ئا: ئاوێنە

محەمەد رەزا شەجەریان، هونەرمەندی ناوداری ئێران ئەمڕۆ 8ی تشرینی یەكەمی 2020، دوای ململانێیەكی درێژ لەگەڵ نەخۆشی شێرپەنجە لە تاران كۆچی دوایی كرد.

ناوی شەجەریان لەگەڵ میوزیكی هاوچەرخی ئێران، وەها گرێدراوی یەكن، رەنگە زیادەڕۆیی نەبێت ئەگەر بڵێین: ئەو گرنگترین روخساری میوزیكی كلاسیكی ئێران بو لەماوەی یەك سەدەی رابردوداو بە پردی نێوان گۆرانیبێژانی نەوەی كۆن و نوێی ئێران دەژمێردرێت.

لە ئێران هونەرمەندی وەك شەجەریان كەمن كە شەبەنگێكی جیاوازی كۆمەڵگەیان بەو بەرفروانییە لەخۆیان كۆكردبێتەوە: لە خوێندكاری زانكۆوە تا كەیبانوی ماڵ، لە خەڵكی نێو بازاڕەوە بۆ رۆشنبیر، لە كەسانی دینداران و بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی ئێرانەوە تا رەخنەگرانی ئەو رژێمەو كۆچبەرانی ئێرانی دەرەوەی وڵات.

لە دەیەی هەشتاو نەوەدەكانی سەدەی رابردودا، كە بەشێكی گرنگی كۆمەڵگەی خوێندەوارو سیاسی ئێران لە دەرەوەی وڵات دەژیان و پەیوەندییەكی وایان لەگەڵ ناوخۆی ئێران نەبو، شەجریان ببوە پردی بەستنەوەیان بە ناوخۆوە، بەو هۆكارەش بو كە بەشێك لە ناسراوترین ئەلبومی گۆرانییەكانی و كۆنسێرتەكانی لە دەرەوەی وڵات تۆماركرابون.

ئەلبومەكانی وەك "پەیامی نەسیم"، "ئارامی گیان"و "هاوار" لەو ئەلبومانەی ئەو بون كە لەسەر ستەیج لە ئەوروپاو ئەمریكا تۆماركرابون نەك لە تاران.

محەمەد رەزا شەجەریان كە لە 23ی ئەیلولی 1940 لە مەشهەد لەدایكبوە، مەهدی شەجەریانی باوكی، خاوەنی دەنگێكی خۆش بو و بە گەنجی گۆرانی دەوت، بەڵام بەبێ هیچ پەروەردەیەك و یەكێك بو لە باشترین قورئان خوێنەكانی مەشهد. محەمەد رەزا شەجەریان كە لەگەڵ باوكی دەچوە كۆڕی قورئانخوێنییەوە، دەستی بە خوێندنی قورئان كرد.

قورئانخوێنی شەجەریان لەگەڵ باوكی بۆ ماوەی 13 ساڵ بێ پچڕان بەردەوام و هەروەها تا كۆتایی تەمەنی باوكی لەسەرەتای ساڵانی نەوەدەكان بەشێوەی پچڕپچڕ، قورئانی دەخوێند.

دواتر شەجەریان سەركەوتنی خۆی لە گۆرانی وتندا، بە قەرزاری ئەو دانیشتنانەی قورئانخوێنی و ئامۆژگارییەكانی باوكی دەزانی.

كاتێك شەجەریان روی كردە چڕینی گۆڕانی جددی لە میوزیكی ئێرانیدا، ساڵانێكی زۆر باوكی ئاگاداری ئەوە نەبو. شەجەریان ئەو گۆرانی بێژە گەنج و بەو توانا بێوێنەیە، بە ناوی "سیاوەشی بیدەكانی" یاخود "سیاوەش" گۆرانی دەوت، تا ئەو كاتەی باوكی دەنگی ناسیەوەو ئیدی بەناوی "شەجەریان"ەوە درێژەی بە كاروانی هونەری خۆی دا.

لە سەرەتای بیستەكانی تەمەنیدا كاتێك مامۆستا بو، ئاشنایەتی لەگەڵ سەنتور پەیداكردو خۆی سەنتورێكی بۆ خۆی دروستكردو دەستی بە ژەنین كرد، دواتر لەلای "فەرامەرز پایوەر" سەنتوری خوێند.

لە ساڵانی شەستەكاندا دێتە تاران و دوای ماوەیەك دەستیكرد بە فێربونی تار و دواتر بەهۆی ئاشنایەتی لەگەڵ مۆسیقارە ناودارەكانی ئەو كاتەی ئێراندا، دەرگای رادیۆی ئێرانی بۆ خرایە سەرپشت و لەوێوە چەندین مۆسیقاری دیكەی پایەبەرزی ناسی و ئاشنا بو لەڕێگەی ئەوانیشەوە ئاشنای شێوازە جیاجیاكانی گۆرانی وتنی نەوەكانی پێشوتری ئێران بو.

دواتر دەستی كرد بە كاركردن لەگەڵ مۆسیقارە ناودارەكانی ئێران، شێوازی گۆرانی وتنی ئەو لەو سەردەمەدا درێژكراوە بەنان و ئەدیب خانساری هێشتا نەدەتوانرا لە گۆرانیبێژەكانی دیكەی سەردەمەكەی جیابكرێتەوە.

بەر لە شۆڕشی ئیسلامی ئێران و چەند مانگێك دوای ئەوەش لەگەڵ چەند مۆسیقارێكی دیە، سەنتەری "چاووش"یان دامەزراند كە چەند كارێكیان بڵاوكردەوەو بونە شۆڕشگێڕترین بەرهەمی میوزیكی كلاسیكی ئێران.

لەگەڵ ئەوەی هەندێك لە هاوكارەكانی كەڵكەڵەی سیاسییان هەبو، بەڵام شەجەریان دەیوت، خۆی بە كەسێكی سیاسی نازانێت، لێ بەرهەمەكانی رەهەندێكی سیاسی و كۆمەڵایەتییان هەیە.

لە ناڕەزایەتییەكاندا دژبە هەڵبژاردنە سەرۆكایەتییەكەی ئێران لە ساڵی 2010دا، هەندێك لە گۆرانییەكانی جارێكی دیكەو بەشێوەیەكی بەرفراوان لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بڵاودەكرانەوە.

شەجەریان دەیوت، لە رێگەی گۆرانی و ئاوازەكانییەوە، كە بەشێكی زۆریان شیعری خافز و هەندێكی سەعدی و مەولەوی و عەتار-ن، بەشێكی زۆر خەڵك بە ئەدەبی كلاسیكی ئێران ئاشنا بون كە بەشێكیان رەنگ هیچ حەزیان لە شیعر نەبوبێت.

لە كۆتایی دەیەی هەشتاكاندا، شەجەریان گەشتێكی كۆنسێرتەكانی خۆی لە سەرتاسەری جیهان دەستپێكرد لە ئەمریكاوە بیگرە تا ئەوروپا و ئیمارات و رۆژهەڵاتی دور.

لە سەرەتای ساڵانی نەوەتەكان، شەجەریان گروپی "ئاوا"ی دامەزراندو دوای چەندین ساڵ دەستیكرد بە كۆنسێرت سازكردن لە ئێران.

لەساڵی 1990 بۆ یەكەمجار بۆ فلیمێك گۆرانی وت كە ئەلبومەكەی بوە پڕفرۆشترین ئالبومە مۆسیقییەكانی ئەو دەیەیە. لە هەمان ساڵدا ئەلبومی "ئاسمانی عیشق"ی بڵاوكردەوە كە یەكەم ئەلبومی رەسمی بو تێیدا هومایۆن-ی كوڕی لەگەڵیدا میوزیكی دەژەنی.

"لە خەیاڵدا"، "بۆنی باران" لە خۆشەویستترین كارەكانی دەیەی نەوەتەكانی ئەو بون.

لەگەڵ سەرەتای دەیەی یەكەمی دو هەزاردا، شەجەریان لەگەڵ حسێن عەلیزادە، كەیهان كەلهور و هومایۆنی كوڕیدا، پێی نایە قۆناغێكی نوێی چالاكی هونەری خۆیەوەو لەگەڵ ئەم گروپە چەندین كۆنسێرتی سەركەوتویان لە ئێران و دەرەوەی وڵات ئەنجامدا.

شەجەریان پشتیوانی ناڕەزایەتییەكانی ساڵی 2010ی ئێرانی دەركردو لەو کاتەدا پۆ پشتیوانی کردن لەناڕەزایی "سەوزەکان" یەکێک لەگۆرانییە ناودارەکانی چڕی بەناوی "زمانی ئاگر"، کە داوای لەسەربازانی کۆماری ئیسلامی دەکرد تفەنگەکانیان دانێن‌و ئاڕاستەی خۆپیشاندەرانی نەکەن، لەكاردانەوەی بەرامبەر لێدوانەكانی ئەحمەدی نەژاد، سەرۆك كۆماری ئەوكاتی ئێراندا كە خەڵكی ناڕازی بە خۆڵ و خاشاك ناوبردبو لەنامەیەكدا بۆ رادیۆ و تەلەفزیۆن وتبوی، شوێنی دەنگی من چیدی رادیۆ و تەلەفزیۆن نییە، دەنگی من دەنگی خۆڵ و خاشاكەو هەمیشەش بۆ خۆڵ و خاشاك دەمێنێتەوە.

دوای ئەو نامەیە، دەسەڵاتی توندڕەوی ئێرانی بە توندی هێرشی كردە سەر شەجەریان و رۆژنامەی كەیهانی چاپی تاران ئەوی بە "نیشتمانفرۆش" ناوبردبو.

شەجەریان باسی لەوە كردبو كە لەم ساڵانەی دواییدا چەندین جار داواكاری ئەویان بۆ ئەنجامدانی كۆنسێرت لە ئێران رەتكردۆتەوە. ئەو دوایین كۆنسێرتی خۆی لە ئێران لەساڵی 2009 ئەنجامداوە.

هەڵوێست وەرگرتن لەدژی بەڕادەیەك بو، كە پەخشكردنی دوعایەك بە دەنگی ئەو كە نزیكەی 30 ساڵ بو بەر لە بەربانگی هەمو رۆژێكی رەمەزان لە تەلەفزیۆنی ئێران لێدەدرا، بەڵام لەدوای ئەو هەڵوێستەی راگیرا.

لەسەر پێدانی مەدالیای "سوارچاكی هونەر و ئەدەب"ی فەرەنسی بە ئەو لە ساڵی 2014دا، دیسان بوەوە بە ئامانجی دەسەڵاتداران و توندڕەوانی ئێران.

لە نەورۆزی ساڵی 2016 لە پەیامێكی ڤیدیۆییدا رایگەیاند كە توشی نەخۆشی بوە كە دواتر دەركەوت شێرپەنجە بوە.

شەجەریان دو ژنی هێناوە، كە لە ژنی یەكەمی، سێ كچ و یەك كوڕو لە ژنی دوەمیشی كوڕێكی هەبو. موژگانی كچی و هومایۆن لە بواری میوزیك و گۆرانیدا چالاكن.

شەجەریان وێڕای میوزیك و گۆرانی، خۆشنوسێكی چاك بوە، ئارەزوییەكی زۆریشی بۆ باخەوانی، وێنەگریی، دارتاشی و شاخەوانی هەبوە.

هومایۆن، ئەمڕۆ بۆ مردنی باوكی، لەگەڵ بڵاوكردنەوەی وێنەیەكی رەشدا، نوسیبوی "خاكی بەرپێی خەڵكی ئێران بۆ دیداری مەعشوق لە شەقەی باڵی دا."