فەرمان‌و لێدوانانە، هەندێک لە شارەزایان گومانیان لەکاریگەریی لێکۆڵینەوە فەرمییەکان هەیە. محەممەد حوسێن ئاغاسی، پارێزەری دانیشتوی تاران، سەبارەت بەم لێکۆڵینەوانە بەکەناڵی بی بی سی فارسی راگەیاندوە کە گومانم لەدەرئەنجامی ئەم لێکۆڵینەوانە هەیە.

ئەو دەڵێت "بەگشتی لەم کەیسانەدا ئامانجی سیستەمی دادوەری پەردەپۆشکردن‌و ڕێگریکردنە لەسزادانی تاوانبارانی سەرەکی".