ئا: ئاوێنە

ئۆرهان پاموك، نوسەر و رۆماننوسی دیاری تورك و خاوەن خەڵاتی نۆبڵی ئەدەبیات، پێی وایە، لەماوەی 10 ساڵی رابردودا لە سایەی دەسەڵاتەكەی ئەردۆغاندا لە توركیا بەهیچ شێوەیەك دیموكراسییەتی تەواو بونی نەبوەو بە زیندانیكردنی ئەكرەم ئیمامئۆغلۆ، ركابەری سەرەكی ئەردۆغان بۆ هەڵبژاردنی داهاتوی سەرۆكایەتی توركیاش، ئەو دیموكراسییەتە سنوردارەی هەبوە كۆتایی دێت كە لە ئێستادا لە سەرەمەرگدایە.

ئۆرهان پاموك لە وتارێكدا لەبارەی دۆخی ئێستای توركیاوە ئاماژە بەوە دەدات، لەماوەی 50 ساڵی رابردودا، بەهیچ شێوەیەك شەقامەكانی ئیستانبوڵ رێكاری ئەمنی بەو شێوەیەیان بەخۆوە نەدیوە كە لەم هەفتەیەی رابردودا بینرا.

پاموك پێی وایە، ئەم روداوانە بە بڕیاری ئەردۆغان بۆ رزگاربونی لە ئەكرەم داودئۆغلۆ دەستیان پێكرد تا بیخاتە زیندان.

دەشڵێت، ئیمامئۆغلۆ لە دوایین هەڵبژاردنی شارەوانیدا لەساڵی 2024، بۆ جاری سێیەم لە كاندیدەكەی ئەردۆغانی بردەوە، بەهۆی ئەم سەركەوتن و خۆشەویستییە جەماوەرییەی، وەكو ئەو كاندیدەی ئۆپۆزسیۆن سەیری ئیمامئۆغلۆ دەكرا كە لە هەڵبژاردنی داهاتوی سەرۆكایەتی توركیادا شكست بە ئەردۆغان دەهێنێت. ئەمڕۆ هەموان لە ئیستانبوڵ بە دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆنەوە پێیانوایە، ئەردۆغان بڕیاری دا كە جگە لە زیندانیكردن لەڕێگەی دەستوەردانی یاساوە، ناتوانێت بەهیچ رێگایەكی دیكە ئیمامئۆغلۆ رابگرێت.

بە هێماكردن بۆ ئەوەی كە ئەردۆغان بەر لە 27 ساڵ هەمان شتی بەسەردا هاتوە، كاتێك لە ساڵی 1998، سەرۆكی شارەوانی هەڵبژێردراو و خاوەن جەماوەری ئیستانبوڵ بو، لەلایەن دەوڵەتی عیلمانی و سوپاوە بەرەو دادگا پەلكێشكراو شیعرێكی سیاسی كە لە بۆنەیەكی جەماوەریدا خوێندبویەوە كرایە پاساو بۆ ئەوەی كە ئیسلامییەكی سیاسیی مەترسیدارە و سزای 10 مانگ زیندانیكردنی بەسەردا سەپێندراو لەكارەكەی لادراو بۆ ماوەی چوار مانگ لە زیندان كرا، پاموك دەڵێت، بەڵام زیندانیكردن و روبەڕوبونەوەی بەردەوامەكەی ئەردۆغان لەدژی سیستمی ئەو كات، خستیە نێو خەڵك و یارمەتی دا لەوەی كە هەنگاوی قورس هەڵگبرێت بۆ ئەوەی ببێتە سیاسییەكی خاوەن جەماوەر.

دەشڵێت، ئەمڕۆ خەڵكێكی زۆر دەڵێن، ئێستا ئەردۆغان بە هەمان كار كە 27 ساڵ لەمەوبەر بەرامبەر بەخۆی كرا، یارمەتی بەرەپێشچونی سیاسیی ئیمام ئیمامئۆغلۆ دەدات.

بەڵام ئۆرهان پاموك پێی وایە "ئەو دو دۆخە بەتەواوی هاوشێوەی یەكتر نین، چونكە داواكارە گشتییەكان ویستیان ئیمامئۆغلۆ وەك 'تیرۆریستێك' سەیربكرێت و سزابدرێت."

پاموك جەخت دەكاتەوە كە تۆمەتباركردنی بەردەوامی ئۆپۆزسیۆنی سیاسی بە "تیرۆریست"، نەریتێكە ئەردۆغان لەدوای كودەتا سەربازییە سەرنەكەوتوەكەی ساڵی 2016ەوە دایهێنا.

پاموك كە خاوەنی خەڵاتی نۆبڵی ئەدەبیاتە، دەڵێت، ئەردۆغان، كاتێك توڕە بو لەوەی خەڵاتی نۆبڵی ئەدەبیات لەساڵی 2019 درا بە پیتەر هاندكە، لەبەرئەوەی هاندكە لە جەنگی بۆسنەدا پشتیوانی لە میلۆسۆڤیچ كرد، وتی، ئەو خەڵاتەیان دایە تیرۆریستێك لە وڵاتی ئێمەش. پاموك دەڵێت، ئەو رۆژە من دەمویست لە نیویۆركەوە بەرەو ئیستانبوڵ بگەڕێمەوە، خەریك بو بڕیارەكەم بگۆڕم بەڵام وتەبێژەكەی ئەردۆغان لەدوای پێنج سەعات رایگەیاند كە سەرۆك كۆمار مەبەستی لە من نەبوە.

ئۆرهان پامۆك پێشی وایە، ئەمجارە وادەردەكەوێت كە ئەردۆغان بەتەواوەتی رژد و ئامادەیە، كاتێك رۆژێك بەر لە ناردنی پۆلیس بۆ سەر ماڵی ئیمامئۆغلۆ، میدیاكانی سەر بە حكومەت و سەرۆكی زانكۆی ئیستانبوڵ كە ئەردۆغان دایناوە، رایانگەیاند، بڕوانامە زانكۆییەكەی ئیمامئۆغلۆ باوەڕپێكراو نییە. ئەوەش بەواتای ئەوەی كە ئیمامئۆغلۆ ناتوانێت ببێتە ركابەری ئەردۆغان، چونكە بۆ ئەوەی بتوانیت ببیتە سەرۆك كۆمار لە توركیا، دەبێت دەرچوی زانكۆ بیت.

پاموك دەشڵێت، ئەم بڕیارە نایاسایی و سەرەڕۆیانەیە بۆ هەمو توركیای دەرخست كە ئەردۆغان چەند لە ئیمامئۆغلۆ دەترسێت. تۆمەتباركردنی ئیمامئۆغلۆ بە تیرۆر و گەندەڵی دواتر هاتن.

پاموك لە وتارەكەیدا باس لەوە دەكات، ئەو دادوەرانەی كە لەژێر كاریگەری ئەردۆغاندان، سزای زیندانیكردنیان بە تۆمەتی "گەندەڵی" بۆ ئیمامئۆغلۆ دەركرد، بەڵام ئەو تۆمەتی "تیرۆر"ەیان پەسەند نەكرد كە لەلایەن داواكاریی گشتییەوە خرابوە پاڵی.

پێشی وایە، ئەگەر دادوەرەكان وایان بكردایە، ئەوا ئەردۆغان دەیتوانی بە ئاسانی پیاوێكی خۆی لە سەرۆكایەتی گەورە شارەوانی ئیستانبوڵ دابنێت و بەوەش بەشێك لە سەرچاوە داراییە بێسنورەكەی ئیستانبوڵ بۆ پڕوپاگەندەی سیاسی حزبەكەی بەكاربهێنێت.

دەشڵێت، بەوەش لەڕێگەی زیندانیكردنی ئیمامئۆغلۆوە، ئەردۆغان نەك تەنیا ركابەرێكی سیاسی خۆی كە جەماوەری زیاترە، دەخاتەلاوە، بەڵكو هەوڵی ئەوەش دەدات هاوكاری حزبەكەی بكات بۆ بەدەستهێنانەوەی سەرچاوە داراییە دەوڵەمەندەكەی ئیستانبوڵ كە شەش ساڵە نەیتوانیوە كۆنترۆڵی بكات.

پێشی وایە، ئەگەر ئەردۆغان لەوەدا سەركەوتو بێت، ئەوا لە هەڵبژاردنی داهاتودا تەنیا وێنەكانی ئەردۆغان و كاندیدەكەی لەسەر دیوار و تابلۆكانی ریكلامی شارەوانی ئیستانبوڵ دەبینین.

ئۆرهان پاموك جەخت دەكاتەوە كە لە ماوەی 10 ساڵی رابردودا توركیا  لەلایەن دەوڵەتەوە بەڕاستی ناچار كراوە ببێتە كۆمەڵگەیەكی تاك دەنگ. دەشڵێت، تەنانەت سەرنج ناخرێتە سەر ئەو كارمەندە حكومی و رۆژنامەنوسانانەی كە لەگەڵ ئیمامئۆغلۆ زیندانی كراون، كە ئاخۆ زیندانیكردنیان سیناریۆی سیاسییە بە ئامانجی قوڵكردنەوەو قەناعەتكردن بە تۆمەتەكانی گەندەڵی، یاخود لەوەوەیە كە وادەزانرێت لەم رۆژانەدا كەس گرنگی بەوانە نادات.

ئەو رۆماننوسە دیارەی تورك دەشڵێت، كاتێك پرسیاری ئەوە دەكەین كە چۆن دەكرێت ئەم جۆرە ریسواییانە لە وڵاتێكدا روبدەن كە ئەندامی ناتۆیەو هەوڵی ئەوە دەدات ببێتە ئەندامی یەكێتی ئەوروپا، هەموان باسی ترەمپ و ریسواییە مەترسیدارترەكانی ئەوت بۆ دەكەن.

دەشڵێت، لەكاتێكدا تەواوی جیهان سەرقاڵی جەنگەكانی فەلەستین و ئیسرائیل، ئۆكرانیا و روسیا و ترەمپن، ئەو دیموكراسییە سنوردارەشی كە لە توركیا هەیە لە سەرەمەرگدایە.

ئەو پێشی وایە، لەماوەی 10 ساڵی رابردودا بەهیچ شێوەیەك دیموكراسیەتی تەواو لە توركیا بونی نەبوە: دیموكراسییەتی سندوقەكانی دەنگدان هەبوەو ئازادی رادەربڕین نەبوە، بۆت هەبوە دەنگ بدەی بەو كاندیدەی كە دەتەوێت. بەڵام تەنانەت ئەم دیموكراسییە سنوردارەش بە زیندانیكردنی ئەو كاندیدەی كە خاوەن زۆترین جەماوەرەو لە هەڵبژاردنی داهاتو زۆرترین دەنگ دەهێنێت، كۆتایی دێت.