ئا: دینۆ دانیال
بەپێی لێدوانی موشێ تەوەكولی كە یەكێكە
لەكوردە جولەكە چالاكەكانی نیشتەجێی ئورشەلیم، ئیسرائیل 100 كوردی بەڕەچەڵەك جولەكەی
تیایە، ئەو دەڵێت "سەرباری ئەوەی زۆربەی گەنجەكانیشیان كوردی نازانن، بەڵام هێشتا
هەر كوردستانیان خۆشدەوێت‌و دابونەریتی کوردانەی خۆیان لەبیر نەکردوە".
ساڵانە كوردەكانی ئیسرائیل لەرێورەسمێكدا
جەژنی "سەهرانە" لەپاركی كەفار یۆنا لەباكوری شاری تەلئەبیب ساز دەکەن، كە
جەژنێكی تایبەتە بەو كوردە جولەكانەی لەشارەكانی كوردستانەوە روویان كردوەتە ئیسرائیل.
ئەلیاهو غەریب كە 60 ساڵ لەمەوبەر لەشاری سەقز لەدایكبووە‌و لەم جەژنەدا بەشدارببو
بە"بی بی سی" راگەیاند بو كە ئەم جەژنە دەرفەتێكە بۆ بینینی دۆستان‌و راخستنی
سفرەی نان‌و كەباب‌و هەڵپەڕکێی كوردی.
ئەو دەڵێت "كورد لەهەموو شارەكانی
ئیسرائیلەوە بۆ ئەم جەژنە دێن‌و قسە لەگەڵ یەكتر دەكەن، وەختی خۆی لەئێران یەكترمان
دەناسی بەڵام ئێستا كەوتوینەتە ئەم كون‌و ئەو قوژبنەوە‌و مەگەر جەژنێكی وا پێكەوە كۆمان
بكاتەوە".
سایتی "بی بی سی" ئاماژە بەوە
دەكات كە ژمارەی ئەو جولەكە كوردانەی لەئێرانەوە بەرەو ئیسرائیل كۆچیان كردووە، بە
20 تا 50 هەزار كەس دەخەمڵدرێنێن‌و زۆربەشیان لەباكوری ئیسرائیل‌و شاری قودس‌و بەندەری
ئەشدود نیشتەجێن.
هەروەها موشێ تەوەكولی كە یەكێكە لەكوردە
جولەكە چولەكەكان بە بەشی فارسی رادیۆی ئیسرائیلی راگەیاندوە كە نزیكەی 100 هەزار كورد
لەئیسرئیلدا نیشتەجێن، بەڵام هاوكاریی نێوانیان سست‌و لاوازە، ئەو دەڵێت "زۆربەی
هەرە زۆری گەنجەكان كوردییان لەبیرچووەتەوە‌و نایزانن".
موشێ ئاماژەی بەوەش كردوە كە وێڕای ئەوەش
زۆربەی ئەو كوردانەی بەڕەچەڵەك جولەكەن‌و لەكاتی دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسرائیل‌و دوای
ئەوەدا روویان لەم وڵاتە کردوە، هێشتا شانازی بەكورد بوونی خۆیانەوە دەكەن‌و كوردستانیشیان
خۆشدەوێت‌و دابونەریتی کوردانەی خۆیان لەبیر نەکردوە. باسی لەوەش كرد كە ئێستا لەڕێگەی
ئینتەرنێتەوە پەیوەندییان بەكوردەوە هەیە بەتایبەتی كوردەكانی "ئێران‌و عێراق".
جولەكە كوردەكانی ئیسرائیل، وەكو هەر نەتەوەكانی
تری ئەو وڵاتە، دابونەریتی تایبەت بەخۆیان هەیە، لەكاتی هاتنیانەوە بۆ ئیسرائیل دوای
كۆچە گەورەكەی ساڵی 1951، پەرت‌و بڵاو بوون لەوڵاتی ئیسرائیلدا‌و هەر یەكەو لەشوێنێك
گیرساونەتەوە، بەڵام لەپێناو پاراستنی مۆركی كوردانەی خۆیان رێكخراوێكیان بەناوی
"رێكخراوی نیشتمانی جولەكەكانی كوردستان لەئیسرائیل" دامەزراندوە، كە ئامانجێكیان
زیندوو راگرتنی زمانی كوردییە.
جولەكە كوردەكان، لەوەتەی هاتونەتە ئیسرائیلەوە
داب‌و نەریتی خۆیان فەرامۆش نەكردووە، لەزۆربەی
بۆنەو جەژنەكانی جولەكەدا، دەیانبینی هەر یەكەو لەسەر هەمان ئەو ریتمەی لەكوردستان
لەسەری راهاتبوون، هەڵسوكەوت دەكەن، ئەم پەیوەستە بوونە بەمۆركی كوردانەوە زیاتر لەساڵانی
دوای كۆچە گەورەكە بۆ ئیسرائیل لەنێو ئەواندا دەبینرا، هەربۆیە زۆرێك لەپیاوماقولان‌و
لێپرسراوانی جولەكە كوردەكان لەئیسرائیل بریاریان
دا رێكخراوێكی تایبەت بەخۆیان دامەزرێنن كە هەموویان لەژێر چەتری خۆیدا كۆبكاتەوە،
ئەوە بوو لەساڵی 1971دا، 380 كەسایەتی ناودار كۆبوونەوەو لێژنەیەكیان پێكهێنا كە جولەكە
كوردەكانی سەرتاسەری ئیسرائیلی لەخۆ گرتبوو، ئەوان پێكەوە لەو كۆبوونەوەیەدا كە لەكۆمەڵگای
(عۆزچیۆن) بە بەشداری سەرۆك وەزیرانی ئە وكات‌و وەزیرەكان‌و ئەندامانی كنێست‌و چەندین
كەسایەتی ناوداری ئیسرائیل، بریاری دامەزراندنی (رێكخراوی نیشتمانی جولەكەكانی كوردستان
لەئیسرائیل)یان راگەیاند. سەرۆكایەتی رێخراوەكەش بە(حەبیب شەمعۆن) سپێردرا كە ساڵی
1994 كۆچی دوایی كرد، لەدوای ئەو (سیمان تۆڤ ئەبراهام) بووە سەرۆكی تاكو ساڵی 2009
دەستی لەكار كێشایەوە‌و پاشان (یودا بن یوسف) بووە سەرۆكی‌و ئێستا ئەو سەرپەرشتی رێخراوەكە
دەكات.
"رێكخراوی نیشتمانی جولەكەكانی كوردستان
لەئیسرائیل" لەپێناوی ئەم ئامانجانەدا دامەزراوە:
1/ یارمەتیدانی نەوەكانی جولەكە كوردەكان
بۆ خوێندن، بۆ پەرەپێدان، پاراستنی دابونەریتی ئاینی، بایەخدان بەهۆنراوە‌و گۆرانی‌و
هەڵپەڕكێ‌‌و چیرۆكی میللی بەزمانی كوردی.
2/ دامەزراندنی (ماڵی كۆمەڵگا - بێت كە
نێست)، كە سەنتەرێكەو ساڵانە سمیناروجاللاكی‌و كۆبوونەوەی تیا دەكرێ.
3/ دەركردنی گۆگارێك.
4/ بەخشینی پارە بەهەژار‌و نەداری كورد.
5/ دانانی سندوقی پاشەكەوت بۆ یارمەتیدانی
نەوەكانی كورد بۆ خوێندن‌و خوێندنی باڵا و بەرەوپێشبردنیان.
6- نوێكردنەوەی ئاهەنگی - سەهرانە - كە
ساڵاهای ساڵ بوو لەكوردستان دەكرا.
بۆ زیاتر تیشك خستنە سەر جولەكە كوردەكان
پێویستە سەرنج لەچەند لایەنێكی ژیانی ئەوان بدرێت، كە هەم تێهەڵكێشە لەگەڵ نەریتی
رابردووی ئەوان لەكوردستان‌و هەم لەگەڵ كۆمەڵگای بەرینی جولەكەكانی ئیسرائیل كە هەر
یەكەو لەنێو وڵات‌و نەتەوەیەكی جیاوازەوە هاتون.
یەكێك لەو نەریتانەی جولەكە كوردەكان ژنهێنانە،
لەكوردستان ژنهینان لەتەمەنی بچووكدا ئەنجامدراوە، لەنێو جولەكەكاندا باوك بووكەكە
دیاری دەكات، دوای داواكردنی كچەكەو دانی نەخت
بۆ كچەكە، لەجەژندا زاوا دیاری‌و نەخت بۆ ماڵی كچە دەنێری. لەئێوارەی پێش گواستنەوەدا
(خەنە) دەكەن. لەرۆژی گواستنەوەدا، بووك‌و زاوا بەرۆژوو دەبن، ئاهەنگی ژنهێنان لەناو
كوردا دوورو درێژە، حەوت رۆژو حەوت شەو دەخایەنێت، شەمەی پاش پەردەی بووكێنی ئاهەنگ
دەگێڕن لە(بێت كەنێست) كە زاوا سەر دەخاتە سەر (تەورات) بۆ نوێژو رێزگرتنی، پاشان هەموو
میوانان دوای نوێژ لەگەڵ زاوا بۆ ماڵەوە بەشایی‌و هەڵپەڕكێ دەڕۆن.
نەریتێكی دیكە منداڵبوونە، خێزانی گەورە زۆر گرنگ
بوو لەكوردستان، ئەگەر لەدانیكبووش كوڕ بێت
ئەوا باشترە، ئێوارەی ئەم رۆژە لەپێش (سونە ت كردن) یان بەیانیەكەی ئاهەنگێكی بچووك
دەگێڕن بەناوی (شەشە) كە نان خواردنە. مۆم داگیرساندن لەنزیك كورسی (ئەلیاهو نەبی)
لەناو (بێت كەنێست) بۆ رێزی تێكستەكە، (سونەت كردن)دەكرێ لەناو (بێت كەنێست)و لەدوای
ئەم گە شتە خۆشە. گۆرانی‌و هەڵپەركێ لەماڵی كوڕە بۆ (بێت كە نێست) ناوی تایبەتی دەدرێ
بەبنەماڵەی مناڵەكە لەناو كتێبە پیرۆزەكە
بۆ ناوڵینانی (رابەكە) دەیلێت.
نەریتێكی دیكە، بەرمیچڤە یان جیاكردنەوەی
مناڵ لەهەرزەكارو، تەمەنی منداڵ بگاتە 13 ساڵ ئاهەنگی بۆ دەگێڕن، بەڵام بەزۆری بۆ كوڕ دەكرێ‌و
هەندێ بنەماڵەش بۆ كچی دەكە ن‌و پێیدەڵێن (بەرمیچڤە). بەم بۆنەیەوە جلی جوان بۆ كوڕەكانیان
دەكرن، (چیچیت) یان دەسماڵی نوێكردن بۆ كورە گەنجەكە دەهێنن‌و نوێژ
دەكات‌و لەورۆژەوە دەستدەدات لە(تە ورات) كە بەزۆری لەرۆژانی دووشەمەو پێنج شەمە دەكرێ‌و رۆژێك پێش (بەرمیچڤە) كوڕەكە (تەورات) بەرزدەكاتەوە
كە جەماوەری تێكستەكە لێی دیارن‌و ئەوانیش گوڵبارانی دەكەن‌و شیرینی بەسەریدا دەبارێنن‌و
ئەم كوڕە كەمێك لە(تەورات) دەخوێنێ، كە خوێندنەكە تەواو بوو دەچن بۆ ماڵی كورە بۆ
نان خواردن‌و ئاهەنگگێڕان.
بۆ رێورەسمی مردنیش، نەوەی جولەكە كوردەكان
واز لەنەریتێك ناهێنن، كە دەڵێن یەكیك مردووە هەمو خەڵكەكە دەچن بۆ ماڵی مردووەكە،
پاشان بەشیوەن‌و گریان مردووەكە بۆ گۆرستان دەبەن، خەلكەكە دەستی خاوەن پرسەكە دەگوشن‌و
هەروەك كوردستانیش نان‌و خواردن بۆ مالی مردوو دەبەن. دایك‌و باوك‌و براو خوشك لەسەر
زەوی دادەنیشن‌و یەخەیان كەمێك دەدرێنن، دوای هەفتەیەك دەچن بۆ گۆڕستان‌و كەمێك دوعا
دەخوێنن بۆ مردووەكە‌و لەدوایدا بۆ نویژ كردن‌و نان خواردن دەگەڕێنەوە بۆ مالی مردو،
ماوەی ساڵێك (پرسە) دەگرن‌و جلی رەش لەبەردەكەن‌و كە سال تەواو بوو (پرسە) تەواو دەبێ.
جەژنێكی پەیوەست بەجولەكە كوردەكان، چەژنی سەهرانەیە،
كە ئاهەنگی تیا دەگێڕن، ئاهەنگی سەهرانە لەدوای سەری ساڵی عیبری‌و لەدوای رۆژی (كیپۆر)
یان -غەفران- لە رۆژی دووەمی( سووكە) یان كەپرە شینە دەبێت، كوردەكانی ئیسرائیل وەك چۆن لەكوردستان
ئاهەنگیان گێراوە ئاواش بەم بۆنەیەوە لەئیسرائیل ئاهەنگ دەگێرن. هەموو گەنجانی كورد دەستدەكەن بەئاەهەنگ
گێران‌و هەڵپەڕكێ‌‌و سەما كردن‌و ماوەی زیاتر لەشەوو رۆژێك بەردەوام دەبن، ئە م یادە
هەر ساڵەو لەناوچەیەكی ئیسرائیل دەكرێ، بەتایبەتی لەو ناوچانەی زۆربەی كوردیان لێنیشتەجێ
بوون. لەم بۆنەیەشدا زۆرجار سەرۆكی وڵات‌و سەرۆك وەزیران‌و وەزیرەكان‌و ئەندامانی كەنێست‌و
خەڵكی ناوداری وڵات ئامادە دەبن، گۆرانیبێژە كوردەكانی ئیسرائیل زۆربەیان ئامادە دەبن‌و
دەست بەگۆرانی دەكەن/ كە ناودارترینیان، ئیچك كەهلەو چەدیك زخەریا‌و ئارۆن مەناخێم‌و
ئاڤنەر زەكێن‌و ئیلان داڤید‌و مۆشێ مەمۆكۆیە.
لەرۆژنامەی ئاوێنەدا بڵاوکراوەتەوە
