ئا: ئاوێنە

مزەفەر نەواب، ناودارترین شاعیری عێراقی، لەتەمەنی 88 ساڵیدا لەنەخۆشخانەیەكی شاریقەی دەوڵەتی ئیمارات بۆ یەكجاری چاوی لێكنا، ئەو شاعیرە توڕەو یاخییەی كە زۆربەی ژیانی لەزیندان‌و تاراوگەدا بەسەربرد‌و سەرکردەکانی عەرەبی بە"كوڕی قەحبە" ناوبرد.

لەكوردستاندا دەنگە خۆش‌و دڵتەنگەکەی هونەرمەندی ناوداری عێراقی "یاس خزر" هەواداری زۆرە، یەكێ‌ لەدیارترین‌و پەسەندکراوترین گۆرانییەکانیشی، "رێل‌و حەمەد"ە. شیعری ئەم گۆرانییە كە بەشێوەزاری خەڵكی باشوری عێراق نوسراوە، یەكێكە لەشیعرە بەناوبانگەكانی "مزەفەر نەواب"ی شاعیری کۆچکردو.

نەواب لەم شیعرەدا چیرۆكی خەمناكی نەوەیەك دەگێڕێتەوە كە نەك هەر بەهۆی چاودێری سیاسییەوە سەركوت‌و خەفە كراون، بەڵكو بەهۆی دابونەریت‌و چاودێریی كۆمەڵایەتیشەوە شپرزەو دڵشكاون. ئەو لەگیِڕانەوەی چیرۆكی ئەم شیعرەدا دەڵێت "لەبەغداوە بەشەمەندەفەر دەچوین بۆ بەسرەو ژنێكم لەپەنادا بو كە لەچلەكانی تەمەنیدا بو، كاتێك گەشتینە گوندی ئوم شەمات لەسەر رێگای بەغداو بەسرە، ژنە دەستیكرد بەگریان، كە لەهۆكاری گریانەكەیم پرسی، بەدەم هەنسكی گریانەوە وتی: لەم گوندەدا پەیوەندی خۆشەویستیم لەگەڵ ئامۆزایەكمدا هەبوو ناوی حەمەد بو، كاتێ‌ هەمو خەڵكی گوندەكە بەپەیوەندی خۆشەویستی ئێمەی زانی، ژیانمان كەوتە مەترسییەوە‌و بەپێی داب‌و نەریتی باوی كۆمەڵگە دەبو بكوژرێین، لەبەرئەوە پلانی ئەوەمان داڕشت، هەردوكمان پێكەوە گوندەكە بەجێبهێڵین‌و روبكەینە بەغداو لەو شارە قەرەباڵغەدا خۆمان بشارینەوەو ون بكەین، بەڵام ئەو شەوەی لەماڵ هاتمە دەر‌و ماڵەوەم روەو بەغدا بەجێهێشت، حەمەد پەشیمان بۆوەو خیانەتی لێكردم‌و لەگەڵم نەهات، بۆیە من بەتەنها سەری خۆم هەڵگرت‌و رۆشتم".

مزەفەر نەواب لەزاری ئەو ژنەوە لەشیعری "رێل‌و حەمەد"دا چیرۆكی ئەم عەشقە پڕ لەئازارو گریان‌و تراژیدیایە دەگێڕێتەوە.

مزەفەر نەواب، خۆیشی یەكێكە لەدڵشكاوترین ئەو كەسانەی کە لەعێراقدا هاتنە دنیاوەو ژیانیان پڕاوپڕ بو لەكارەسات‌و راكە راك‌و لەسەر مەراق‌و دڵتەنگی ئالودە بون.

ئەو كە پاش بەسەربردنی ساڵانێكی درێژخایەن لەتاراوگەوە ساڵی 2011 گەڕایەوە عێراق، كەس نەبو لەخەم‌و ئازارەكانی بپرسێت‌و بەهانای چارەسەركردنی نەخۆشییەكانیەوە بچێت، لەو رۆژگارەدا ئەیاد جەمالەدین-ی سیاسەتمەداری ناسراوی عێراقی، مزەفەر نەوابی بەگیڤارای عێراق ناوبرد كە بەدرێژایی ژیانی لەدژی ستەمكاریی‌و گەندەڵی تێكۆشاوە، جەمالەدین دەڵێ "بەر لەدامەزراندنی حیزبی دەعوە رۆژانێك كە هەندێك خێزان‌و بنەماڵە مناڵەكانیان ناو دەنا (نوری) لەخۆشەویستی نوری سەعیددا وەك (نوری مالیكی 1950)، لەو رۆژانەدا مزەفەر نەواب بەرەنگاریی ستەمكاری رژێمی پاشایەتی دەبۆوە، كەچی سەیر ئەوەیە داوا لەنوری مالیكی كرابوو كە ئەو كاتەی سەرۆك وەزیران بو "موچەیەكی خانەنشینی" بۆ مزەفەر نەواب ببڕێتەوە، مالیكی رەتیكردبۆوەو وتبوی: بۆچی داوا لەجەماعەتە شیوعییەكەی ناكات؟!".

جەمالەدین دەشڵێت "كاتێك كە نەخۆشی زۆری بۆ مزەفەر نەواب هێناو پێویستی بەچارەسەر لەدەرەوەی وڵات بو، دەوڵەتی عێراق گوێی پێنەداو لەباری تەندروستی نەپرسییەوە، كەچی هەر لەو كاتەدا لەسەر حسابی بودجەی گشتی دەوڵەت، ژنی گەورە بەرپرسێكی عێراق نێردرا بۆ ئەڵمانیا بەمەبەستی ئەنجامدانی نەشتەگەری جوانكاریی!".

مزەفەر نەواب لەساڵی 1934 لە بەغدا لەخێزانێكی ئەرستۆكراتی ئەدەب دۆست‌و هونەردۆستی بەبنەچە هندی شیعەدا لەدایكبووە، لەسەردەمی زانكۆوە لەسەرەتای پەنجاكانی سەدەی رابردودا، چوەتە ریزەكانی حیزبی شیبوعییەوە‌و ئەم بەشیوعی بونەشی ساڵانێكی زۆر روبەڕوی راوەدونان‌و گرتن‌و نان بڕین‌و زیندانی كردن‌و تاراوگەی كردەوە.

ساڵی 1963 پاش ئەوەی ناسیونالیستەکانی عەرەب دێنە سەر دەسەڵات‌و سەردەمی كوشتاری شیوعییەكان دەستپێدەكات، نەواب بەنهێنی بەرەو ئێران هەڵدێ‌‌و كاتێك دەیەوێ‌ بچێتە خاكی یەكێتی سۆڤیەتی جارانەوە، لەلایەن ساواكی رژێمی شاوە دەستگیردەكرێت‌و پاش ئەشكەنجەدان‌و لێكۆڵینەوە رادەستی رژێمی ئەوكاتی عێراق دەكرێتەوەو حوكمی 20 ساڵ زیندانی كردنی بەسەردا دەدرێت‌و دەخرێتە زیندانی بەدناو‌و ترسناكی نوگرە سەلمانەوە، پاشان كە دەگوازرێتەوە بۆ زیندانی حلە، لەگەڵ چەند زیندانیكراوێكدا لەڕێگەی هەڵكەندنی تونێلێكەوە بەنهێنی هەڵدێ‌‌و رودەكاتە هۆرەكانی باشوری عێراق.

پاش ئەوەی لەساڵی 1969دا بەر لێبوردنی گشتی دەكەوێ‌، زۆر ناخایەنێت روودەكاتە بەیروتی پایتەختی لوبنان‌و پاشان دەچێتە دیمەشق‌و ئیتر لەهیچ شوێنێكی ئەم دنیایەدا بەیەكجاری ناگیرسێتەوەو لەتاراوگەیەكەوە رودەكاتە تاراوگەیەكی دیكەو هەموو ژیانی بەگەڕۆكی بەسەردەبات‌و چەند جارێک روبەڕوی هەوڵی تیرۆر كردن دەبێتەوە، ساڵی 2011 پاش ساڵانێکی زۆر دابڕان دەگەڕێتەوە بۆ عێراق.

نەواب بەشیعرە شۆڕشگێڕانەكانی بەناوبانگە كە چی جنێوو قسەی نەشیاوە بەزاریدا دێ‌ بەدەسەڵاتداران‌و سەركردەكانی عەرەبی دەڵێت، بەتایبەتی لەقەسیدەی "قودس بوكی عەرەبایەتیتانە - القدس عروس عروبتكم"، لەم قەسیدەیەدا هەموو فەرمانڕەواو سەركردەكانی عەرەب بە"كوڕی قەحبە" ناودەبات.

ئەو لەزۆربەی شیعرەكانیدا كە بەخاڵی وەرچەرخان دادەنرێن لەشیعری نوێ‌‌و هاوچەرخی عێراقیدا، بەزمانێكی سادەو سەرنجڕاكێش خەم‌و ئازاری بێبڕانەوەی عێراقییەكان دەگێڕێتەوە، نەواب پێداگری لەسەر ئەوە دەكات كە دەبێت شیعر لەبری ئەوەی ئامڕازی بێهۆشكردنی خەڵكی بێت دەبێت ئامڕازی بێداركردنەوەی خەڵكی بێت.

مزەفەر نەواب كە هەمیشە پشتیوانی مافە دیموكراتییەكانی كورد بوە، لەكوردستان چەندین شیعر‌و قەسیدەی كراوە بەكوردی كە بەناوبانگترینیان شیعری "پاكانە"یە، ئەم شیعرە لەلایەن دڵشاد مەریوانی شەهیدەوە كراوە بەكوردی‌و هونەرمەندی كۆچكردو "حەمە جەزا" بەمەقامێكی كاریگەر وتویەتی.