جەبار ئەحمەد

خانمە ئاکادیمیست و سایکۆلۆژیستی ئەمریکی (دونە هیکس ـ Donna Hicks) لە دکتۆرا نامەکەیدا (شکۆمەندی: ڕۆڵی بنچینەیی لە چارەسەری ناکۆکی دا)، دوو دۆخی پەیوەست بە مرۆڤ و بونیادی مرۆیی دەخاتەڕوو، هیکس پێیوایە دۆخی یەکەم بریتییە لەدۆخی وێرانی و ووردوخاشبوون و پارچەبوون و پەرتەوازەیی، ئەمەش لەئەنجام و لێکەوتی بێ شکۆکردن و بێ شکۆبوونی مرۆڤەوە هاتووەتە بوون. دووەم دۆخ کە دۆخی پێچەوانەی یەکەم دۆخە، دۆخی یەکانگیری و هەماهەنگی مرۆییە و دەکرێت وەکو دۆخی دووبارە بەمرۆڤبوونمان وێنای بکەینەوە، بریتییە لەو دۆخەی مرۆڤەکان شکۆدار و ڕێزلێگیراون.
بەر لە هیکس، هەمان تیۆرەی (بنەما و جەوهەرێک بۆ یەکانگیری) لای بیرمەندی فەرەنسی سەدەی شانزەهەم (ژان بودان) دەبینینەوە، بەڵام ئەم تیۆرەی بودان هەم لەڕەهەندی سیاسییەوە لەپرسەکە دەڕوانێت و هەمیش لەجێگەی شکۆداری، بودان سەروەری وەک بنەمای یەکانگیرییەکە دەبینێت. بودان پێمان دەڵێت بەبێ سەروەری کۆمەڵی مرۆیی و ئۆتۆریتۆ و ئاپاراتوسەکان هاوشێوەی پارچە تەختەکانی کەشتییەکی هەڵوەشاوە، پەرت و بێ ڕۆڵ دەمێننەوە.
ئێمە لە ڕونگەی هیکس و بودانەوە لەبەردەم دوو بنەما و فاکتەری (شکۆمەندی و سەروەری)داین بۆ دروستبوون و هەماهەنگی و بەهاداری و پێکەوە پەیوەستی، واتا مرۆڤ بەبێ شکۆمەندی بەهای مرۆیی لەدەست دەدات و دەبێتە ئامرازێکی ناوبۆش و سایکۆپات و هۆمۆساکەری پەرتەوازە.
ئامرازێکی ناوبۆش دەبێت و هیچ ئەرزشێکی پێنادرێت و هیچ مەکانەت و ڕۆڵ و ماف و ئەرکێکیشی نابێت، چونکە هەموو ئەمانە گرێدراوی هاوکێشەی خاوەن جەوهەر و ماهیەتن. هەروەها سایکۆپاتبوونی مرۆڤی بێ شکۆ و ناسەروەر گرێدراوی داماڵبوونیەتی لە مۆڕاڵیەتی باو و ئێتیکی باڵا و گونجاوی نۆرماڵی کۆمەڵگە و جڤات، چونکە سایکۆپاتەکان هەڵگری دەروونشێواوی و پوچێتییەکی ترسناک و بێچارەن.
هەروەها دەبن بەمرۆڤێکی هۆمۆساکەر بەو مانایەی هیچ ڕێزێک و پێگەیەکیان نابێت و کوشتن و ئیهانەکردنیان نەدەبێتە کارێکی نایاسایی و نەپێچەوانەی ئەخلاقیاتی گشتی دەبێت.
ئێمە لەم پێشەکیە تیۆرییە کورتەوە دەکرێت بێینە سەر باسی شکۆمەندی لای تاکی کوردی، بەڕەچاوکردنی هاتنەئارای دەسەڵاتی کوردی کەخاوەن نمونەیەکی ئاورتەی کۆی دامەزراوە هەنوکەییە سیاسی و کارگێڕی و یاساییەکانە و شەرعیەتەکەی هیچ قوڵاییەکی مرۆیی و دیموکراسی و یاسایی نییە و ئەوەی بۆی گرنگ نەبێت شکۆ و سەروەری و ماف و ئازادییە کەسییەکانە، ئەوا دەتوانین پێناسەی ئەم دەسەڵاتە بە مەکینەی تێکشاندنی شکۆ و دروستکردنی تاکی شکۆشکاو و بێ شکۆکراو شوناس بکەین، دەسەڵاتێک هەموو هێز و پۆتێنشیاڵیەتی خۆی بۆ ئەم پرۆسە تێکشکانسازی و دروستکردنەوە ڕۆبۆت ئاسایەی تاکەکان تەرخان کردووە و دەکات.
ئەگەر وورد لە پەیوەندی نێوان تاک و دەسەڵات یان ووردتر بڵێین لە پەیوەندی هەژموون و سەپاندنی دەسەڵات بەسەر تاکەوە لەکۆمەڵگەی کوردی بڕوانین ئەوا دەبینین کۆمەڵگە چ وەک تاکەکان و چ وەک حەشامات بەلای دەسەڵاتەوە ئەو شەریکە داهات و (باری سەرشان)ە ناشرینەن کە ڕێگە لە هەرچی زووتر دەوڵەمەندبوونی بەرپرسان دەگرن. بەهۆی بێ ڕیشەیی ئابوری کوردستان و پشت بەستنی تەواوەتی بەفرۆشی نەوت کە وەکو موڵکی شەخسی بەرپرسان خۆیان دەیبینن، هەروەها بەردەوامی و پتەوی مێنتاڵیەتی خێڵەکیانەی بەڕێوەبردن، تێکڕا بوونەتە هۆی بەتاڵبوونەوەی تاک لە سەنگ و کاریگەری تاکانەی خۆی، واتا بەپێچەوانەی زۆرینەی دەسەڵاتەکان و دامەزروەکانی دونیاوە، تاکەکان بەلای بەرپرسانەوە نەوەک سەرچاوەی ووزە و داهات و وەبەرهێنان نین، بەڵکو بەربەست و تەحەدیاتی بەردەم دەستواڵایی و خۆشگوزەرانی بەرپرسان و خانەوادەکانیانن و پێویستە هەرچی زووترە بێڕۆڵ بکرێن، بێڕۆڵکردنیشیان تەواو گرێدراوی بێشکۆکردن و پارچەپارچەکردنیانە و بەوجۆرەی هیکس پێماندەڵێت پرۆسەیەکی هەڵوەشاندنەوەی بونیادی ناوەکی تاکەکانە تاوەکو هەست و درکی لاوازی و زەلیلی خۆمان بکەین.