ئا: ئاوێنە
هاوسەرگیریی چوارەمی م.عەلی باپیری تەمەن 61 ساڵ لەگەڵ كچێكی تەمەن 26 ساڵ‌و بڵاوبونەوەی گرتەڤیدیۆیەكیان، هەرایەكی گەورەی لەنێو سۆشیال میدیادا دروستكردوە، هە،م بەهۆی هێنانی ژنی چوارەم‌و هەم بەهۆی جیاوازی زۆری تەمەنیانەوە ئەمیری كۆمەڵ رەخنەباران كراوە، بەڵام شەریفی كوڕی عەلی باپیر دەڵێت "هەر یەکێك شەرع‌و سوننەتێکی خواو پێغەمبەرەکەی بەلاوە سەیرو ناڕێك بێت، دەبێ ئەوە بزانێت کە تێکڕای ئیمان‌و باوەڕەکەی لەدەستداوە."
لەماوەی ساڵانی رابردودا، فرە هاوسەرگیریی چەند كاراكتەرێكی دیارو ناوداری رەوتە ئیسلامییەكان جێی قسەو باس‌و خواسی بەشێكی فراوانی كۆمەڵگەی كوردەواری بوە، كە دیارترینیان عەبدوللەتیفی سەلەفی‌و م.عەلی باپیر بوە.
هاوسەرگیریی چوارەمی ئەمیری كۆمەڵ هەرایەكی گەورەی ناوەتەوە لەنێو سۆشیال میدیاداو جێی سەرنج‌و رەخنەی بەشێكی زۆری ئەو نوسەرو چالاكوانانەی ژنانە كە خۆیان سەر بەكۆمەڵگای مەدەنی یان رەوتی عەلمانی ناودەبەن، بەڵام كوڕەكەی عەلی باپیر، شەریف داكۆكی لەم كارەی بابی دەكات كە كچەكە بە"حوسن‌و رەزا"ی خۆی هاوسەرگیریی بەعەلی باپیر كردوەو هاوسەرگیرییەكەشیان لەسنوری شەرع لاینەداوەو بە"شەرع‌و سونەتێكیی خواو پێغەمبەر"ی دادەنێت.
شەریف ئاماژە بەوەش دەكات كەسانێك كە خۆیان لەدەرەوەی هاوسەرگیریی خاوەنی دەیان پەیوەندی ناشەرعی بن بۆیان نییە رەخنە لەپەیوەندییەكی شەرعی بگرن، ئەو دەڵێت "لەکاتێکدا ڕۆژانە فیرعەونەکانتان هەزاران کڵاوتان بۆ دەدورن کەچی لەئاست هاوسەرگیرییەکی حەڵاڵ‌و شەرعیی خوای باڵادەستدا ئاوا دەمشڕو زماندرێژن."
هەرچەندە خەڵكێكی زۆر رەخنە لەم هاوسەرگیرییەی عەلی باپیر دەگرن، كە بەڕاستی بوە بە"باپیرە"و كچەزاو كوڕەزای هەن‌و بەكارێكی "نەشیاوو نەگونجاو"ی دەزانن‌و بوەتە جێگەی تیروتوانج‌و تەشەرلێدان، بەڵام لەڕاستیدا نەك لەهەزارەی سێهەمدا، بەڵكو لەهەزارەی چوارەم‌و پێنجەمیشدا هەر كەسێك هەڵگری باوەڕو دیدو بۆچونی ئیسلامی بێت، "فرە ژنی" بەلایەوە بنەمایەكی سەرەكی پابەند بونە بەشەریعەت‌و سونەتی پێغەمبەرو بەرنامەی ئیسلام، چونكە لەچوارچێوەی ئیسلامی گشتیدا "فرە ژنی" كارێكی شەرعی‌و رێگەپێدراوە‌و موسڵمانان لەڕوی مێژوییەوە سەدان ساڵە لەگەڵ ئەم نەریت‌و رێسایەدا دەژین.
ئەو تێڕوانینە هاوچەرخەی پێیوایە فرەژنی كارێكی نەشیاوو ناڕەوایە، لەگەڵ مێژوی ئیسلام‌و سونەتی پێغەمبەرو شەرع‌و دیدو بۆچونی موسڵماناندا تەواو ناکۆکەو نایەتەوە.
فرەژنی بەڕاستی دیاردەیەكی سەرنجڕاكێشە لەمێژوی ئیسلامدا، چونکە تەنانەت پێغەمبەری موسڵمانانیش هاندەری سەحابەكان بوە بۆ ئەوەی هاوسەرگیریی بكەن‌و بەپێی ئایینی ئیسلام دروستكردنی خێزان سونەتەو ژیانی رەبەنی‌و راهیبەیی بۆ نێر‌و مێ لەگەڵ بنەماكانی ئیسلام ناگونجێ .
روانینێك لەمێژوی ئیسلام بەوردی، ئەوە دەردەخات كە بانگەوازی ئیسلام هەر لەسەرەتاكانی سەرهەڵدانییەوە، لەسەردەمی پێغەمبەرایەتی‌و سەحابەكان‌و خەلیفەكانی راشدین‌و قۆناغەكانی دواتریشدا، فرەژنی بنەمایەكی دانەبڕاوی ژیانی خێزانی‌و كۆمەڵایەتی ئەوان بوە.
فرە ژنی، كارێكی رەوایە بەپێی قورئان‌و سونەتی پێغەمبەرو هەمو زانایانی ئایینی ئیسلام‌و فەقهەكانی موسڵمانان سەڕەرای جیاوازی توندی مەزهەبیشیان لەسەری كۆكن‌و تەنانەت خاڵێكی هاوبەشی گرنگی نێوان سونەو شیعەش كۆك بونیانە لەسەر "فرە ژنی"و هەموو خەلیفەو سەحابەكان‌و ئیمامە مەعسومەكانی ئەم دو مەزهەبە پەیڕەویان كردوە.
سەرنج بدەن، بەپێی گێڕانەوەی مێژونوسانی ناوداری عەرەب:
پێغەمبەری ئیسلام 13 بۆ 18 ژن‌و زیاتری هێناوە، مێژونوسان بەپێی گێڕانەوە جیاوازەکان دەربارەی ژمارەی ژنەكانی پێغەمبەر ناكۆكن، بەڵام هەمویان لەسەر ئەوە كۆكن كە جگە لەخەدیجەی هاوسەری یەكەمی، هەمو هاوسەرەكانی دیكەی تەمەنیان لەخۆی كەمتر بوە.
ئەبوبەكری سدیق، یەكەم خەلیفەی راشیدین بەپێی گێڕانەوە مێژوییەكان زیاتر لە 4 ژنی هێناوە.
عومەری كوڕی خەتاب، دوەم خەلیفەی راشیدین 7 بۆ 9 ژنی هێناوە .
عوسمانی كوڕی عەفان، سێهەم خەلیفەی راشیدین 6 بۆ 8 ژنی هێناوە.
عەلی كوڕی ئەبی تالیب، چوارەم خەلیفەی راشیدین‌و یەكەم ئیمامی شیعەكان 8 بۆ 17 ژنی هێناوە.
یەكێك لەو شتانەی ئەم چوار خەلیفەیەی راشیدین لەگەڵ محەمەدی پێغەمبەری ئیسلام كۆکردوەتەوە، ژن‌و ژنخوازی بوە، دوو خەلیفەیان خەزوری پێغەمبەر بون‌و دوو خەلیفەی دیکەشیان زاوای بون.
موسڵمانانی عەرەب بەدرێژایی مێژوی خۆیان لەسەر سونەت‌و رێسای فرەژنی رۆشتون كە بەر لەسەرهەڵدانی ئیسلامیش لەناویاندا باو بوە، هەرچەندە ئیسلام بۆ فرە ژنی چەند مەرجێكی داناوە‌و نەیسەپاندوە كە دەبێت هەر پەیڕەو بكرێت، بەڵام زۆربەی سحابەكانی پێغەمبەریش هەمان رێچكەیان گرتوە.
لەو سەحابانەی پێغەمبەر مژدەی بەهەشتی پێداون:
تەلحەی بن عبیداللە 9 ژنی هێناوە.
زوبێری كوڕی عەوام 6 ژنی هێناوە.
عەبدولرەحمانی كوڕی عۆف 16 بۆ 20 ژنی هێناوە.
سەعدی ابی وەقاس 11 ژنی هێناوە.
تەنانەت مێژونوسان باس لەوە دەكەن كە مغیرەی كوڕی شعبە 70 بۆ 80 ژنی هێناوە!
ئیمامەكانی شیعە هەر هەمویان فرەژنیان پەیڕەو كردوە، تەنانەت مێژونوسان باس لەوە دەكەن كە حەسەن كوڕی عەلی ئەبی تالیب، دوەم ئیمامی شیعەكان 90 تا نزیكەی 200 ژنی هێنابێت، هەرچەندە سەرچاوە شیعییەكان ئەوە بەهەڵبەستراو دەزانن‌و دەڵێن تەنها 17 ژنی هێناوە، سەرەنجام هەر لەلایەن یەكێك لەژنەكانیشیەوە ژەهر خوارد كراوە.
مێژونوسانی عەرەب باس لەوە دەكەن شاجوانەكانی مەكەو مەدینە چارەنوسێكی سەیریان هەبوە كە هەمیشە لەنێو سەحابانەدا دەستاودەستیان پێكراوەو ژیانێکی خێزانی‌و کۆمەڵایەتی سەقامگیریان نەبوەو جوانییەکەیان بوە بەمایەی بەدبەختییان، هەبوە ئەمیان تەڵاقی داوەو ئەویان مارەی كردوەتەوە، بۆ نمونە عەبدولرەحمانی كوڕی عۆف‌و زبێری كوڕی عەوام هەریەكەو دو بۆ سێ ساڵ ژنیان لابوەو هەر یەكەیان تەڵاقی داوەو ئەویتریان مارەی كردوەتەوە.
تەنانەت بەشێك لەخەلیفەكانی ئەمەوی كە حەزیان لەژنی جوانی فەرماندەكانیان بوە بەزۆری زۆردارەکی یان بەفێڵ‌و تەڵەکەبازی پێیان تەڵاق داون‌و خۆیان مارەیان كردون، وەك ئەوەی لەنێوان عەبدولمەلیكی كوڕی مەروان‌و حەجاجی كوڕی سەقەفی رویداوە.
مێژونوسان ئاماژە بەوە دەكەن كە "عاتكەی كچی زەید"، كە ئامۆزای عومەری كوڕی خەتاب‌و یەكێك لەجوانترین شاجوانەكانی ئەو سەردەمەی مەكە بوە، شوی كردوە بەعومەری كوڕی خەتاب‌و شەش لەسحابەكان.
ئەسمای كچی عەمیس كە دیسان یەكێك بوە لەجوانترین ژنەكانی سەردەمی خەلافەتی راشیدین، 5 جار هاوسەرگیریی كردوە، لەوانە لەگەڵ ئەبوبەكری سدیق‌و عەلی كوڕی ئەبی تالیب‌و حەمزەی مامی پێغەمبەریش.