زامۆئا داراغا

بۆ تێگەشتن لە هونەرى هاوچەرجى ئێستامان زۆر گرنگە ئاگادارى مێژووى هونەرى ناوچەکە بین وە بە تایبەتى لە عێراق دا.
لە دواى جەنگى جیهانى یەکەمەوە بە بڕیارى ( براوەکانى جەنگ ) ئیمبراتۆریەتى عوسمانى دابەشکرا وڵاتى عێراق دروست بوو, باشورى کوردستان بوو بە بەشێک لە ولاتى عێراق لە ژیر سایەى ( ئینتدابى بەریتانیدا ) کە ئەو کاتە وڵاتى عیراق بەر ئیستعمارى بەریتانى کەوتبوو.
 شارى بغداد بووە بە پایتەختى ئەم وڵاتە و لە ڕێگەى سیستمى مەلەکیەوە بەرێوە ئەرا, بەم شێوەیە کاریگەرى سیاسى و ڕامیارى و کولتورى زۆرى هەبوو بەسەر هەرێمى کوردستانەوە کە تائیستا ئەم کاریگەریانە بەردەوامى هەیە.
ئەوەى کە گرنگە لێرەدا باسى بکەین کارگەرى کولتوریە بەسەر هەژموونى کایەى هونەرى هەرێمى کوردستانەوە کە ئەتوانم بڵیم دروست بوونى ( پەیمانگاى هونەرە جوانەکانى بغداد ) خاڵى وەرچەرخانى کولتورى بووە لە مێژووى هونەرى عێراق و هەرێمى کوردستان دا.
کە وایکردوە هونەر بەشێوەیەکى ئەکادیمى و مەنهەجیانە بخوێنرێت و بجێتە ناو سیستمى پەروەردەوە, ببێت بە بەشێکى گرنگ لە ناو کۆمەڵگەى عیراقى وە بە تایبەتى لە هەرێمى کوردستان کە سەرچاوەیەکى گرنگ بووە بۆ فێرکردن و فێربوون بە شیوەیەکى ئەکادیمى لەسەر دەستى مامۆستایانى پەیمانگاى هونەرە جوانەکانى بغداد.
ئەمەش بە ڕوونى دەر ئەکەوێت کەلە سەرەتاکانى ساڵانى شەستەوە قوتابیانى کورد ئەڕۆن بۆ شارى بغداد و ئەبن بە خوێندکار لە پەیمانگاى هونەرە جوانەکان .
لە دواى تەواو بوونیان لە خوێندن ئەگەڕێنەوە بۆ شارەکانى هەڕێمى کوردستان ئەبن بە مامۆستاى هونەر لە قوتابخانەکاندا.
لێرەوە ئەو پەیوەندیە گەورەیە دروست ئەبێت لە نێوان هەڕێمى کوردستان و بغدادى پایتەختدا لە بوارى ڕۆشنبرى و فەرهەنگە هونەریدا, بە تایبەتى شارى سولەیمانى  کە بە شێوەیەکى بەرچاو هەمەئاهەنگەى جالاکى هونەرى و ڕۆشنبیریان هەبوو لە نێوانیاندا .    
ئەم پەیوەندیە تا سەرەتاى ساڵى نەوەتە و هەڵگیرساندنى ڕاپەرینى خەڵکى کوردستان لە دژى ڕژێمى دیکتاتۆرى عیراق بەردەوام بوو, ئیتر ئەو پەیوەندیە گەورەیە نامێنێت و دابڕانێک دروست ئەبێت کە ئەم دابڕانە تا ئێستا بەردەوامە بە تایبەتى لە ڕووى کولتوریەوە.
لە دواى ئەو شەرە یەک لە دواى یەکانەى کە توشى عێراق بوو بێگەى شارى بغداد زۆر لاواز بوو لە ڕووى کولتورى و سیاسى و ئابوریەوە.
بەڵام گەر سەرنج بدەین وەک سیستمى پەروەردەى هونەرى و دامودەزگا حکومیەکانى هەرێمى کوردستان, ئەم دابڕانە ڕووى نەداوە!! بەڵکو بە هەمان شێوەى جاران هەژموونى پەروەردەى هونەرى لە هەرێمى کوردستان وەک خۆى مایەوە وە کاریگەرى سیستمى پەروەردەى هونەرى عیراقى ماوەتەوە ئەمەش لە ڕێکەى دوو هۆکارى سەرەکیەوە .
1: هەرێمى کوردستان نەیتوانى وەک هەرێمێکى سەربەخۆ دەستکارى سیستمى پەروەردەى هونەرى خۆى بکات وە لە ماوەى ئەم سیساڵەدا پابەندى یاساو ڕێنمایەکانى پایتەخت بوو.
ئەمەش یەکێکە لەو هۆکارانەى کە وایکرد پەروەردەى هونەرى وە بەتایبەتى پەیمانگاى هونەرە جوانەکانى هەرێمى کوردستان بە بەردەوامى لە پاشەکشەیەکى گەورەدابن وە نەیان توانى مواکەبەى سەردەمەکەى خۆیان بکەن کە لە دواى ڕاپەرینەوە هەرێمى کوردستان کرانەوەیەکى گەورەى بە خۆیەوە دى پەیوەندى ڕاستەوخۆى هەبوو لەگەڵ جیهانى دەرەوە.
 وە ئەم حاڵەتە تەنها لە سیستمى پەروەردى هونەریدا نەبوو بەڵکو گشت لە دامودەزگاکانى هەرێم ڕووىدا کە ملکەجى حکومەتى مەرکەز بوون و نەیان توانى دەرباز ببن وە بەتایبەتى سەردەمى ئابڵوقەى ئابورى و دیبلۆماسى لەسەر عێراق.
کە بە باوەڕى من ئەمە هۆکارێکى سەرەکى بوو بۆ پێشەوەنەجوونى ڕەوتى پەروەردەى هونەرى لە هەڕێمى کوردستان وە نموونەشمان زۆرە بۆ ئەم حاڵەتانە.
ئەم چەق بەستنى پەیمانگاى هونەرە جوانەکانى هەرێمى کوردستانە کە خۆى لە ( 17 ) پەیمانگادا ئەبینێتەوە کە چۆن تواناى بەرهەم هێنانى کولتورى هونەریان نەماوە, تواناى خۆتازە کردنەوەیان لەگەل سەردەمەکەدا لەدەست داوە وە ئەو سیستمەى کە ئیستا کارى پێ ئەکەن هەمان ئەو سیستمى پیشوە کە پیش ( 85 ) ساڵ لەمەو یەکەم پەیمانگاى هونەرە جوانەکان لە شارى بغداد دروست کراوە, کە لە دوایدا باسى لێوەدەکەین و ئەتوانین ( مقارەنەى ) بکەین کە بەباوەڕى من ئەوکات زۆر باشتر بوو لە ئێستا لە دواى ئێپەربوونى ئەو هەموو ساڵە .
2 : مامۆستایانى هونەر وەک پیشتر باسم ڵیوەکرد کە خوێندکارێکى زۆر چوون بۆ شارى بەغداد بۆ خوێندنى ( هونەر بە گشتى ) ئەم مامۆستایانە زۆربەیان لە دواى ساڵانى  هەشتاوە لە سەدەى ڕابووردو بوون بە مامۆستاى هونەر لە ( پەیمانگاى هونەرە جوانەکانى سولەیمانى ) کە ئەو کاتە تاکە پەیمانگاى هونەرى بوو لە هەرێمى کوردستان.
کاریگەرى خوێندنیان لە سەر دەستى مامۆستایانى ئەو کاتەى لە پەیمانگاى هونەرە جوانەکانى بغداد زۆر لە سەر بوو بە هەمان شێوە و بە هەمان پەروەردەى هونەرى ساڵانى شەستەکان و حەفتاکان وانەیان ئەوتەوە بە خوێندکارەکانیان , ئەمەش بە ڕوونى دەرکەوت لە دواى ڕاپەرینى ساڵى نەوەت هیچ گۆڕانکاریەکى ڕادیکالانە ڕووینەدا لە سەر ئاستى وانە وتنەوە و گۆڕینى سیستمى پەروەردەى هونەرى لە ( پەیمانگاى هونەرەجوانەکانى سولەیمانى ) کە لە کاتێکدا زۆربەى ئەو مامۆستایانە سەرۆک بەش و بەڕێوەبەرى پەیمانگاکان بوون وە هەندێکیان بووبوون بە بەرپرس لە وەزارەتى پەروەردە وەک ڕاوێژکار و چاودێرى و خەبیر هونەرى کاریان دەکرد.
ئەم ڕاستیەش ئەوەمان بۆ ئەسەلمێنێت کەلە دواى سی ساڵ لە ڕاپەرین هیچ پەیمانگایەک لە هەرێمى کوردستان نەیتوانى ببێت بە مەڵبەندى هونەر و فەرهەنگى ڕۆشنبیرى بەڵکو لە شوێنى خۆى وەستا و بەرەو کاڵ بوونەوە ڕۆیشت وە ئەوەى ئێستا ڕوو ئەدات لە پەروەردەى هونەرى ئەو ڕاستیەمان بۆ ئەسەلمێنێت کە تا چەند دەورێکى پاسیڤیان هەبووە لە پەروەردەى هونەرى بە گشتى لە پەیمانگاکانى هونەردا .



سەرەتاى دروست بوونى پەیمانگاى هونەرە جوانەکانى بغداد...
لە سەر داواى  وەزارەتى معارفى عێراقى ( وەزارەتى پەروەردە ) هونەرمەندى مۆسیقار ( محي الدين حيدر ) کە ( عود ژەنێکى ) بەناوبانگى عیراقى بوو لە هەمان کاتدا سەر بە ( خێزانى مەلەکى ) وە نازناوە ( شریفى ) هەبوو, تکلیفى لێکرا ( پەیمانگاى مۆسیقى ) دابمەزرێنێت, کە ئەو کات لە تورکیا ئەژیا وە لەوێ ئامێرى عودى خوێندبوو.
( محي الدين حيدر ) هەستا بە دامەزراندنى ( پەیمانگاى مۆسیقاى عێراقى ) کە لە مانگى یەکى ساڵى ( 1936 ) لە شارى بغداد کرایەوە.
سەرەتا تایبەت بوو بە فێربوونى مۆسیقا بە هەردوو بەشەکەیەوە بەشى ( مۆسیقاى شرقى )  وە ( مۆسیقاى غربى ) کە ئەو کاتە پەیمانگاى مۆسیقا بەشێک بوو لە باڵەخانەى ( نادى مامۆستایان ) وە دەوامیان تەنها ئێواران بوو, ئەو خوێنکارانەى کە لەو پەیمانگایە ئەیان خوێند زۆربەیان خوێندکارى پەیمانگاى مامۆستایان بوون وە هەندێکیان فرمانبەرى حکوکى بوون وە هەندێکیان کاسب و خەڵکى ئاسایی بوون لەگەڵ چەند هونەرمەندێک کە بەیانیان دەوامى خۆیان هەبوو, لەو پەیمانگایە فێرى مۆسیقا ئەبوون بۆ مامۆستایانى بنەڕەتى وەک مۆسیقاى ( ئینشاد و  گۆرانى و ئاوازو سرودى پەروەردەیى ) خوێندن لە پەیمانگاى مۆسیقا بۆ شەش ساڵ بوو.
لە ساڵى ( 1940 ) ناوى پەیمانگاکە گۆڕدرا بە ( پەیمانگاى هونەرە جوانەکان ) وە چەند بەشێکى ترى بۆ زیاد کرا ...
بەشى مۆسیقا وەک خۆى مایەوە کە دوو بەش بوو مۆسیقاى شرقى و مۆسیقاى غربى. بەشى مۆسیقاى شرقى: عمیدى پەیمانگاکە سەرپەرشتى ئەکرد هونەرمەند (  محي الدين حيدر ) لەگەڵ مامۆستایان ( مسعود جميل, منير وجميل بشير و سلمان شكر )
بەشى مۆسیقاى غربى: بە سەرپەرشتى مامۆستاى بیانى ( ساندو البو ) بوو.
بەشى وێنەکێشان : هونرمەندى بەناوبانگ ( فایق حسن ) سەرپەرشتى ئەکرد کە ئەو کات تازە هاتبوەوە بۆ عێراق, کەلە ( پەیمانگاى هونەرى لە پاریس ) تەواو کردبوو, لەگەڵ هونەرمەندان ( اسماعیل شێخلى و عطا صبرى ) 
بەشى پەیکەرسازى : هونەرمەندى بەناوبانگ ( جواد سلیم ) کەلە ساڵى ( 1948 ) وە سەرپەرشتى  ئەو بەشەى ئەکرد لەگەڵ چەند مامۆستایەکى بیانى خەڵکى بەریتانیا.
بەشى سیرامیک : لەسەر دەستى چەند مامۆستایەکى بەریتانى سەر پەرشتى ئەکرا, ئەم بەشە یەکێک بوو لە هەرە بەشە بە ناوبانگەکانى ناوچەکە بە هۆى ئەوەى کە ئەم بەشە ( فڕنى سیرامیکى ) هەبوو وە بە هۆى ئەو میراتیە گەورەیەى کە عیراق هەیبوو لە سایەى شارستانى میزۆپۆتامیاوە, تەنها بەشى سیرامیک لە وڵاتى ( میسر ) لە قاهیرە بوونى هەبوو لەو کاتەدا.
بەشى نواندن : ئەم بەشە لەسەر دەستى هونەرمەند ( حقي الشبلي ) کە لە هەمان کاتدا جێگرى بەرێوبەرى پەیمانگاکە بوو لەگەڵ چەند مامۆستایەکى ترى بەشى نواندن کە درجووى وڵاتانى ئەمریکا و یتاڵیا بوون. هونەرمەند ( حقي الشبلي ) تازە لە پاریسەوە گەرابووەوە  وە چەندین بەرهەمى شانۆیان پیشکەش کردبوو وەک شانۆگەریەکانى ( تۆفیق حکیم و محمود  تیمور و شکسپیر ) 
بەشى زەخرەفە و نووسینى عەرەبى : بە سەرپەرشتى مامۆستا (حسين ماجد أيرال ) بوو. بە هەمان شێوە ئەم بەشەش تەنها لە عیراق و وڵاتى ( میسر ) لە قاهیرە بوونى هەبوو.
هەتا ساڵى ( 1952 ) دەوام بوو بە بەیانیان وە بەشى ناوخۆیی خوێندکارانیان بۆ دروست کرد, خوێندکارەکانى ڕووى لە زیادکردن کرد بە تایبەتى ئەو خوێندکارانەى کە ئەبوون بە مامۆستا لە قوتابخانە بنەڕەتیەکان دا.
ئەوەى جێى سەرنج بوو لە گەڵ دروست بوونى ئەم پەیمانگایە بە شیوەیەکى ئاسایی هەموو ساڵێک چەندین ( خوێندکارى ئافرەتى ) لە خۆ ئەگرت بۆ خوێندنى هونەر کە ئەم نەریتە لە ساڵانى دوایدا گوێزدرابووەوە بۆ هەموو پەیمانگاکان لە پاریزگاکانى عێراق دا, کە پێک هاتبوو لە پێنج پەیمانگا لەسەر ئاستى هەموو عیراق پەیمانگاى هونەرە جوانەکانى ( بغداد , سولەیمانى , موسڵ و, بەسرە و حلە ) 
ئەوەى جێى تێبینیە لەو کاتەدا چەندین خوێندکارى عیراقى هەبوون لە وڵاتانى ڕۆژئاوا هونەریان ئەخوێند وە بە هۆى هەڵگیرسانى ( جەنگى جیهانى دووه )ەمەوە ناجار بوون بگەرێنەوە بۆ عیراق وە بە تایبەتى لە سەرەتاى دەستپێکى جەنگەکەدا , ئەمە وایکرد  کە زۆربەیان ببن بە مامۆستا لە پەیمانگاى هونەرە جوانەکانى بغداد, ئەمەش واى ئەم پەیمانگایە ببیت بە سەنتەرێکى گرنگ بۆ هونەر و فەرهەنگى ڕۆشنبیرى وە لە هەمانکاتدا بوو بە پردێک لە نێوان هونەرى ڕۆژئاوا و هونەرى عێراقى وە لە هەمان ساڵدا کروپى ( کۆمەڵەى هاوڕێیانى هونەر ) دروست بوو وە لە ساڵى ( 1941 )دا یەکەم پێشانگاى خۆیان کردەوە .   
بەم هۆیەشەوە پەیمانگاکە چەند بەشیکى بۆ زیادکرا, لە هەمان کاتدا چەند مامۆستایەکى هونەر لە وڵاتى پۆڵۆنیاوە هێنرا بۆ پەیمانگاى هونەرە جوانەکانى بغداد لەگەل چەند مامۆستایەکى هونەر کە لە بنەڕەتدا لەگەل ( لەشکرى بەریتانى هاتبوون ) بۆ عیراق وە لەوێ بووە بە مامۆستاى هونەر لە زۆربەى بەشەکانى پەیمانگاى هونەرەجوانەکان .
ئەم هۆکارانە بوونە هۆى ئەوەى کە ئەم پەیمانگایە ببێت بە خاڵى وەرچەرخانى گرنگ بۆ ڕەوتى هونەرى و فەرهەنگى ڕۆشنبیرى وڵاتى عیراق, بە تایبەتى لە ناوەڕاستى ساڵانى پەنجاکاندا کە بە سەردەمى زێڕین ناو دەبرێت لە سەر ئاستى وڵاتە عەربیەکاندا, کە ئەمەش بووە بە هەوێنى دروست کردنى یەکەم  ( ئەکادیمى هونەرە جوانەکان ) کە لە ژێردەستى هونەرمەندى بەناوبانگ ( خالد جادر ) لە ساڵى ( 1958 – 1959 ) لە شارى بغداد.


ئەوەى لێرەدا گرنگە بۆ ئێمە بتوانین ئەم مێژووە تێپەڕێنین وە ئەوەى لەم سی ساڵەى پیشودا نەکراوە وە نەنووسراوە وەک مێژووى هونەر وە پەیەوەندى هونەرى ئێمە بەم مێژووەوە بنووسریتەوە و بیخینە بەر ڕووناکى و لێکۆلینەوەى وردى بۆ بکرێت کە بە باوەڕى من نووسینەوەى ئەم میژووە ئەکەوێتە ئەستۆى ئەو هونەرمەندانە کەلەو کاتەدا چوون بۆ پەیمانگاى هونەرە جوانەکانى بغداد وە لە ئیستادا زۆربەى لە ژیاندا ماون تا بە روونى ئەو پەیوەندیە و کاریەگەیە لە سەر کایەى هونەرى ئێمە بوونى هەبە شیبکەنەوە ڕاو سەرنجى خۆیان بدەن لە مەر بابەتە گرنگەکانى هونەر بە گشتى.  

سەرجاوەکان :-
فنانونعراقيون / فائق حسن / شوكت الربيعى 1982 بغداد
تاريخ تأسيس معهد الفنون الجميلة / الموسيقار سالم حسين الأمير / 2013-08-04
مركز الوتر السابع للفنون والتنمة المستدامة.
وێبسایدى ئەکادیمى هونەرە جوانەکان بغداد https://cofarts.uobaghdad.edu.iq/?page_id=15070
احمد عبد السلام حطاب / معهد الفنون الجميلة في بداياته 2013/09/01 ملاحق جریدة المدي اليومية .