یۆشكا فیشەر

وەرگێرانی: ئاوێنە

ڤلادیمیر پوتین، سەرۆك كۆماری روسیا بەهێرشكردنە سەر ئۆكرانیا، نەك تەنها سەربەخۆیی ئەم وڵاتە، بەڵكو سیستەمی گشتی ئەوروپای خستوەتە قەیرانەوە، كە بەر لەهەر شتێك لەسەر بنەمای پاراستنی سنورەكان‌و یاسای نێودەوڵەتی بنیاتنراوە. لەسەردەمی هیتلەرەوە تا ئێستا هیچ روداوێك بەراورد بەم فراوانییە لەئەوروپادا بونی نەبوە، ئەمە خاڵی وەچەرخانە بۆ ئەوروپا. بۆ یەكەمجار لەسەردەمی جەنگەكانی بالكانەوە لەدەیەی 1990 كە سنوردار بو لەچوارچێوەی یۆگسلافیادا خەریك بو هەڵدەوەشایەوە، ئەم كیشوەرە جارێكی تر روبەڕوی بۆردومان كردنی شارەكان‌و لەشكركێشی تانكەكان بوەتەوە. جیاوازییەكەشی ئەوەیە ئەمجارە زلهێزێكی ئەتۆمی جەنگی دەستپێكردوە.

ڤلادیمیر پوتین بەفەرمانی لەشكركێشی، ئەوپەڕی سوکایەتی بەپەیماننامە نێودەوڵەتییەكان‌و یاسای وڵاتان کردوە. بەپێی دوا بەیاننامەی پوتین، ئۆكرانیا مافی ئەوەی نییە وەك وڵاتێكی سەربەخۆ بونی هەبێت، تەنانەت ئەگەر ئەندامی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتوەكانیش بێت، تەنانەت ئەگەر ئەندامی رێكخراوی ئاسایش‌و هاوكاری ئەوروپا‌و ئەنجومەنی ئەوروپاش بێت‌و تەنانەت وێڕای ئەوەی كە خودی روسیاش "لەسەردەمی بۆریس یەلتسین"ەوە سەربەخۆیی ئەم وڵاتەی بەفەرمی ناساندبێت.

 پوتین ئێستا پاگەندەی ئەوە دەكات كە ئۆكرانیا بەشێكی دانەبڕاوە لەروسیا، ئیتر زۆرینەی ئۆكرانییەكان چۆن بیر دەكەنەوە بۆ ئەو جێی بایەخ نییە. مەزنیی‌و پێگەی نێودەوڵەتی روسیا گرنگترین ئامانجی ئەوە. بەڵام نەكەونە هەڵەوە: پوتین زیاتر لەئۆكرانیای دەوێ‌. جەنگی ئەو جەنگە لەدژی كۆی سیستەمی ئەوروپا كە بەر لەهەر شتێك لەسەر بنەمای پاراستنی سنورەكان بنیاتنراوە.

بەهەوڵدان لەپێناو سەرلەنوێ‌ نەخشەكێشانەوەی ئەوروپا بەزۆرەملێ‌، ئومێدەوارە كە پڕۆژەی ئەوروپا بێ‌ كاریگەر بكاو روسیا وەك هێزی باڵادەست، لانیكەم لەئەوروپای رۆژهەڵاتدا دوبارە بسەپێنێتەوە. بچوككردنەوەی لەدەیەی 1990 پێویستە كۆتایی بێت‌و روسیا جارێكیتر ببێتەوە بەزلهێزێكی جیهانی هاوشانی ویلایەتە یەكگرتوەكان‌و چین. بەوتەی پوتین، ئۆكرانیا هیچ كاتێك رۆڵی وڵاتێكی دابڕاوی نەبینیوەو تەنها بوە بەئامڕازی فراوانخوازی ئەمەریكاو ناتۆ، بەم پێیە هەڕەشە لەئاسایشی روسیا دەكات.

پوتین رۆژێك بەر لەهێرشی هێزەكانی بۆ سەر ئۆکرانیا، لەوتارێكی سەیرو سەمەرەیدا تەنانەت تا ئەو جێیە رۆی كە پاگەندەی ئەوەی كرد ئۆكرانیا لەهەوڵی بەدەستهێنانی چەكی ئەتۆمیدایە. ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ دواوە، سەردەمێك كە یەكێتی سۆڤیەت لەسەرەتای دەیەی 1990دا هەرەسی هێنا، ئۆكرانیا كە سێهەمین جبەخانەی گەورەی ئەتۆمی بو لەجیهاندا ئەوكات، بەپشتیوانی دیبلۆماسی ئەمەریكا، چەكە ئەتۆمییەكانی خۆی رادەستی روسیا كرد. ئۆكرانیا لەبەرامبەردا، بەپێی پەیماننامەی بۆدابێست سەبارەت بەزامن كردنی ئاسایش لە5ی دیسەمبەری 1994دا كە روسیا، ئەمەریكا‌و بەریتانیا لەلایەك‌و ئۆكرانیا، بیلاروسیا‌و كازاخستان لەلایەكی دیكەوە (كە دو وڵاتی دیكەی خاوەن جبەخانەیەكی بچوكتری ئەتۆمی بون‌و بەمیرات لەیەكێتی سۆڤیەت بۆیان بەجێمابو) دەستیان لێهەڵگرت‌و گرەنتی سەروەریی‌و یەكپارچەیی جۆیان بەدەستهێناو مسۆگەر کرد.

لەبەرامبەر واقیع‌و فاكتە مێژوییەكاندا، قسەكانی پوتین پوچ‌و بی مانان. رونە كە ئامانجی راستەقینەی ئەو بریتییە لەوەی هاوڵاتیانی خۆی ئاڕاستە بكات بۆ هێرشكردنە سەر ئۆكرانیا. پوتین دەزانێت كە ئەگەر ئازادی هەڵبژاردن لەنێوان جەنگان لەپێناو زاڵبون بەسەر ئەوروپای رۆژهەڵات‌و ژیانێكی باشتر‌و ئاسودەتر لەناوخۆدا، بدرێت بەخەڵكی روسیا، ئەوان دوەمیان لا پەسەندترە. لەمێژوی روسیادا، زۆرجار ئایندەی خەڵكی ئەم وڵاتە لەلایەن فەرمانڕەواكانیەوە دزراوە، پوتینیش هەر لەو جۆرە دەسەڵاتدارانەیە.

هاتنی روسیا بەرەو ئاستی هێزێكی جیهانی  لەدو سەدەی نۆزدەهەم‌و بیستەمدا نەك تەنها بوەتە مایەی تراژیدیا بۆ دراوسێ‌ مل پێكەچ كراوەكانی ئەم وڵاتە، بەڵكو بۆ خەڵكی خۆیشی کارەسات بوە. سەركردەكانی ئێستای روسیا، بەتایبەتی پێویستە سەرنجیان لەسەر ئەم بەشەی مێژویان بێت كە ئیمپراتۆریەتی روسیا زیاد لەهەر وڵاتێكی دیكە سنوری چین-یان داگیر كردوە. بابەتێك كە پوتین سەرنجی ناداتێ‌ ئەوەیە بەسەرنجدان لەسیاسەتی دێرینی روسیا بۆ دەستگرتن بەسەر وڵات‌و گەلانی دەرەكیدا لەبازنەی نفوزی خۆیدا، ئەو وڵاتانەش بەردەوام تێدەكۆشن كە لەیەكەمین هەلدا لەزیندانی ژیۆپۆلیتیكی كرملین هەڵبێن‌و بۆ ئەوەی سەرلەنوێش‌ نەگەڕێنەوە بن دەستی روسیا‌و بەیەكجاری رزگاریان بێت، پەنا دەبەنە بەر دابین كردنی ئاسایشی خۆیان لەڕێگەی ناتۆوە.

بەرین بونەوەی پەیمانی ناتۆ روەو رۆژهەڵات پاش ساڵی 1989 گەواهی ئەم راستییەیە. ئۆكرانیا دەیویست پەیوەست بێت بەناتۆوە، نەك لەبەرئەوەی كە ناتۆ نیازی هێرش كردنە سەر روسیای هەیە، بەڵكو لەبەرئەوەی كە روسیا هەرچی زیاتر ئۆكرانیای كردوەتە ئامانج‌و ویستویەتی هێرشبكاتە سەری‌و ئێستاش بەڕاستی ئەمە دەبینین. جێی بیرهێنانەوەیە كە لەدەیەی 1990دا، پڕ‌وپاگەندەی روسیا، رۆژئاوای بەبونی چەندان پیلانی ئەهریمەنانە تاوانبار دەكرد. بەڵام لەكاتی كەوتنی یەكێتی سۆڤیەتدا دەركەوت هیچ كام لەم پیلانانە راست نین، لەبەرئەوەی ئەم جۆرە پلانە پوچ‌و وەهم ئامێزانە بونی دەرەكییان نەبو. 

ئیمپراتۆریەتی روسیا هەمیشە پێكهاتەیەك بوە لەهەژاری ناوخۆ، زۆردارییەكی دڕندانە، بەدگومانییەكی زۆرو ئارەزوی بون بەهێزێكی جیهانی. وێرای ئەوەش سەلماندویەتی كە لەبەرامبەر پرۆسەی مۆدرێنێتەدا بەرگریكارێكی سەرسەختە، نەك تەنها لەسەردەمی تزارەكان، لینین‌و ستالین، بەڵكو لەسەردەمی پوتینیشدا.

تەنها ئابوری روسیا بەراورد بكەن بەئابوری چین. هەردوكیان خاوەن سیستەمێكی دەسەڵاتخوازن، سەرباری ئەوەش داهاتی تاكەكەس لەچین بەخێرایی گەشەی كردوە، بەڵام ستاندارەكانی ژیانی روسیا رو لەپاشەكشەن. لەكاتێكدا كە چین بۆ بون بەزلهێزێكی بڕیاردەری سەدەی بیست‌و یەكەم دەچێتە پێش، پوتین بەدوای مەزنی‌و سەروەرییەكانی رابردودا دەگەڕێ‌‌و روسیای بەرەو رێگەی گەڕانەوە بۆ سەدەی نۆزدەهەم رێنمایی كردوە. چین دەستی گەیشتوە بەنوێسازیی خێرا‌و بێ‌ وێنەی ئابوری‌و تەكنەلۆژیا، کەچی پوتین داهاتی روسیا لەهەناردەی وزە بۆ سوپاكەی هەڵدەڕژێ‌‌و جارێكیتر خەڵكی روسیا فریو دەداو سەبارەت بەئایندەیان درۆ دەكات. ئۆكرانیا بەلایەنگیریی هەرچی زیاتری خۆی روەو ئەوروپا هەوڵیداوە لەخولانەوەی بێ‌ كۆتایی لەبازنەی هەژاری، زوڵم‌و زۆر‌و دەسەڵاتخوازیی ئیمپریالیستی هەڵبێت. سیستەمێكی لیبرال دیموكراسی بەشێوازی ئەوروپی لەئۆكرانیا كە بەباشی كار بكات، حكومەتی ئیستیبدادی پوتین دەخاتە مەترسییەوە. خەڵكی روسیا لەخۆیان‌و سەركردەكانیان دەپرسن "ئەی بۆچی ئێمە نا؟" پوتین وەڵامێكی باشی بۆ ئەوان پێنییەو خودی خۆیشی ئەمە دەزانێت. لەبەرئەم هۆكارەیە كە روسیا ئەمڕۆ لەئۆكرانیایە.