ئا: زریان محەمەد
ئەكرەم كاكەیی شارەزاو كەسایەتی ناسراوی یارسان لەم گفتوگۆیەی ئاوێنەدا دەڵێت "كاكەیی ئاینێكی سەربەخۆ‌و سۆفیگەریانەیە، بەشێك نییە لەئیسلام".
ئاوێنە: سەرەتا رێبازی كاكەیی لەكوێوە سەریهەڵداوە‌و ڕێبازێكی ئایینیە یان ڕێبازێكی سۆفیگەریانەیە‌و سەر بە چ ئاین‌و كتێبێكی ئلسمانیەوە ؟
ئەكرەم كاكەیی: مێژووی دامەزراندنی ئایینی یاری دەقاو دەق لەگەڵ سەرەتای دروستبونی دونیادا (جیهانی یەكەم كە ناونراوە بەجیفە یان فانی) دەستیپێكردوە، دەبێت هەوڵ‌و كۆشش بدرێت بۆ ئەو جیهانەی تر (جیهانی دووهەم – بقا) هاتوەتە كاوەو دقاو دەق بە دەوران (سوڕان) تاكو گەیشتوەتە پڕدێوەرو سەر لەسەردا نوێ كراوتە بەدەستی سوڵتان سەهاك بەرزنجی، بەهەمان بیاوەبەستی ساجناری‌و سیستمی پردێوەری، غوڵامان سەریان هەڵداوەتەوە، بەڵام پێش پردێوەر غوڵامان سەرقاڵی لەدۆنی پێغەمبەران‌و شێخ‌و سەییدەكان لەهەموو ئاینەكانی سەرزەمین‌و بەشداریان كردووە‌و لەجیهاندا سوڕاونەنەوە، لەدامەرزاندنی ئەو پەیامانەی (124000) سەدو بیست‌و چوار پێغەمبەری خوا كە دابەزیون بۆ سەرزەمین بۆ ڕینمایی كردنی میللەتان‌و خەڵكەكە بەڕەوشتی چاك دوور لەخراپەكاری‌و هەر پێغەمبەرێك خوا مەقامێك پێبەخشیوە.
چونكە خوای سوبحان ئەفەرموێ لەقورئانی پیرۆزدا (وما منا ألا لە مقام معلوم)، بەپێی ئەم ئایەتە هەریەك مەقامێكی بۆدانراوە، بۆ وێنە:
1 - مەقامی حەزرەتی ئادەم تەوبە بوو.
2 - مەقامی حەزرەتی نوح زوهد بوو.
3 - مەقامی حەزرەتی ئیبراهیم تەسلیم بوو.
4 - مەقامی حەزرەتی موسا ئینابەت بوو.
5 - مەقامی حەزرەتی داوود حوزن بوو.
6 - مەقامی حەزرەتی عیسا رەجا بوو.
7 - مەقامی حەزرەتی یەحیا ترس بوو.
8 - مەقامی حەزرەتی موحەمەد (ص) داگری هەموو مەقامەكان بووە.
قۆناغەكانی چەرخی ئایینی یاری لەجیهاندا بەشەش قۆناغدا تێئەپەڕێ وەك شێخ ئەمیر سەلیم یەكێكە لەچاوكراوەكان‌و زاتی پیر بنیامین تێدا جێگیربووەو دەفەرومێ:
شێخ ئەمیر دەفەرمێ: (شەشم تەماانا حەفت نەلۆو سەر) یان (شەشم تەواو كردو هەفتم تەواو نەكراوە).
بەمانای شەش قۆناغی یاریم لەدونیادا تەواو كردوەو حەوتەمم بۆ تەواو نەبوو یان سەری نەگرت وا دیارە سڕی مولایە نابێ كەس بیزانێ (سڕ مەگۆ) یان سڕ مەدركێنە یان ئاشكرا مەكە... هتد. بەپێ كەلام گواهی (شاهید) دەورەی قاڵب یان گەواهی سەر كوە شاهۆ، بەفەرمانی سوڵتان سەهاك لەچادرگاهی كوە شاهۆ كە هەفت رتبەگانی یاری: (هەفتن – هەفتەوانە – هەفت خەلیفە –... هتد)، ئیشارتیان‌و شاهیدیان داوە بەشەش مەرحلەی یان قۆناغی كە شاهیدی خۆیان‌و دەورانی یان سوڕانی دۆنەكانیان لەو شەش قۆناغەدا كە گواهی یان (شاهیدی) بۆ دەدەن كە بریتین لە:
1 - قۆناغی - ئەزەل َ یان دیجۆر یان ساجنار.
2 – قۆناغی - سراندیل.
2 – قۆناغی - مدینە (حجاز) یان (شەریعەت).
4– قۆناغی - كەربەلا یان (كوفە) یان (تەریقەت).
5 – قۆناغی - لۆرستان (شاە خۆشێن) یان (مەعرفەت).
6– قۆناغی - پردێوەرو (شاهۆ) یان (حەقیقەت).
7 - دەبێ ئاخر قۆناغی یارسانی رۆژی حەشەر یان (رۆژی جەزاو حەق و حساب) پێدەڵێن (كردو كەرەم) .
لەهەندێ مەقامەكانی تەسەوفدا بەتایبەت لەمەقامی تەریقەت لەشەریعەتەوە گەیشتن بەهەقیقەت هاتووە پیر موسی ( شامی ) دەفەرمێ:
شەرت شەریعەت تەوفیق حەقەن – تەریقەت چاووش خەلق خالقەن
مەعریفەت موهرەن چە پەردەی سڕپۆش – بەنایی؟ یارەن جامەی نور بۆش
حەقیقەت بەربا شەریعەت لەنگەن – جەهان سەقام دەربەندەی یەك ڕەنگەن .....هتد .
واتە دامەزرانی (شەریعەت) بۆ ئەوەیە كە بنیادەم لەخوا نزیك ببێتەوە, (تەریقەت) رێنمای خەڵكە تاكوو بەخوای تاق و تەنیا نزیك بنەوە . بەڵام كاتێ (حەقیقەت ) بێتە دی و سەرهەڵبدا ( شەریعەت ) تەواو ئەبێ . ئەوسا ( مەعریفەت ) بەسەر رازەكانی ئاڵ و گۆڕی ( وەحدەت ) دامۆر ئەبێ . ( حەقیقەت ) كە دیاردی پێ كراوە لە دوای ( شەریعەت ) وە ( تەریقەت ) وە ( مەعریفەت ) دادێ . جا كەسێك كە بیەوێ بەپلەو پایەی ( حەقیقەت ) بگا ئەبێ ئەو سێ قوناخەكەی تر بباتە سەر .
1 – مەرحلەی شەریعەت : -
قۆناغی پێغەمبەرەكانە تا دەركەوتنی مەولانا علی ......... مەقامی شەریعەت – عباد أللە .
2 – مەرحلەی تەریقەت : -
قۆناغی تەریقەت وە دەركەوتنی مولانا علییە ...........مەقامی تەریقەت – عابد باللە .
3 – مەرحلەی مەعریفەت : -
قۆناغی ماریفت لە دەركەوتنی موبارەك شای لوڕستانی ناسراوە بە شاە خۆشێن دەست پێدەكات ..........مەقامی مەعریفەت – عابد الی اللە .
4 – مەرحلەی حەقیقەت : -
مەقامی حەقیقەت وە قۆناغی حەقیقت قۆناغی دەركەوتنی سوڵتان وە یارانییەتی ............. – عابد فنا فی أللە .
بەڵێ ئەم ئایینە ئاینێكی سەربەخۆیە سۆفیگەریانەیە ئێمە خوا پەرستی دەكەین چونكە خوامان خۆشمان دەوێت ( لەخۆشەویستیدا ) , نەك لێ بترسین . وە سەرجەم مراسیمی وە سیستمی بەیاوبەسی بەنەهێنێ بەرێوەبردنی تاكەكانی ئاشكرا كردوە بۆ جێبەجێكردنیان , وگرنگترینیان باوەڕی بە فەلسەفەی پڕاگماتیسمەوە لە ( عەمەڵ گەرایانەیە ) سێبەری (یەكتا پەرستی ) وە (وحدە الوجود ) وە ( وحدە الموجود ) ....... وە باوەڕ بە دونیای پاش مردن ( مەعاد ) وە هەستانەوەی دوو بارەیی وە چاوەڕوانی هاتنی ڕزگاركەری گەورە ( مەزن ) وە ئازادی مرۆڤ وە مرۆڤی خودایی .........هتد . وە باوەر بە دۆناوو دۆن ( یورەت ) , وە سەرسپاردن ( تەریقەتی سۆفیگەریی ) بە پیری حەقیقەت وە دلیلی حەقیقەت وەك رێگرتن لە وون بوون وە بەرەڵابوون وە سەرگەردانی وەك گای بێ گاوان ......... هتد .وە رۆژوو دەگرین بەڵام نوێژ ناكەین وە لە قورئانی پیرۆزدا ئیشارەتی پی داوە وە هاتوو ( أعبدو ربك حتی یأتیك الیقین ) , وەك لە سەرتایی قرنی نۆزدە دا بزتنەوە هەق (دامەزرانی شێخ عبدالكریم شەدەڵەیی وە مامە ڕەزا) لەشەردەڵە بۆ لاسایی كردنی كاكەیی بكەن . وە دژیی شەیتانین وەك ئیسلام كردوییەتی بە دوو بەرە ( ڕحمان الرحیم – یان شەیتان ڕجیم ) , لایی ئێمە هەر دوو بەركییە ( ڕووناكی – وە تاریكی ) یان ( خێر – یان شەڕ ) , بەڵام جیاوازی هەییە لای كاكەییەكان مرۆڤ هەر خۆی ڕحمانە یان شەیتانە , لە ناوو ناخی مرۆڤدا عقل وە هەست دەیبن بە ڕێووە ئەگەر عقل كۆنترۆلی كرد ئەوە ( ڕەحمانە ) وە ئەگەر هەست كۆنترۆڵی كرد ئەوە (شەیتانە ) وە بەرو خراپە كاری دەیبات . ئایینەكەمان پاپندی نیە بە هیچ ئایینێكی ترەوە وە سەربەخۆیی پاررێزتووە , بەڵام رێزو وەئەحترامی وە خۆشەویستی هەیە بۆ سەرجەم ئایینەكانی تر وەك ( ئیسلام , مەسحیەت , وە زەردەشتی ....... ) چونكە ئەوكەسایتیانەی كاكەی لە دۆنەكانی جیاجیا وە لە ناوچەكانی جیاجیا بەشداریان لەم ئاینانە كردوە وە بە پیرۆزی دەزانی وەپشتگیریان دەكەن . بەڵام رخنە لەوە دەگرین ئەم ئایینانە پیرۆزانی بە درێژایی ساڵانە دابەزیون بۆ سەر زەمین فەرمانی داوە ئەركانی ئایینی راستقینە خودا گەیشتوەتە دەسیان جێبجێ بكەن بەساردی وە كزی جێبەجێ دەكرێت , دەڵێت كەس مەكۆژن هەر دەیكوژن , دزیی مەكەن هەر دیكەن . زنا مەكەن هەر دەیكەن , درۆ وە سویند بەدرۆ مەخۆن هەر دەیخۆن .............هتد .
كتێبی پیرۆزی كاكەیی بریتیە لە ( سەرئەنجام ) وە ناووی جیاجیا هەیە ( دیوان گەورە ) ( مەجمەعەی كەڵام ) ...... هتد . كە بریتیە لە نۆسەد سەرئەنجام وە سروودە دەستووریكانی ئایینكە تێدا جێگیرە .
ئاوێنە: بۆچی لەم ساتەوەختەدا ئەو گروپە لە كاكەییەكان موسڵمان بوونی رادەگەیەنن ؟
ئەكرەم كاكەیی: بە پێ ئایینی یارسانی ( كاكەیی) لە سەرتاوە تاكە كەس ( مرۆڤ ) ئازادن بۆ هەلبژاردنی چ ئایینی پەسەندە وە قەناعەتی پی دەكات وە هەیچ فشارێك یان پاڵەپستویكی لە سەر نییە , وە چونكە سەرجەم ئایینەكان خوا پەرستی دكەن بە جۆراوجۆر وە شوورك نەكەن , وە لە قورئانی پیرۆزی ئیسلامیش هاتووە ( خلقنا الانس ولجن لیعبدون ...... ) . مهم گشتی عبادەت دەكات .
هەر لەم ساتە وەختەدا نەبوو , هەر ئەم حاڵەتە رووی داووە لە لە ناوو سەرجەم ئایینەكاندا , بەڵام میدیاكان باسیان لێ نەكردووە وە وون بوون ,لە قڕنی حەوتەم وە هەشتەم كۆچی مەلایەكانی شارەزوور بە تایبە (مەلا ئەلیاسی شارەزووری ) سووكایەتیان بە كاكەیی كردوو كەس باسی ناكات بەڵام لای خۆمان بەفخری دەزانین وە تۆمار كراوە , شێخ ڕەزایی تاڵبانی هەجووی كاكەیی كردوە , ............... پێش چەند ساڵێكی تر هەمان رووداو رووی دا بۆ ئەوەی كاكەیی شیعەن بمان گوازنەوە بۆ ناوو شیعەكان لە ڕیگایی ( ئەحمەد چەلبی ) وە وە هەرەها توومەتی جۆراوجۆری ناحەزان وەك ( شەیتان پرست ) ناوومان دەبن هەر بەمەبەست خۆینمان حەڵاڵ بكەن .........وەك پیشتر باسم كەرد مرۆڤ ئازادە وە نابێت ببێت بە نوێنەری گروپەكە وە نابێت ببێ بە محامیان وە هەركە خودخۆی وەخوایی خۆی وەك پەندێكی كوردی خۆمان دەڵێت ( هەركە بە لاقی خۆی هەڵدەواسێت ) .
ئاوێنە: پەیوندی نێوان ڕێبازی كاكەی وە ئاینی ئیسلام , ئایە چ پەیوەندیەك دەبەستیتەوە وە بۆچی
تا ئیستا ئەم رێبازە بە شاراوەی ماوەتەوە ؟
ئەكرەم كاكەیی: بە درێژایی مێژووی دۆنی ڕهبەرانی كاكەیی باسی نەهێنیەتی ( سڕ ) وە ( سڕ مەگۆ ) دەكەن , چونكە كاكەیی وەك ئایین ( باتنییە ) نەك ( زاهیری ) وە پیوەندی ئیقرار وە شەتی خۆت لەگەڵ خودایی خۆی ...... هتد . چونكە ئەم ئایینە لەكات و عەهدی خۆی كە ئاشكرا كراوە بۆ كاكەییەكان ( لە دەورەی حەقیقەتدا لەسەر دەستی سوڵتان ئیسحاق – بەرزەنجی لە پردێوەردا ) كۆتایی هاتووە بەپێ سروودەكان كەزمانی كوردی ڕەسنن ( گۆران / ماچۆ ) هەورامییە : -
سوڵتان دەفەرمێ : -
( ڕاز نەكەران فاش ............... )
ڕاز نەكەران فاش , ڕاز نەكەران فاش - هانا ئەی یاران ڕاز نەكەران فاش ئی واچە وە ڕمز واچەن بەرێ تاش - نەكا سەرئەنجام پختەبن نە داش .
وە پێویستیمان پیی نییە هەر تاكە كەسێت بێت بڵی من دەبم َ بە كاكەیی , ئەلا بە قناعەتی خۆی وە تەمنی لەسەرو (18 ) ساڵدا بێت , وا باوەرمانە پە پێ سروودە یان دەقە ئایینەكان لە رۆژی مەحشەر یان رۆژی جەزاوە حساب ئێمە پێ دەڵێن ( كردو كەرەم ) سەرجەم ئایینەكان یان ( 72 ) ئایین خۆیان پەنا دەبن بۆ كاكەیی بوونیان .....هتد .
بە نسبەت پەیوەندی گشتی كاكەیی وە ئایینەكان وە بە تایبە ئیسلام , ئێمە زۆر رێزمان وە پایەكی بەرزمان هەیە بۆیان , چونكە هەندێ كەسایەتیەكانی یان رهبەرانی كاكەیی بە دۆن بە دۆن بەشدارن لە ناوو ئاینی ئیسلام هەیە , وە لە مێژووی درێژی ئیسلام بەشداریان كردوە وە چونەتە حوجرەی فەقییان وە فێری رێزمانی عەرەی وە نحوو وەئیعراب ......... بوون وە سوڵتان ئیسحاق كوڕی شێخ عیسی كوڕی بابا علی هەمدانییە دەگەرێتەوە سەر ساداتی ئەهلی بێت , خۆی لە مەدرەسەی ( نزامییە ) خوێندویەتی ,وە هەندی لە كەساییەتەكانی كاكەیی پلەی مەلایەتیان وەرگرتووە , ئێمە ئەگر كاكەیی ببێت بە ئیسلام گومانمان لێ نیە وە ڕێزو ئەحترممان بۆی هەیە بە مەرجێك سڕی ئایینەكەی خۆی بپارێزێت وە زەمەی نەكات , چونكە لە دوا رۆژدا جەزا خۆی وەردەگرێت , وەرێزی لێدەگریین دەبێت ئەم كەس لە دۆنەكەی پێشتر ئیسلام بووە وە باشترە كە نەبووە بە كافر هەر لە كافر باشترە . وە ژن وە ژن خوازیمان لەگەڵیانا هەیە وە هەندی جار لای مەلا مارەی دەبڕین وە لە محكەمە شەرعی حكەمەت مارە دەكرێ كە سەرچاوەی شەریعەتی ئیسلامی پیرۆزە , وە ناوو نانی مندڵمان نزیكە لەولانە , وە حكومی تێكەڵابوونمان پەشداری خۆشی ( ژن وە ژن هێنانیان ) دەكەین وە لە ناخۆشیدا بەشداری (خەموو نارحەتیەكانیان ) وە سەردانی تەعزییە لە مزگەوتەكانیان دەكەین ) , وە هەر لە تەعزییەكانی كاكەییەكانی ناوچەی گەرمیان قورئانی پیرۆز دەخوێندرێتەوە تەقریبا هاوبەشیمان هەیە .
ئاوێنە: ئایا رەحیم عەزیم عالمی روحی كاكەییەكان دەتوانێت گوزارشت و نوێنەرایەتی زۆربەی كاكەییەكان بكات؟
ئەكرەم كاكەیی: سەیید رەحیم عەزیم - یەكێەكە لە بنەماڵەی ( خانەدان ) وە نەوی حەوت سەییدەكانی هەفتەوانە كوڕەكانی سوڵتان ئیسحاقە وە بە وەكالەت وەسنگ بەسنگ وەپشت بە شت دەتوانێت هەندێ سیستەمی ئایینی بۆ موریدەكانی جێبحێ بكات وە رێنمویان بكات بۆ سەر رێگایی راست وە دروست , بەڵام وە بە پێ كۆچ وە كەڵامی وە دەستووری سەرئەنجام مەولام دەفەرمێ ڕۆژی دێ ( ئەوە ئەم رۆژەیە نزیك بووەتەوە ) بە فەرمانی مەولا نەوەی هەفتەوانە لەم ئایینەدا ساردو كز دەبن یان هەشا لە ئاینەكەیان دەكەن و لێی دوور دەكەونەوە , موریدە بەد بەختەكانیشیان خەریك و خەركاو دەبن و بە سەرگەردانی وەك گای بێ گاوان دەسوورێنەوە . نەخیر عالمی روحی نییە بەڵام بە حكومی سەییدیەكەی شارەزایكی ئلیینی بەرز هەیە ؟ ! بەهیچ شێوەیەك بۆی نییە نوێنەرایەتی یەك كەس بكات بێجگا لەخۆی ئەم حاڵتە بیرو باوەری خۆیەتی وە هەر بۆ خۆی .
ئاوێنە: باشە ئەگەر موسڵمان بوون ئێستا چ پێویست دەكات بڵین موسڵمانین ؟
موسڵمان بوون هیچ پێویست ناكات لەم كانە وەختەدا وە ئێمە لە درێژایی مێژودا چەند جار كاكەی قرَان كراوین لە لا للایەن دوژمنانی غیر كاكەیی وە كایی وە ئاساییە , بڵام باش ئەو كارەستە مەولام تۆڵەی بۆ سەندوینەوە ,بە رایی من ئەم حاڵتە هەر بۆ دەعاییە هاش وهوش وە تێگدانی یەك ریزی كاكەییە وە هیچ سوودی نییە نەبۆ خۆی وە نە بۆ كاكەیی وە نە بۆ ئیسلام .
بەڵام مشكلەكە ئەوەیە دەبێت ئێمەی كاكەیی لە دفتر نفوس دەوڵەت نووسراوە مسلم هەر لە سەرتایی دروستبوونی دەوڵەی عێراقە وە چەند جار هەوڵمان داوە بێگورین سەری نەگرتوە , دەبێت ئەمە بكات بە بەهانە كە شێوەكە زاهری بێ ماناییە , أللە أعلم .
ئاوێنە: ئایا راگەیاندنی موسڵمان بونیان لەزەبروزەنگی ئیسلامییە توندڕەوەكان دەتانپارێزێت .
ئەكرەم كاكەیی: نەخێر لە زەبرو زەنگی توند ڕەوەكان نامان پارێزێت و رەحممان پێناكەن وەكوو چۆن لەبەر چاومانە بە زەقی دیبینین رۆژانە برا موسڵمانەكان چە ( سوننە وە شیعە ) و برا ئیزدیكان و مەسحییەكان و شەبەكەكان ........ هتد چۆن مامەڵاەیان لەگەڵدا دەكرێت وە مەزاركان دەتقێنەوە .
ئاوێنە: ئایا راگەیاندنی رەحیم عەزیم ناكۆكی و ناتەبایی ناخاتە ناوو كاكەییەكانەوە یاخود ئەم راگەیاندنە راسی سەرجەم كاكەییەكانە ؟
ئەكرەم كاكەیی ئەم راگەیاندنەی سەیید رەحیم عەزیم تەمسیلی و شانۆگەریكی تاكە كەسی خۆی دەكات وەك پیشتر وتمان مرۆڤ ئازادە وە سەربەستە . بەڵام ناكۆكی وە ئاژاوەگێری وە دژیەتی كردنی ناوەتەوە وە سەرجەم كاكەییەكان تەریقن وە شەرمەزارن وە بە نا ڕوایی سەیری دەكەن و ناووی دەنێن بە كارەساتی ڕمووزن و ( ئیسك قوورس ) .
ئاوێنە: باشە بەراِستی ئەمانە بونەتە موسڵمان یان شانۆگەری دەكەن ؟
ئەكرەم كاكەیی: هەم كارە وەك پێشتر باسم كەرد شێوەكی زاهری دەرخستن بۆ دەعایە وە خۆنواندن وە ئەگەر شتێكی مادی لەدواوە نەبێت .
ئاوێنە: ئایا ئێوە لەم كات و دۆخەدا كە ناوچەكەی پێدا تێدەپڕێت لەبون و ئایندەی خۆتان ناترسن ؟
ئەكرەم كاكەیی: نەخێر لە خۆمان ناترسیین وەك پیشر باسم كەرد چەند جار كاكەیی قڕان كراوین و بە سەر بەرزیی هاتینتەوە مەیدان , وە زیاتر لەوە چیمان لێ بكەن كە ئەو كارساتانەی كاكەییەكانی ناوچەی حمدانییە وە گوندەكانی دەورەبەری سفیە وەردك ....... هتد . وە ناوچەی داقوق وە گوندەكانی دەوروبەری .
ئاوێنە: دەتانەوێت رای گشتی كوردستان و حكومەتی هەرێم چۆن مامەڵەتان لەگەڵ بكات لە پێناو پارستنتان؟
ئەكرەم كاكەیی: پارستنی ئێمە یەكەم جار بە دەستی خوایی تاقو تنهایە وە مەزنە , دۆعامان ئەوەیەبە گشتی كورد وە كوردستان وە سەرجەم نەتەوەكانی وە ئایینەكانی بە تایبەتی كاكەی چونكە ئێمە لە كوردستانی عێراق كەمینەین , وەكوو كوردستانی ئێران و تووركیا و قفقاز و رووسیا و ئازربیجانن زۆرینە نین . بەڵام باشترە بە پێ یاسای نیودەوڵەتی حكومەتی كوردی و هێزی پیشمەرگەی قارەمان بمان بە پارێزێت وەك هاوڵاتیەكانی سادەی تر .