ئا: ئاوێنە
چین بەئەندازەیەک پێگەی خۆی لەعێراقدا بەهێز کردوە کە نیگەرانی کۆمپانیا گەورەکان‌و حکومەتەکانی ڕۆژئاوای وروژاندوە. ناوەندە سیاسی‌و دبلۆماسییەکان دەڵێن "وا دیارە چینییەکان هەمان سیاسەت لەعێراقدا جێبەجێ دەکەن کە لەوڵاتانی ئەفریقادا کردویانە، ئەویش ئەوەیە کە وڵاتەکە زیاتر قەرزدار بکەن بۆ ئەوەی بیخەنە ژێر هەژمونی خۆیانەوە".
چین كە ماوەی چەند دەیەیەكە لەعێراق ئامادەیە، لەم دواییانەدا چالاكییەكانی هەمەچەشن كردوەو چوەتە ناو بوارە جیاوازەكانی پیشەسازی‌و بازرگانییەوە، هاوکات چین کڕیارێکی گەورەی نەوتی عێراقە.
دوای 40 ساڵ لەشەڕو ئاژاوە، عێراق زۆر پێویستی بەمۆدێرنیزەکردن‌و فراوانکردنی پیشەسازییە پترۆکیمیاییەکانیەتی. چینییەکان ئەم دەرفەتەیان بەباشترین شێوە قۆستوەتەوە. بەکڕینی 44%ی هەناردەی نەوتی خاوی عێراق، چین یەکەم کڕیاری نەوتی ئەو وڵاتەیە. هاوتەریب لەگەڵ کڕینی نەوت، کۆمپانیای "پترۆچینا"ی چینی لەگەڵ کۆمپانیای "تۆتال ئینێرجی" فەرەنسی، کارپێکردنی کێڵگەی نەوتی گەورەی "هالفایە"یان گرتوەتە ئەستۆ.
باڵیۆزی چین لەبەغدا لەماوه ی رابردودا رایگەیاند "ئەمە تەنیا سەرەتایه"... بەوتەی ئەو ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان ئەو دو وڵاته لەساڵی 2020دا 30 ملیار دۆلاری تێپەڕاندوە. بەئەگەرێکی زۆر ئەم رەوتە لەساڵانی داهاتوودا بەردەوام دەبێت.
جۆن کالابارز، پسپۆڕ لەپەیمانگای رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی واشنتۆن دەڵێت "زیادبوونی ئەم ژمارانە نیشانەی چاوتێبڕینی چینە، کە زۆر گرنگی بەبونی لە ناوچەیەک دەدات لەژێر کاریگەریی وڵاتانی رۆژئاوادا بێت، بەتایبەتی ئەمریکا".
ڕێگای ئاوریشمی نوێ‌و عێراق
عێراق لەپلانی گەورەی " پشتێن‌و ڕێگا" یان ڕێگای ئاوریشمی نوێی چیندا جێگەیەکی گرنگی هەیە. ئامانجی گشتی ئەم پلانە زەبەلاحە فراوانکردنی پەیوەندییە وشکانی‌و دەریاییەکانی چینە لەگەڵ ئەوروپاو ئەفریقاو بێگومان ناوچەکانی دیکەی ئاسیاش. بەڵام بەگوتەی ڕۆژئاواییەکان، پەکین ئەم پلانە بەکاردەهێنێت بۆ کاریگەری کردنە سەر وڵاتانی هەژار. ئەوان دەڵێن پەكین بەوریایی‌و بەئەنقەست وڵاتە هەژارەكان قەرزدار دەكات بۆ ئەوەی زاڵ بێت بەسەریاندا.
رێزنەگرتن لەمافەکانی مرۆڤ‌و هەروەها بڕەودان بەگەندەڵی (لەوانەش پێدانی بەرتیل) ڕەخنەکانی دیکەن کە سەبارەت بەسیاسەتە ئابوورییەکانی چین دەوروژێنرێن. بەڵام یەکێک لەوتەبێژەکانی وەزارەتی دەرەوەی چین بەئاژانسی فرانس پرێسی راگەیاندووە، وڵاتەکەی "رۆڵی گرنگی لەئاوەدانکردنەوەی ئابوری عێراقدا هەبووە".
نەوت لەبەرامبەر بیناسازیی
چین لە بواری نەوت و وزەدا هاوکاری زۆربەی وڵاتانی عەرەبیییە، لەم نێوەدا عێراق لەدە ساڵی ڕابردودا لەپلەی سێیەمدایە، بەڵام وەک باڵیۆزی چین دەڵێت "ئەمە تەنها سەرەتایەکە".
لەساڵی 2019 پەكین‌و بەغدا رێككەوتنێكیان بەناوی "نەوت بەرامبەر بیناسازی" واژۆ كرد. دوای سێ ساڵ چەندین پلان لەچوارچێوەی ئەم رێککەوتنە جێبەجێکراون. بەغدا دو کۆمپانیای گەورەی چینی هەڵبژاردوە بەناوەکانی "پاوەر چین"و "سینۆتێک" بۆ ئەوەی لەماوەی دوو ساڵدا هەزار قوتابخانە دروست بکەن. بڕیارە لەچوارچێوەی پلانەکەدا ٨ هەزار قوتابخانەو فڕۆکەخانەیەک دروست بکرێت. لەلایەکی دیکەوە دەبێت عێراق رۆژانە ١٠٠ هەزار بەرمیل نەوت بداتە چینییەکان. مەرجەکەش ئەوەیە کە دەبێت پڕۆژەکان لەلایەن کۆمپانیا چینییەکانەوە جێبەجێ بکرێن. بێگومان کۆمپانیا چینییەکان پابەندن بە بەکارهێنانی "هێزی مرۆیی‌و کەرەستەی خاو ناوخۆیی".
بەشێك لە شارەزایانی رۆژئاوا هۆشداری دەدەن لەوەی ئەم پڕۆژانە جارێكی تر بڕەو بەگەندەڵی دەدەن، چونكە ئەو خاوەنکارە بچوكانەی عێراق كە پشکیان بەردەکەوێ‌و بەشداری لەجێبەجێكردنی پرۆژەكاندا دەكەن، بەپێویستی دەزانن پشت بەگروپە سیاسییەكان‌و كەسانی دەسەڵاتدار ببەستن. یاسار مالیکی، شارەزای بواری جیهانی عەرەبی پێیوایە ئەگەری ئەوە هەیە عێراق قەرزاری چین بێت. ئەو دەڵێت "مەترسی پلاندانان بۆ نەوت لەسەر بیناسازی ئەوەیە کە پڕۆژەی بێسودو تێچوی زۆر جێبەجێ بکرێن‌و لەکۆتاییدا عێراق وەک زۆرێک لەوڵاتانی ئەفریقا دەچێتە ژێر باری قەرزەوە".
لەلایەکی دیکەوە، عەلی عەلاوی وەزیری دارایی عێراق کە بەمدواییە دەستی لەکارکێشایەوە، لەنوێترین راپۆرتی خۆیدا نوسیویەتی "حکومەتی عێراق کە دوای هێرشەکەی ئەمریکا لەساڵی 2003 پێکهاتوە، ئێستا نیشانەکانی نەخۆشییەکی تیا دەرکەوتوەو لەدوا قۆناغی ژیانیدایە". بەوتەی ناوبراو، حکومەت بەتەواوی لەژێر هەژمونی گروپە سیاسییەکان‌و بەرژەوەندییەکانیاندایەو "عەنکەبوتی گەندەڵی" ئابوری وڵاتی وێران کردوە.
بەڵام ئاسۆی هاوکاری لەگەڵ کۆمپانیا چینییەکان‌و هیوای بەدەستهێنانی داهای زۆر، وەبەرهێنەران‌و کۆمپانیا بچوک‌و گەورەکانی عێراقی سەرگەرم کردوە. ئاژانسی فرانس پرێس له‌به‌غداوه بڵاویكرده‌وه، كاره‌كانی "كۆمه‌ڵه‌ی دۆستایه‌تی عێراق‌و چین" له‌م رۆژانه‌دا زۆر رەونەقی پەیدا کردوەو بەزەحمەت له‌پۆله‌كانی زمانی چینیدا شوێنی بەتاڵ دەدۆزیتەوە. لەیس ئەحمەد کە پارچەی ئەلیکترۆنیی لەچینەوە هاوردە دەکات، دەڵێت "کاتێک بۆ کار دەچمە چین، دەبێت چینی بزانم، چونکە کەس لەهاوکارەکانم لەوێ بەئینگلیزی قسە ناکەن". ئەو دڵنیایە لەوەی فێربونی زمانی چینی وەبەرهێنانێکی ژیرانەیە کە لەساڵانی داهاتودا سودێکی گەورەی دەبێت.
سەرچاوە: rfi