فەلاح عەلوان
بۆ کوردی: عومەری خەتات
پێشەکی وەرگێــڕ:
ئەم پارچە کورتــەی هاوڕێــم فەلاح عەلوان، بەشــێکە لە لێکۆڵیــنەوەیەکی گەورەتر کە هێشـــتا تەواو نەبووە و ئەو بە نیـــازە تەواوی بکات. وەرگێــڕانی ئەم پارچەیە بۆ زمانی کوردی لەمڕۆدا گرنگـــییەکی تایبــەتی هەیە چونکـــە هەڵگری میتــۆدێکی نوێی شــیکردنەوەی مارکســیستییە کە کەم نووسەر بەلایــدا تێــپەڕ دەکەن. ڕەنگە زۆر مارکســیست یان هەڵسوڕاوی فیمینیســت لەسەر ئەم بابەتە واتە پێــگەی ژن لە کۆمەڵگەدا نووســیبێتیــــان بەڵام بەو شــیوە کۆنکریــتییەی فەلاح نا. لە لێکـــدانەوەی باوی مارکســیستیدا هەمیشــە چەوســانەوەی ژن دەبەســترێتەوە بە ژێــرخانەوە واتە بە بنەمای ئەبووری کۆمەڵگەوە، بەڵام فەلاح ئەم تێڕوانیـــنە پێچەوانە دەکاتەوە و دەریدەخات کە لە کۆمەڵگەی عێراق و ناوچەکەدا چەوســانەوەی ژن لە سەرخاندا گیری کردووە نەك ژێرخان. ئەم تێڕوانیـــنە بۆ پەیوەندیــیەکانی نێــوان سەرخان و ژێرخان نەك بۆ مەسەلەی ژن، بەڵکو بۆ ســترەکچەری ســیاسی و کۆمەڵگەی عێراق و دەسەلاتی بۆرژوازیش ڕاســتە کە کۆمەڵگە وابەســتەکاندا ســەرخان ڕۆڵێکی گرنگتر دەبیــنێت تا ژێرخان بۆ پتەوکردنی پایەکانی دەسەڵاتی بۆرژوای و چەســپاندنی تەشریعات و یاساکان.
خاڵێکی تر لەم لێــکدانەوەیەدا کە لای زۆرێك مارکســیستەکان وونە لەوانە سەمیر ئەمیــن، تێڕوانیــنە بۆ پێكهـــاتە فیکریــیە باوەکانی خێڵ و قەبیلە. پەیوەندیـیە تەقلیــدییە کۆنەکانی سەردەمەکانی پێش سەرمایەداریی لای تێروانیــنی تەقلیــدی ئەو پێکهــاتانەن کە کۆن و داڕزاوون و لەگەڵ گەشەی پیشــەسازی و مۆدێرنەدا وون دەبـــن، بەڵام لە ڕاســتیدا بەو شــێوەیە نیــیە، وەك فەلاح دەڵێـــت ئەگەر پێکهـــاتە کۆنە فیکریــیەکان ڕێگرێك نەبن بۆ گەشەی سەرمایە و قازانج ئەوا زۆر ئاســـایی نەك دەهێـــڵرێنەوە بەڵکو تارایەکی موقەدەســیشیان بەسەردا دەدرێت، عێراق بە نموونە.
فەلاح عەلوان یەکێـــکە لە دیــارترین هەڵسوڕاوانی کرێکاریی و نەقــابی لە ئێســتای عێراقدا.
.................................
سەرنجێك پێش سەرەتا:
ئەو ئەنجامگیریـــانەی لەم باسەدا دەیانخەمەڕوو. بەرئەنجـــامی لێکۆڵیــنەوەیەکە لە ڕەوتی فیمیــنیزم لە عێــراق و لە ناوچەکە، خاڵێك کە من خۆم لەم باســەدا سەرەکی دەیـــبینم، ڕێگەخۆشکەر بوو بۆ گشــتگیرکردنی تۆژیــنەوەکە بەسەر تەواوی پێکهـــاتە ئایدیۆلۆژیـــیەکانی کۆمەڵگە بە گشــتی. لەمەوە بازنەی تۆژیــنەوەکە فراوانتر بوو بەجۆرێك پێویســـت بوو کە ناونیشــــانەکە بگۆڕدرێت بۆ ئەوەی لەگەڵ بابەتەکەدا بگونجێت، بەڵام من پێشـــەکی و ناونیشــــانەکەم هێشــــتەوە بەو پێیەی گەیشتن بە بابەتی باســەکە لە بنـــەڕەتدا لەڕێگەی توێژینـــەوەی فێمینیزمەوە هات. هەندێـــك چەمك هەن کە هێشــــتا پێویستیان بە لێکۆڵیـــنەوە و فۆرمۆڵەکردن هەن، بۆیـــە هەندێــك جار ناچــار کرام بە دووبارەی کردنەوە و جەختکردنەوە یان تەرکیزکردنە سەر خاڵێك کە هێشتا ڕوون کردنەوەی زیــاتری پێویســتە.
ســەرەتا
پێگــەی گشـــتی و لاوەکیـی ژن لە کۆمەڵگەدا بەســتراوەتەوە بە سەرخانەوە، نەك بە چەوســانەوەی ڕاســــتەوخۆی بنەما ئابووری و یاســاییەکانەوە وەك ئەوەی لە چەوسانەوەی کرێکاراندا لە کارگە و پڕۆژەکـــاندا بەدی دەکرێت، کە چۆن چینی کرێکار لەڕێی کاری کرێگرتــەوە تووشی چەوسانەوەی سەرمایەداریی دەبێــت، واتە ئەوەی لە ژێرخاندا جێگیر کراوە. ئەم چەوســانەوەیە دەخرێــتە ناو چوارچێوەی یاســاکان و تەشریعات و لە رێگەیەوە ســـیاسەتەکان و سیستەمی سیاسی لەسەر دادەڕێژرێت. سەبارەت بە پێگەی کۆمەڵایـــەتی ژن و بەرهەمهێــــنانەوە و چەسپاندنی چەوســانەوەکەیان، واتە ئەو فاکتـــەرانەی کە لە ئەنجامدا پێگەی ژن لە کۆمەڵگادا دیــاری دەکەن، بەســــتراونەتەوە بە پێکهــــاتە ئایدیۆلۆژی و فیکرییەکانەوە.
ســەرخان لە کۆمەڵگایەکی وەك عێــراق و وڵاتانــێك کە بە جیهانی ســـێیەم ناسراوە، دەگەڕێتەوە بۆ قۆناغە مێژووییەکانی پێشوو، واتە پێکهاتەکانی ســەردەمی فیوداڵی و هاوشــێوە ئاسیایی و نیمچە کۆیلایەتیـیەکان، لەسەر ئەمانە و لەڕێگەی درێــژەدان بەمانەوە ســیستەمی سیاسی بنیــات نراوە. بەو پێــــیەی ســەرخان بریــتییە لە پێکهـــاتە فیکریەکان و بەو شــێوەیەش ئایــــــدیا باوەکان ئایـــدیای چینــی باڵادەســتن، بۆیە ئەم چیـــنە باڵادەســتانە دەســتدەگرن بەو ئایــدیایانەی لەگەڵ بوون و بەرژەوەندیــیەکانیاندا گونجاوون، یان پاســـاویان بۆ دەهێنــنەوە. درێژەدان بە ئایدیا کۆنــەکان، ئایدیای سەردەمەکانی ڕابردوو لەگەڵ نەریــتەکانیـــان، بریــتییە لە بەشـــــێك لە سیاسەتی چینە باڵادەســتەکان، چونکە بەرژەوەندیــــیەکانیان وا دەخوازێــت، هەروەها ئەم پێکهاتە فیکریـــیانە "مەعقولیــیەتێك" دەدەن بەوەی کە لە کۆمەڵگــەدا بـــاوە و دەبنـــــە پاســـاوێكی فیکری و ئەخلاقی و ئایینیش بۆ ســیستەمی ســـیاسی و دامەزراوەکانی.
گۆڕیــنی ســـەرخان پەیوەندی بە ژێرخانەوە هەیە و دەبێـــت لەگەڵ بنـــەما ماددیــیەکەیدا بگونجێـــت. ژێــرخانیش یان لە ڕێــگەی گەشــەسەندی هێزە مادییــەکان بە شێوەیەکی شۆڕشگێڕانە کەبنـــەما ئابووریــیەکەی دەگۆڕێت، یان بە گۆڕینی دەســـــتبەجێی کۆمەڵگە لە ڕێــــگەی شۆڕشەوە ڕوو دەدات. بەڵام ئەو پێکهاتـــانەی کە سەر بە قۆناغە مێژووییـــــــەکانی پێشوون و دووبــارە لە ســـیستەمەکانی ئێســتدا جێـگیر دەکرێــنەوە، بەهۆی کۆمەڵێـــك فاکتــــەری مێژوویی و ســوبیەکتیڤەوە، نـــە تووشی گۆڕانکارییەکی لەو شێوەیە دەبن و نــە لەگەڵ گۆڕانی سیستەمی سیاسیدا دەگۆڕدرێـــن، چونکە ئەمـــانە بەرهەمی ئـــەو نیــن!
پێکهاتەکانی ڕابردوو، ئەگەر لەگەڵ ســـیستەمی قازانج و هەژموونی چینایەتیــــــاندا ناکۆك نەبـن ئەوا لە لایەن ســــــیستەمە دەســــەڵاتدارە هاوچەرخەکانەوە دەپارێـزرێن، چونکە ئەمانە ئامرازێـــکی باش و کاران بۆ درێــژەدان بە هەژموونێــك کە هەیانە، چونکە فۆرمەکانی زۆرەملێــیی و چنیـــنەوەی زێــدەباییــەکان بە شــێوەی نــا ئابووری مسـۆگەر دەکەن و کۆیلایەتیش دەهێـــڵنەوە. کاری ناوماڵ بە شــێوە بۆماوەییەکەی و بە مانــا فراوانەکەی بە تایبــەتی لە ناوچە لادێ نشــین و خێڵەکیـــەکاندا، جۆرێکە لە کۆیـــلایەتی، یان پلەیـــەك لە کۆیلایەتی لەخۆدەگرێت، بێگوومان بە شــێوەیەکی کەمتر لەچاو تاکهاوسەریــدا.
سەرخانی ئێســتا لە زۆر ڕوەوە بە تایــبەت بۆ ژن، پڕن لەو نەریـــتانەی لە کۆیلایەتی دەچــن، وەك پلەدوویی، ئەرکە بۆماوەییـــەکان، کاری فەرز نەك هەڵبژاردە، نەبوونی نوێـــنەرایەتی کردنی ســیاسی یانی ڕۆڵی ســیاسی وەك بــکەرێك نەك وەك چاودێر!.
ســـیستەمی سیاسی لە عێراقدا، لە ڕێگەی ڕێکخســتنەوەیەکی ئیمـــپریالی و کۆلۆنیــالیســتییەوە، لەسەر پێکهـــاتەیەکی خێڵەکی دروســت کرایەوە کە نێرسالاری و پاوانخوازی و پلەبەنـــدییە نەگۆڕەکان پایــــە و بناغەکانی پێکدەهێــنن. ئەم پێکهــاتانە ڕاســتەخۆ و لە ژیانی ڕۆژانەدا ڕووبەڕووی ژن دەبــــنەوە، هەروەك چۆن ڕووبەڕووی مۆدێرنیزم دەبـــنەوە و لەگەڵیدا ناکۆکی پیشـــان دەدەن. هاوکات ســــیستمێکی پەرلەمانی مەدەنی و حکوومەتێکی فەرمی لە پایتەخت و هەندێك شاری گەورە دامەزران بۆ بەســتنەوەی بازاڕی نـــاوخۆ بە ئابووری ئیمپریالیســتی و بەســتنی پەیوەندی نێودەوڵەتیــیەکان لەسەر بنەمای پێداویســــتییەکانی بازاڕی جیهانی.
ئیمپریــالیزم، واتـــە زلهێزە پێشەنگەکانی سەرمایەداری لە بازاڕی جیهانیـــدا، ناتوانن باڵادەستی ئابووریی خۆیان بەسەر جیهاندا درێژەپێــبدەن و بپــارێزن بەبێ دروســت کردن و قوڵ کردنەوەی نایەکسانی گەشەسەندنی ئابووری و هێشــــتنەوەی ناوچەیەکی زۆر و زەبەندی جوگرافی لە قۆناغەکانی پێش شارســتانی و مەدەنیــیەت و پێش دەوڵەت. ئەم فۆرمانە لە هەژموونی ئیمپریــالیزم، لە کاتێـــکدا شێوەکانی باڵادەستی ســەرخانی پێش سەرمایەداری لە وڵاتانی کەم گەشەسەندوودا برەو پێــدەدەن، خۆیان لە قۆناغی بەدبەکارهێــــنانی سەرمایەداریدا ژیـــان دەکەن.
لەگەڵ چوونەسەرەوەی پێگەی خێـڵ وبەدەســـتهێنانی ئەرکێــکی ســیاسی باڵاتر لە چاو پێگە تەقلیــدیــیەکانی خۆی، فۆرمۆڵبــەندی خێڵیش زۆر زیـــاتر لە جاران گەورەکرایەوە، چونکە مەراســـیم و فۆرمۆڵبەندیی ئەو چوارچێــوەیەن کە شـــێوە و قامەتی خێڵی پێــدەپارێزرێت کە چیـــتر لە توخمە ناوخۆییەکانیـــیەوە نایەن .
مۆدێرنــیزەکردن لە کۆمەڵگا وابەســـتەکراوەکاندا، جا چی ڕۆژهەڵاتی بێــت یان جیهــان سێیەمی، لە ئەنجــامی تێکەڵبوون بە بازاڕی جیهانی مۆدێرنەوە دەچــێتەپێشــێ، بێگوومان تا ئەو ڕادەیەی ئەم مۆدێــرنیزەکردنە لەگەڵ پێداویستییەکانی جووڵەی سەرمایە و کەڵەکەبوونی سەرمایەدا دەگونجــێت. بەڵام ئەگەر مۆدێــرنیزەکردن ئەو سنوورانە تێپەڕێنـــێت کە دژایەتی دابەشکردنی جیهانی کار و دابەشکردنی کاریگەری و هاوبەشی بازاڕەکانی جیهان دەکەن، ئەوا ئەو کۆمەڵگەیانەی کە بوێری مۆدێرنیزەکردنیان زیــاد لە پێویســت کردووە، دەگەڕێــندرێنەوە بۆ سەردەمی پێش پیشەسازی و تەواوی شارەکان وێران دەکرێــن و ئەو وڵاتانە دەکرێــنە کەمپی پەنابەران.
له وڵاته وابه‌ســته‌كاندا شــۆڕشی كۆمه‌ڵایه‌تی ڕووی نه‌داوە، به‌ڵكو ڕژێمه ده‌سه‌ڵاتداره‌كانــیان گۆڕیــوە. له پاشایه‌تیه‌وه کراون بە كۆماریی، یان كوده‌تـــا تیـــایاندا ڕوویداوە. لەم وڵاتــانەدا هیچ گەشەســەندنێکی پیشەسازی ڕووینەداوە تا بناغەکانی پەیوەندیــیە خێڵەکی و نەریتیـــیەکان بهەژێــنێت. چینی کرێکاری پیشــەسازی و پێگە ئابوورییەکەی نەگەیشــتوونەتە ئاســتێك بتوانــن پێشــەنگی گۆڕانکاری سیاسی و کۆمەڵایەتی بن لەم وڵاتانــەدا.
لە کاتێکدا بە دەســتێوەردانی ڕاســتەوخۆی ئیمپریالیزم ئەویش لە ڕێگەی دابەشکردنی جیهانی کارەوە، پێکهاتە نەریتییــەکان و پیشەسازییە تەقلیدییـــەکان وەك خۆیــان ماونەتەوە و پارێزراوون و گەشەسەندنی پیشەسازی بە جۆرێك قەدەغە کراوە. خـــێڵ لە ئێســتادا سەرخانە نەك پاشـــــــماوەی داب و نەریتەکان!.
لێرەوە سەیــرکردنی پێکهــاتە فیکرییەکانی ناو کۆمەڵگە وابەستەکراوەکان وەك پاشــماوەی ڕابردوو کە گەشەسەندنی تەکنیــکی و مەدەنــی دەتوانێــت لەم عاداتە زیانبەخشــانە ڕزگارمان بکەن، تێڕوانیــنێکی ناماددیــیە. ئەم پێکهـــاتانە، پاشماوە یان دەرکەوتەیەك لە دەرکەوتــەکانی کەموکووڕییەكانی پرۆســەی گەشەکردن نیـــن، بەڵکو خودی سەرخانن کە پێویستە بەرەوڕوویان بووەســتینەوە.
بۆرژوازی دەسەڵاتــدار لە کۆمەڵگە وابەستەکراوەکاندا بە پێچەوانەی کۆمەڵگەی سەرمایەداریی باو، سەرخانێکی نیــیە کە لەسەر پایەی هێزەکـــانی بەرهەمهێـــنانی ماددی سەرمایەداری، یان ژێرخانێــکی هاوچەرخ وەســتابێت. بۆرژوازی، یان چیــــنە دەسەڵاتدارەکانی وڵاتانی وابەســـتە، بەرهەمی سەرخانێــکن کە بووەنـــەتە چوارچێـــوەی ئایدیۆلۆژی سیســتەمە سیاسییــەکە، نەك ســەرخان بەرهەمی گەشــەسەندنی ژێرخان بێــت وەکو بنەمایەکی ماددی.
ئەم بۆرژوازیــــیە لەگەڵ دامەزراندنی مۆدێرنــــانەی دەوڵەتە وابەســتەکراوەکاندا سەریان هەڵدا و قاچــێکیان لەگەڵ ئیمپریالیزمی کۆلۆنیـــالیزم و قاچــەکەی تریشــیان لە ناو پەیوەندییـــە کۆنەکانی پێش سەرمایەداری و ئەو فۆرمـــانەی کە نوێنەرایەتی دەکەن هێشـــتەوە، ڕێك لەم ڕێگەیـــەوە ســـیستەمی سیاســی خۆیان دامەزراند. بە لە ناوچوونی ئه‌م فۆرمانه له په‌یوه‌نـدیەکان ئەوا بۆرژوازی ده‌سه‌ڵاتدار له عێـــراق و وڵاتانی هاوشێوه‌ی ئەو کۆتـــاییان پێــدێت. لە ڕوووی لۆژیـــکییەوە بۆرژوازی هەڵنــاسێت بەو کارە، نه‌ك له‌به‌ر هەبوون یان نەبوونی خواســت بۆ ئەو کارە، بەڵکو بەهۆی بێتوانـــایی و سورشــتی خۆیەوە.
هێشتنەوەی ســەرخانـــی پێش قۆنــاغەکانی سەرمایەداری، پاساوی ئابووری و ســیاسی خۆی هەیە و دەبێت لە چوارچێوەی مێژوویی خۆی و بەپێی گرنگــییەکەی سەیر بکرێت، نەك وەك دۆخێکی نائاسایی تێـــیبڕوانرێت کە دەتوانرێت لە ڕێگەی دانی هشـــداریی بە ســیستەمی ســیاسی، کەموکوڕی و کۆنەخوازیـــیەکەی چاك بکرێت.
ئەو هێزانەی کە دەیانەوێت شۆڕش و هەژموون بکەن، زیــاتر پشــت دەبەســتن بە سەرخان وەك پێکهــاتەیەکی ئایدیۆلۆژی تا توانا ئابووری و ســیاسییەکانیــان.
تەنانەت لە کاتی ڕوودانــی شۆڕشە تووندەکان و خســتنی ســیستەمە ســیاسییەکاندا، سەرخانی پێشــوو کە وەڵامدەرەوەی گۆڕانکاریی شۆڕشگێڕانە نابێت، خۆی ڕێکدەخاتەوە و ســیستەم دەخاتەوە جێی خۆی، وەك ئەوەی لە میسر و تونس ڕوویاندا. ئــەمە گەڕانەوەیەكە بۆ دۆخــێکی زۆر پێشــتر لەوەی شۆڕش بە دژی هەســتا. ئەمە زیــاتر دژە شۆڕشــێکە، ئەمە دووبــارە هێـــنانەوەی هێــزەکانی ڕابردووی دوورە.
پێکهاتە خێڵەکیـــیەکان بریتـــین لە سەرخانێــك بەڵام بەبێ ئایدۆلۆژیـــایەکی گشتی، بۆیە ئایدۆلۆژیایــەکی بۆرژوازی کۆن کۆدەکەنەوە کە تێکەڵەیــەکە لە ئیتــنیکی لادێنشــینی و ئاییــنی و نیشتمانپەروەری و ســروشتێکی زەوتکرانە و وسەرکوتگەرانەی هەیە بەرامبەر بە کۆمەڵگە ئەویش بە مەبەســتی چەســپاندنی دەسەڵات لە دەســتی کەمترین گروپدا. بە پێی هەر قۆنــاغێكی مێــژووی یەکێــك لە پایەکانی ئەم ئایدیۆلۆژیــیە خێڵەکیــیە پشتی پێدەبەســترێت و گەورە دەکرێــــتەوە. وا نیشـــانی کۆمەڵگە دەدرێت کە قەبیـــلە و ئاییــن لەو بنــەما سەرەکیــیانەن کە بەدەنەی کۆمەڵگە دەپارێزن و بەبێ ئەمانە کۆمەڵگە تووشـــی داروخانی تەواو دەبێــت، یانی بۆرژوازی ئەگەری ڕوخــانی ســسیتەمە ســیاسییەکەی وەك ڕوخانی کۆمەڵگە وێــــنا دەکات.
ئەو فۆرمە ئایدیۆلۆژیـــیانەی بەسەر کۆمەڵگادا دەســەپێندرێن، کاریگەریــیان هەیە لە نانەوەی ناکۆکی هەمیشەیی لە کۆمەڵگا و ســیستەمی سیاسیدا، تــا ڕادەیەکی زۆر بەشـــدارن لە نامۆبوون و وونـــبوونی مرۆڤ و ناچارکردنی بە ڕێکردن لەگەڵ ئەو فۆرمـــانەی لەگەڵ سەردەمەکەدا ناگونجـــێن. سەبارەت بە ژن ئەم فۆڕمانە ڕەهەندی تاریکتر و تونــدتر وەردەگرن. دەتوانرێت لە ڕێــگەی دۆخی مێــژوویی کۆمەڵگە و پێــگەی لە ســیستەمی سەرمایەداریــدا تێگەیشــتنێکی باشترمان هەبێت سەبارەت بە ژن. لێــرەوە تێبــینی ئەوە دەکەین کە تیۆری نێــرسالاری وەك سەرچاوەیەکی ستەمکاریی، دەگەڕێــتەوە بۆ پێکهاتە کۆمەڵایەتی و بنـــەما مێــژووییەکەی نەك بۆ چەوســانەوەی جەندەریی! زۆرێك لەوانـــەی لە ڕوانگەیـــەکی چینـــایەتیەوە تەفســیری مێژوو دەکەن، دۆخی ئێســتای ژن و پلەدوویـــیەکەی دەگێڕنەوە بۆ چەوسانەوەی ڕاســتەخۆی کاری کرێگرتــە و کەمی داهاتی کار! بەڵام ئەم تێگەیشــتنە هیــچ تەفســیرێکی لە دۆخی ژن لە دەرەوەی کار و کارگەکان کە ڕووبەڕووی چەوسانەوە و ســتەمی نــا ئابووری دەبنــەوە نادات. هەندێکی تریش بۆ بەدەســتهێنــانی دیــدێکی ڕوونتر، لە هەوڵــدان بۆ"یەکخســتنی" هەردوو ڕوانگەکە، ئەمەش بێ سوودە، چونکە لە زەمیــــنەیەکی نامێژووییەوە بۆ مەسەلەکە دەڕوانن!.
دەســتپێکردن لە ڕوانگەیەکی نامێژوویی و نا ماددیـیەوە، دەرئەنجامی تیــۆریی هەڵە و چارەسەری ســیاســی هەڵەشی لێ دەکرێت! یان ناگونجــێت لەگەڵ جەدەلی پرۆسە مێژوویــیەکە، لە کۆتــایــیدا دەکەوێــتە دەرەوەی بزووتنــەوەی واقیع و ســنووردار دەبێتەوە بە چالاکیــیەکانەوە.
لە خێـــزاندا و بە تایبـەتی لە ژینــگە گوندنشــین و خێڵەکیــیەکاندا، یەکێــتی ســەرخان و ژێرخان بە ڕوونترین شـــێوە کە زمـــان بتوانێت وەسفی بکات دەردەکەوێت، یان وردتـــر بڵێــین سەرخان لە پراکتیکی ڕۆژانەدا و لە پەیوەندیــدا بە ژێــرخانەوە. لە کاتی ئەو مشتومڕانەی کە دەکرێــن سەبارەت بە دانـــانی خێزان بە بەشــێك لە سەرخان یـــان ژێرخان، ئەم پرســـە یەکێــكە لە خاڵە ناکۆکەکانی ناو بزووتنــەوەی فێمینیســتی جیهانی.
لەگەڵ بەردەوامبــوونی ئەم فۆرمە نیمچە کۆیلایەتییــە لە چەوســانەوە، ئەوانەی کە بەشــدارن تێـــیدا بە شێوەیەکی بێـــئەندازە لە خاوەن کۆیلە کۆنــەکان زیــاتر دەبن، چونکە کاری نیمـــچە کۆیلایەتی یان نێرسالاری بەسەر ملیۆنان خێزاندا دابەش دەکرێت و هەر نێــرسالارێك لەم نێــوەدا پشکێـــکی بەردەکەوێت. ئەمەش وا دەکات بنکەی ئەم ڕێکخســـتنەی لەسەری وەستاوە زۆر فراوان ببـــێتەوە و لە گروپێـــکی کەمدا قەتیس نەمێــنێتەوە. بە دیــوێکی تردا، سەرۆکی خێــزان خاوەن کۆیلە نییە و کاری ئێستای ناوماڵیش بۆ خێزانــەکەیە نەك بۆ خاوەن کۆیلەیـــەکی دەرەکی، ئەمە ئەوەندەی تر پێـــگەی ڕاستەقینەی ژن لە خــێزانی هاوچەرخدا دەئاڵۆزکێــنێت و ناڕۆشــنتری دەکات. بەردەوامبـــوونی فۆرمە ئایـــدیۆلۆژییە بۆماوەییــەکانی سەردەمەکانی پێش سەرمایەداریی تەنها تایــبەت نیــن بە ژن، بەڵکو چیــنی کرێکاریش بە شــێوەیەکی ڕاســتەوخۆ ڕاپێــچ دەکات بۆ ژێــر کاریگەریــیە ســیاسییەکانی.
بەبێ ڕزگاربوون له م فۆرمه نیمــچه كۆیلایەتیانەی کە بۆمــان ماوەتەوە، چینی كرێكار ناتوانێــت ڕزگاری بێــت. ئەم فۆرمــــانە بە جۆرێــك رێگرن له به ردەم گه شەی سیاسیانەی چینی كرێكاردا و له ئاكـــامدا ناتوانرێت ژن و كۆمەڵگە رزگار بكرێن. بۆرژوازی دواکەوتوو ناتوانێت ڕۆڵی شۆڕشــگێڕانە لە گۆڕینی ئەم پێکهــاتانەدا ببیـــنێت. بۆیە بەردەوامبوونی پێگەی ژن وەك ئێســتای، بەرئەنجامی بەردەوامبوونی چەوســـانەوەی چینایەتی و کۆمەڵگەیەکە کە لە لێواری وێرانکاری و شەڕ و مرۆڤی زەوتلێـــکراودا وەستاوە، لە بەرامبەردەسەڵاتێــك و دەسەڵاتدارانێــکدا کە زۆر سەرنجڕاکێش وماقوڵ دەردەکەوون.
ئەم واقیعەیە کە پرسی ژن دەکاتە پرســێکی چارەسـەرنەکراو کاتێــك داوای چارەسەری پرسی یەکسانی و رزگاری ژن لەناو کۆمەڵگەی رۆژهەڵاتیی ئێســتادا دەکرێت کە لەسەر بنەمای پێکهــاتە ئەخلاقی و ئایینی و بەهاییەکانی قۆناغە مێژووەییــەکانی پێشـــوو دامەزراوە و وەك بەشــێك لە بەردەوامی قەوارەی ســیاسی وەرگیراون و چەسپێنراون و دەبنــەوە هۆی بەردەوامبوونی هەژموونی ئەو هێــزانەی کە لەڕێی دەسەڵات و پارەوە جارێکی تر دەیانپارێــزنەوە.
هیچ گۆڕانکارییــەك لەم کۆمەڵگەیـــانەدا بەبێ گۆڕینی پێکهاتە و سیســتەمە سیاسییەکەی ناکرێت. شیکردنەوەی ئەم پێکهاتانە لەڕێــی ناوزڕاندن و بوختانەوە ناکرێت، بەڵکو پێویســتە بگەین بە قووڵتـــرین ڕیشــە مێژووییــەکانی و وردترین فۆرمەکانی بدۆزیــنەوە.
خەبات دژی پێکهاتە نەریتیـــیە بۆماوەییەکان
خەبــات لەدژی ســەرخان خۆی خەباتێــکە لە دژی سیاسەت لە جەوهەر و بناغەدا، واتە وەك پەیوەنــدییــــــەك کە لە نێوان چینـــەکاندا هەیە. ئەم خەبــاتە تەنهـــا بە بەرزکردنەوەی داواکاری و خەباتی ئابوری ڕاستەوخۆ ناکرێــت، بەڵکو ئەو کاتـــە ســیمایەکی ســیاسی وەردەرگرێــت کە خەباتێــك بێت لە دژی ئیمپریالیزم لە ناوەڕۆکە چــینایەتی و ســیاسییەکەیدا، چونکە بنــەما وسەرچاوە و بەردەوامی ئەم ســیستەمە ســیاسیانەی شەرق ئیمپریالیزمە. بۆ ئەمە پێویســتی بە خەبـــاتی راستەوخۆ هەیە لەدژی ئەم دەسەڵاتانە. ئه‌م تێگه‌یشــتن و ئه‌م روانگه‌یه بۆ په‌یوه‌ندییه‌كان، یـــان ئه‌م لۆژیــكه، شــێوەیەك لە خه‌باتی خۆی ده‌سه‌پێنـــێت. داهــێنانی شــێوە ئیختیـــارییەکانی خەبات بە بەڵگەی شۆڕشگێڕبوون ئاکســیۆنی بوونەوە لێرەدا کەڵکیـــان نییە.
خەبــاتی ئابووری
قەبــارەی بەرهەمە پیشـــەسازیــەکان و کاریگەرییــان لەسەر ئابووری، لە وڵاتانێــکی وەك عێراق و هاوشــێوەکانی، زۆر سنووردارە، جگە لە کەرتی دەرهێنان (نەوت و گاز). ئەم ســنووردارکردنەوەیە، تا ڕادەیەکی زۆر، تواناکانی کرێکاران بۆ بیــنینی ڕۆڵی سیاسی بە پشتبەستن بە پێـــگەی ئابووریی خۆیــــان سنووردار دەکات. دەسەڵات لەم وڵاتانەدا هەڵدەســتێت بە جیاوازی دروست کردن لە نێوان ئاســـتی حەقدەست و مووچەی کرێکاران لە کەرتە کاریگەرەکانی ئابووری وەك نەوت و کارەبا کە ئەمەش دەبـــێتە هۆی سنوردارکردنەوەی داواکارییە ئابوورییـــەکانیان و پاشەکشەپێکردنی ڕۆڵی ئـــەوان لە خەباتی ئابووریدا زۆر کەمدەکاتەوە و لە ئەنجامدا ڕۆڵی سیاسیشــــیان لە خەباتی چینایەتیدا سنووردار دەکات.
دیارتـــرین گروپەکانی ناڕەزایەتی دەربڕین لە دژی سیاســـەتی گشتی لە ئەمڕۆدا ئەوانەن کە قوربانی سیاسەتی ئابوورین نەك بەشـــی چالاکی چینی کرێکار، کارخوازان، گروپـــە پەراوێـــزخراو و بێبەشەکانی ناو گەڕەکە بی تاپۆکانی نزیك شــارەکان، لەو گروپانەن. داواکارییەکانی ئەمــانە لە وەدەســتهێنانی فرسەتی کاردا چڕ دەبێـــتەوە و بەداخەوە ئەم دۆزەش لە نەبوونی نوێنـەرێکی سیاسی چینی کرێکاردا دەبێــــتە تاڵان و بڕۆی ڕەوتە حاکم و دەسەڵاتدارەکاندا.
دەستپێکردن لە ژێــرخان و سەرخانەوە و بەکارهێـــنانیان وەك خاڵی دەستپـــێك بۆ شیکردنەوە و دەرئەنـــجام، "نەك وەك بابەتێکی لێکۆڵیــنەوەی ئەکادیمی و بە جیــا لە پەیوەندیــیە ڕۆژانەییــەکانی کۆمەڵگە" بە واتـــای پاڵنانی شیکارییەکانی ماتریالیزمی مێــژوویی بۆ پێشەوە لە بواری توێژیـــنەوەدا و کردنی ئەم شیکارییــە و بەکارهێنــــانی لۆژیکی دیالێکتیکی بە کولتـــوورێکی باوی ناو خەڵك نەك ئێلیــتەیی. ئەمەش خۆی لە خۆیدا یانی پەرەســەندنی خەباتی تیۆریـــیە تا ئاستی ڕووبەڕووبوونەوەی ڕاســــتەوخۆی ڕۆژانە لە دژی چەمکە نامێــژوویـــیەکان و نازانســـتییەکانی کۆمەڵگادا.
خەباتی یاســـایی بزوتنەوەی ژنـــان
هەموارکردنە یاساییەکان سەبارەت بە ژنان لە خۆیــدا دەسکەوتێکە و بەشــێکە لە چاکسازییەکان، ئەمــانە بە خەبات و فشاری بەردەوام بەدی دێـــن. بەڵام جێـــبەجێکردنی ئەم یاسایانە زیـــاتر سنووردار کراوە بە بازنەی کۆنترۆڵی یاســــاییەوە، کە زیــاتر پایتــەخت و هەندێـــك شــار دەگرێـــتەوە نەك هەموو کۆمەڵگە، بۆیــە کاریگەریـــیەکانیـان ســنوردارە.
په‌سه‌ندكردنی یاسا نوێــیەکان له به‌رژه‌وه‌ندی ژنـــان بە واتــای داننـــان نیـــیه به یه‌كسانی و ئازادی ئەوان، چونکە ئەم یاسایانه چەند هەنگاوێکی پارێزگارییە و هیچی تر، چەندین بواری تری کۆمەڵایەتی هەیە کە ژنـــان پیویســتیان بە پارێزگاریی کردن هەیە، وەکو یاســاکانی دژە هەراسانکردن "تحرش"، قەدەغەکردنی جیاکاریی لە کرێ و هەقدەســت، قەدەغەکردنی جیاکــــاری لەسەر بنەمای ڕەگەز، قەدەغەکردنی تاوانەکانی نامووس، یاساکانی لەباربردن، یاساکانی دایکایەتی، ئەمــانە هەموویان ڕێ و شوێنی پاراسـتنی ژنان دەگەیەنن و پێویســتە ئەم کارانە هەموویـــان بخرێــنە ناو چوارچێوەیەکی یاسایــیەوە. لەگەڵ ئەوەشــدا گرتــنەبەری ئەم ڕێ و شوێــنانە بە مانای یەکسانی یان ئازادی نیــیە لە کۆمەڵگادا. بۆ نموونە یاســـاکانی کار جۆرێك پاراســـتن بۆ کرێکاران دابیــن دەکەن، بەڵام ئەمە مانای یەکسانی لە نێوان خاوەنکار و کرێکاردا ناگەێـــنێت، بەڵکوهەڵپەساردنی یاســـاییانەی ناکۆکییەکانی کارە کە لە ئەنجامی ناکۆکی نێوان خاوەنکار و کرێکارەوە دێنـــە دێــتەپێش، نەك کۆتایــــیهێنان بە خەباتی چینایەتی یان دابەشبوونی چینایەتی کۆمەڵگە.
زۆرێك لە پرسیارەکان خۆیـــان قوت دەکەنەوە! ئەگەر ئەم تێڕوانینانەمان بۆ ململانێکانی ناو کۆمەڵگادا هەبــێت، بۆچی دەیـــان ساڵە خەباتی جەماوەری نەیتوانیـــووە گۆڕانکاریی ڕیشــەیی لە ســــیستەمەکانی ئێســتادا بکات؟
ئایا خەباتە جەماوەریــەکان ڕووی لە خســتنی ســیستەمی سیاسی نەبووە؟ وە ئایـــا لە ڕابردوودا شەڕمان لەگەڵ ئاشــی ئاوودا کردووە؟
چۆن پێکهـــاتە کۆنەکان لە ئەمڕۆدا دەتــوانن مومارەسەی چەوســانەوە بکەن، بەو پێــیەی کە ئەمـــانە ئامرازێکی دەستی سیستەمی سیاســین لە ئێستادا؟ چۆن دەکرێت ئامرازەکانی خەبات بە دژی ئەم پێکهـــاتانە دابڕێژرێت بە شــێوەیەك بگــــــاتە ڕووبەڕووبوونەوەیەکی ڕاســتەوخۆی سیاسەتەکانی ئابووری و سیستەمی سیاسی؟ ڕووبەڕووبوونەوەیەك تێـــیدا جەماوەرێــکی بەرفراوان لەوانەی زەرەرمەندی سەرەکی پەیوەندیــیە سەرمایەداریــیەکانی ئێســتان تێــــیدا بەشـــدار بن؟ لێرەدا پرسیارەکە بە ڕوونی دێتە ئاراوە، ئایـــا ئامرازەکانی ئەم جەماوەرە بۆ نوێنەرایەتیکردنی سیاسی و ڕێکخستنی خەباتەکەیـــان کامانەن؟ وە چۆن ئیرادەی سیاسی ئەم ملیۆنەهـــا خەڵکە بەدی دێت؟
خەباتی ئابووری لە زۆرێـــك لە سێکتەرەکانــدا بەردەوام دەبێت و ئەمە بەشــــێکە لە خەباتی چینایەتی، خەباتی یاســاییش بۆ سەپاندنی چاکسازی بە هەمان شێوە بەردەوام دەبێت. بەڵام کاریگەریی سەرخانێـــکی دژایەتیــکەر بە گەشەسەندن و چاکسازی ڕێگرە لە هەر خەبـــات و گۆڕانکاریـــیەك. بۆیە پێویســـتە بەرنامەیەك دابڕێژرێت کە بۆ شیکارییەکانی خۆی پشــتی بە توخمە سەرەتاییەکان بەســتبێت، ئەمەش بۆ نەهێشتنی چەقبەســتوویی و هەروەها داماڵیـــنی بۆرژوازیش لە گرنگترین چەکە ئایدیۆلۆژییــەکانی.
ئەم باســە لە وردەکارییەکانی توێژینەوەیەکی ســەربەخۆدا بە شێوەیەکی گشتگیرتر دەخرێتەڕوو.
....................................................................................................
لە ڕێگەی ئەم لینکەوە دەتوانــــن بابەتەکە بە عەرەبی لە "الحوار المتمدن"دا بخوێـــننەوە.
https://www.ahewar.org/debat/show.art.asp?aid=720187