ئا: ئاوێنە
شەماڵ سائیبی هونەرمەندی دڵتەڕی پەنجا‌و شەستەکانی سەدەی رابردو، بەئەندازەیەک لەدوا ساڵەکانی تەمەنیدا دڵی لەسلێمانی دەڕەنجێ کە وەسیەت دەکات لەهەولێر بینێژن، ئەو هەرچەندە لەسلێمانی‌و لەباوەشی بنەمالەیەکی ناوداری ئەم شارەدا لەدایکببو، بەڵام لەشیعرێکیدا بەر لەوەی بۆ یەکجاری چاولێکبنێت چی قسەی نەشیاوە بە"خەڵکی سلێمانی" دەڵێت، تا دەگات بەوەی پێیانبڵێت "کامیان شیرینە وەک زەهری مارە.. ئافرەتیان هەیهو وەک سەگی هارە"!
شەمال سائیب یەکێ بو لەو ئەستێرە درەوشاوانەی هونەری کوردی کە وەک "محەمەد عەلی مەدهۆش"ی شاعیر دەڵێت "لەماوەیەکی کەمدا ناوبانگێکی گەورەی دەرکردو گۆرانیەکانی لەناو بەشی زۆری کوردستاندا دەنگی دایەوەو پەسەندکراوی هەمو کوردێکی دڵتەڕو هونەردۆست بو".
شەماڵ هەرچەندە لەبنەماڵەیەکی خانەدان‌و ناوداری شاری سلێمانی چاوی بەدنیا هەڵهێناو باوکی لەچەندین قەزای شارەکانی کوردستان قایمقام بوە، بەڵام وەک خۆی دەڵێت "ژیانێکی ناخۆش"ی پڕ لەتراژیدیاو دەردەسەری‌و نەبونی بەسەربردوەو "ناخۆشترین كات لەژیانیدا ئەو كاتانە بوە كە عودەكەی فرۆشتوە لەبەر بێپارەیی".
ئەم هونەرمەندە، کە لەساڵی ١٩٣١ لەشاری سلێمانی لەدایكبوە‌و پاش تەواوكردنی قۆنا‌غی خوێندنی سەرەتایی چۆتە كۆلیژی مەلیك فەیسەڵ لەشاری بەغدای پایتەخت كە قوتابخانەیەكی دواناوەندیی بوەو بەزمانی ئینگلیزی وانەی تێدا خوێندراوە، کەسێکی پڕ لەبەهرەو داهێنان بوە.
شەماڵ سائیب یەکەمین کورد بوە لەکۆتایی چلەکانی سەدەی رابردودا لەبواری هونەری موسیقادا بخوێنێت به‌شێوه‌یه‌كی ئه‌كادیمی‌و بچێتە په‌یمانگای هونه‌ره جوانه‌كان له‌به‌غدا.
یەکەمین کوردیش بوە کە فێری ژه‌نینی ئامێری عـود بوه‌و لەهەڕەتی گەنجێتیدا لە ئێستگه‌ی كوردی لەبه‌غدا کاری کردوە.
شەماڵ سائیب لەسەر ئاستی عێراق، بەعەرەب‌و کوردەوە یەکەمین هونەرمەند بوە کە ١٠ گۆرانی کلیپ کردوە بەهاوکاری دەرهێنەرێکی فەرەنسی بەناوی شیراک، کە لەو رۆژگارەدا دەنگدانەوەیەکی زۆری هەبوە.
کلیپ‌و گۆرانیەکانی "شوانە هۆ شوانە، ئازیز بەهارە، بەردە بەردە، هاتی بۆ هاتی، هاتم هاتم، هەرە لەیلێ، هاوار سەد هاوار، بۆ تۆیە دڵ بۆ تۆیە، جوانین ئێمە جوانین" بەدەنگە خۆشەکەی بۆ ئەو رۆژگارە کە تازە تەلەفزیۆن هاتبوە عێراق‌و کوردستانەوە بەرەوتێکی گەورەی نوێگەری هونەریی دادەنرێت.
شەماڵ کە لەتەمەنی ١٧ ساڵییەوە لەگۆڤاری گەلاوێژو رۆژنامەکانی ژین و هیواو هەتاودا چەندین بابەتی سەبارەت بەمۆسیقا بڵاوکردوەتەوە، پێشەنگ بوه له‌وه‌ی كۆرسی هێناوه‌ته ناو گۆرانیی كوردی‌و بۆ یەکەمجار گۆرانی بۆ منداڵان گوتوه‌و گۆرانیی "دوێت"ی لەگەڵ ژندا وتوە.
شەماڵ پاش ئەوەی لەساڵی ١٩٥٦ كۆلیژی ئاداب بەشی مێژو لەزانكۆی بەغدا تەواو دەکات، لەساڵی ١٩٥٩ دەبێتە مامۆستای هونەری مۆسیقا لەپەیمانگای هونەرە جوانەكانی بەغداو بۆ یه‌كه‌مجار له‌ساڵی ١٩٦١ سرودی نیشتمانیی "ئه‌ی ڕه‌قیب" له‌سه‌ر قه‌وان تۆمار دەکات، كه شیعری "دڵدار"و ئاوازه‌كه‌یشی هی شێخ حوسێن به‌رزنجی بووه.
ساڵی ١٩٦١ رودەکاتە ئەمەریکاو لەشاری واشنتۆن لەشوقەیەکی بچوکدا ژیان بەسەردەباو ساڵی ١٩٧٠ بڕوانامەی ماستەر لەزانکۆی ئیندیانا لەمێژوی مۆسیقای ئیسلامیدا بەدەستدەهێنێت.
ساڵی ١٩٧١ لەسەر داوای دۆستانی‌و بەمەبەستی دامەزراندنی کۆلیجی ئاداب لەزانکۆی سلێمانی دەگەڕێتەوە کوردستان‌و دەبێتە مامۆستای زانکۆی سلێمانی.
پاش گواستنەوەی ئەم زانكۆیە لەسلێمانییەوە بۆ هەولێر لەساڵی ١٩٨٢دا، شەماڵیش دەگوازرێتەوە بۆ هەولێرو ئیتر نایەوێ جاریکیتر سەر بکاتەوە بەسلێمانیدا!
بەپێی گێڕانەوەی ئەوانەی شەماڵیان لەنزیکەوە ناسیوە، هۆکاری دڵ رەنجانی ئەم هونەرمەندە دڵتەڕو نوێگەرە لەسلێمانی، کە رۆژگارێک داوای دەکرد بکرێت بە"سەنتەری هونەری کوردی"، هەڵسوکەوتی نەشیاوی چەند موزیکژەن‌و هونەرمەندێکی ئەم شارە بوە کە بوەتە مایەی دڵگرانی شەماڵ‌و بێزاربونی یەکجارەکی لەسلێمانی.
تەنانەت کار دەگات بەوەی کە شەماڵ لەدوا ساڵەکانی تەمەنیدا کاتێک رۆژنامەنوسێک پرسیاری ئەوەی لێدەکات: نایەیتەوە بۆ سلێمانی؟ شەماڵ لەوەڵامدا بێ دودڵی دەڵێت: نا قەت قەت!
ئەم هونەرمەندە دەنگ خۆشە کە رۆشنبیرێکی بیرفراوان‌و روخۆش‌و شارەزا بوە لەهونەرو مۆسیقاو سیاسەت‌و مێژودا، بەر لەوەی بۆ یەکجاری چاوی لێکبنێت، لەشیعرێکدا بەناوی "چوار جرتەکی"، رق‌‌و قینی خۆی بەئەندازەیەک بەرامبەر بە"ئەهلی سلێمانی" دەردەبڕێت کە جنێوبارانیان دەکاو پێیاندەڵێت "باوکیان ئەفرۆشن بۆ پول‌و پارە.. کامیان شیرینە وەک زەهری مارە.. ئافرەتیان هەیهو وەک سەگی هارە"! "لای ئەوان وایە دوای سلێمانی.. کوردستان نییەو ئەبێ بیزانی.. بێبارو دوڕو راستیان تیا نییە.. ئەم جرت‌و فرتەی ئێوە لەچییە؟".
لەبەرامبەریشدا لەدوا ساڵەکانی تەمەنیدا، شەماڵ خۆشەویستی خۆی بۆ هەولێر دەردەبڕێ‌و زۆرجار لەلای دۆستەکانی وتویەتی: "من خۆم بەهەولێریی دەزانم، هەر کاتێ مردم وەسیەت بێت لەهەولێر بمنێژن وەک وەفایەک بۆ هەولێر، تاکو جەستەو ئێسقانم ببێتە بەشێک لەخاک‌و خۆڵی هەولێر".
رەنگە بەشێکی ئەم خۆشەویستییەی بۆ هەولێر بگەڕێتەوە بۆ ئەو بایەخ‌و گرنگیپێدانەی ماڵی "شێخ سەلاحەدین باقلانی"و کوڕەکانی بەم هونەرمەندەیان داوە، کە خاوەنی تەکیەو سفرەو خوان‌و میوان دۆست بون‌و لەکاتێکدا شەماڵ پیرو رەنگ زەردو لەش بەبار بوەو بەدەست نەخۆشییەوە ناڵاندویەتی، مەسرەف‌و خزمەتیان کردوەو چاکترین نەخۆشخانەو دکتۆریان پێکردوە.
شەماڵ کە خۆی دەڵێت "من هاوڕیم زۆر کەم بوەو ژمارەی هەمو هاوڕێکانم لەپەنجەی دەست تێنەپەڕیوە"، لەدوا رۆژەکانی ژیانیدا دڵە ناسکەکەی دەبێت بەژێر هەرەسی خەمەوەو تەواو لەژیان بێزار دەبێ‌و تەندروستی تێکدەچێت، تا دەگات بەوەی ئیتر کەس ناناسێتەوە. بۆیە کوڕێکی "شێخ سەلاحەدین باقلانی" تەلەفون بۆ "نیهال سائیب"ی برای دەکات بێن بەهانایەوەو کەسوکارەکەی لەسەرەمەرگدا دەچن دەیهێننەوە بۆ سلێمانی، هەرچەندە خۆیشی وەسیەتی کردبو لەهەولێر بینێژن.
پاش هێنانەوەی بۆ سلێمانی زۆر ناخایەنێت، شەماڵ سائیب لە٧ / ١١ /١٩٨٦ کۆچی دوایی دەکات‌و لەگردی سەیوان بەخاک دەسپێردرێت.