ئا: ئاوێنە

هەرمۆتە، گوندێكی دێرینی مەسیحییەكانەو دەكەوێتە ڕۆژئاوای كۆیەوە، ئەم گوندە خنجیلانەیە چەندین کەسایەتی گەورەو ئەستێرەی درەوشاوەی لەمێژووی کوردستاندا بەرهەمهێناوە.

گوندی هەرمۆتە، گوندێكی خنجیلانەیەو (3 كم) لەشاری كۆیەوە دوورە، هەرچەندە ئێستا بەهۆی فراوانبوونی شارەوە تەنها چەمێك سنورەكەی جیا دەكاتەوە لەشاری كۆیە.

مەسیحییەکانی هەرمۆتە بەشێکن لەدێرینترین مەسیحییەکانی کوردستان، کە لێرەوە باشترین‌و ناودارترین کەسایەتیە گەورەکانی مێژوی کوردستانیان بەرهەمهێناوە.

سەرچاوە مێژوییەکان باس لەوە دەکەن بونی ئایینی مەسیحی لەم گوندەدا دەگەڕێتەوە بۆ سەدەکانی سەرەتای سەرهەڵدانی ئاییینی مەسیحی‌و پێش هاتنی ئیسلام بۆ کوردستان.

لەقۆناغە جیا جیاکاندا بەشێک لەدانیشتوانە مەسیحییەکەی هەرمۆتە بەهۆکاری جیاواز بەرەو شارەکانی سلێمانی‌و هەولێرو کەرکوک‌و بەغداو موسڵ‌ کۆچیان کردوەو لەم شارانەشدا کەسایەتی ناوداریان تیا هەڵکەوتوە.

بەپێی سەرژمێرییەکی دانیشتوانی گوندی هەرمۆتە کە هەشت ساڵ لەمەوبەر ئەنجامدراوە، ئەم گوندە لە(99) ماڵی مەسیحی و (27) ماڵی موسڵمان پێكهاتووە، ژمارەی مەسیحییەكان (437) كەسە، ژمارەی موسڵمانەكان (127) كەسە، تێكڕای ژمارەی دانیشتوانی گوندی هەرمۆتە بەمەسیحی‌و موسڵمانەكان (564) كەسە. تێكڕای ماڵەكانی هەرمۆتەش (126) ماڵەو مەسیحییەكان زۆر بەخۆشی لەگەڵ موسڵمانەكان پێکەوە دەژین.

مەسیحییەكانی هەرمۆتە كلدانی‌و سەر بەئاینزای كاسۆلیكن، ئەم مەسیحییانە لەکاتێکدا کە بەزمانی سریانی دەدوێن، هاوکات زمانی كوردیشیان وەک کورد پاراوەو هەمان ئەو جلوبەرگەش دەپۆشن کە کورد دەیپۆشێت، پیاوەكان ڕانكوچۆغە لەبەر دەکەن‌و ژنەكانیش جلی ژنانەی كوردی.

لەڕووی کلتورو داب‌و نەریتەوەش مەسیحییەكانی هەرمۆتە ئاوێتە بەكلتووری كوردەواری بون، لەڕێوڕەسمی ژنخواستنەوە بگرە تا دەگات بەپرسەدانان‌و لەچەندین نەریتی دیکەشدا هاوبەشن.
پەیوەندی نێوان مەسیحییەکانی هەرمۆتەو موسڵمانە کوردەکان بەئەندازەیەک تەباو کۆک بوە کە مەسیحییەکان لەسەرجەم شۆڕشەكانی كورددا بەشداربوون‌و شەهیدیشیان داوە.

لەبەرامبەریشدا، کوردیش هەمیشە بەچاوی رێز‌و خۆشەویستییەوە لەوانیان روانیوەو هەرگیز جودایی ئایین بەلایانەوە جێی بایەخ نەبوەو لەبۆنە ئاینیەكاندا سەردانی مەسیحیەكانیان کردوەو ئەوانیش لەبۆنە ئایینیەكان‌و كۆمەڵایەتیەكانی کوردا بەشداریان کردوە.

تەنانەت مەرقەدێك هەیە لەدێرێكی هەرمۆتەدا كە لای موسڵمان‌و مەسیحییەكانیش پیرۆزە، ئەویش مەرقەدی "مەربێن قەدیشە"یە كە لای موسڵمانەكان بە"شێخ محەمەد" ناسراوە، مەسیحی‌و موسڵمانیش وەک مەرقەدێکی پیرۆز سەردانی دەكەن‌و تا ئێستاش هێمای هاوبەشی پێكەوەژیانیانە.

رەنگە سەرنجڕاكێشترین لایەنی هەرمۆتە، هەڵکەوتنی چەندین سیمای گەش‌و دیاری کلتوری‌و سیاسی‌و هونەری بێت کە هەرمۆتە زێدی رەسەنی خۆیان یان باووباپیرانیان بوە. وەك "سێوە"ی هونەمەند کە شەماسی كلێسا بووەو مەقامە خۆشەكانی بەناوەڕۆكێكی جوان‌و هەستێكی بەرزەوە دەربڕیوەو توانیویەتی سوود لەئاوازەكانی كڵێساش وەربگرێت‌و ئاوێتەی بكات بەمەقامەكانی. هەرچەندە سێوە پەیوەست بوە بەكلێساو مەسیحییەتیش، بەڵام لەگەڵ مەلا ئەسعەد پێكەوە گۆرانی‌و مەقامیان وتوەو زۆر ڕێزی یەكتریشیان گرتوە.

كەسایەتیەكی دیاری دیکەش ئەندراوس خەمۆ "باكوری"یە، كە لەساڵی 1957 تیپی مۆسیقای باواجی لەشاری كۆیە دامەزراندوەو پەرەی پێداوەو خاوەنی چەندین ئاوازو گۆرانی جوانی کوردییە.

هەروەها "قەشە یوسف پەری" کە قەشەی کەنیسەی کلدان لەسلێمانی بوەو تێکەڵ بەکاری سیاسی‌و کوردایەتی بوەو پاش ئەوەی لەتاو جەورو ستەمی رژێمی بەعس کۆچ دەکات بۆ فەرەنسا، وەک دیبلۆماتکارێک درێژە بەخەباتی خۆی دەدات‌و لەدوای ڕاپەڕینیش وەک نوێنەری حکومەتی هەرێم لەڤاتیکان دەست بەکار بوە.

كەسایەتیەكی گەورەی دیکەش "كەریمی ئەلەكە"یە كە لەحكومەتەكەی شێخ محمودی نەمر وەزیر بووەو ڕۆلێكی زۆرباشی هەبوە لەكاری خێرخوازیی‌و تەنانەت موچەی وەزیرییەکەشی وەرنەگرتوەو خۆبەخشانە كاری كردوە، کەریمی ئەلەکە کە نمونەی جوامێریی‌و پیاوچاکی بوە، زێدی رەسەنی بنەماڵەكەیان هەرمۆتە بوە.