ئا: ئاوێنە

دێرزور، بەهۆی هەڵکەوتەی جوگرافیی‌و نزیکی لەسنوری عێراق‌و زۆری سامانی سروشتییەوە، شانۆی کێبڕکێی نێوان چەندین هێزی ناوخۆیی‌و هەرێمی‌و نێودەوڵەتییە، بەڵام ئەم پارێزگایە بەر لەهەر لایەک ڕێڕەوێکی وشکانی گرنگە بۆ ئێران، کە دەتوانێت کەرەسەی‌ سەربازی‌و چەک‌و هێزی مرۆیی لێیەوە بگوازێتەوە بۆ گروپەکانی مقاوەمە لەسوریاو حزبوڵای لوبنان.

لەسەرەتای سەرهەڵدانی قەیرانی سوریاوە لەساڵی ٢٠١١، دێرزور بووەتە گۆڕەپانێک بۆ کێبڕکێی سەربازی‌و سیاسی لەنێوان هێزە ناکۆکە جیاوازەکاندا، وەک "سوپای ئازاد"و "داعش"‌و دواتریش لەنێوان ڕژێمی سوریا کە لەلایەن میلیشیاکانی سەر بەئێرانەوە پاڵپشتی دەکرێت، لەگەڵ هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) کە ئەمریکا پاڵپشتی دەکات، ئەمە جگە لەپەرەسەندنی ڕۆڵی ڕوسیا لەناوچەکەدا، ئەم کێبڕکێیەش بۆ دەستگرتن بەسەر ئەم پارێزگایەدا گرنگییەکی ستراتیژی بەدێرزور بەخشیوە.

بەڵام ئێران بێ ئەندازە گرنگی بەم پارێزگایە داوە بەئامانجی دروستکردنی ڕێڕەوێکی وشکانی کە ئێران بەدەریای ناوەڕاستەوە ببەستێت‌و توانای پاڵپشتیکردنی هاوپەیمانەکانی بەتایبەت حزبوڵڵا لەلوبنان بەهێز بکات. بۆ بەدیهێنانی ئەم ئامانجەش، ئێران هێزەکانی خۆی‌و میلیشیاکانی سەر بەخۆی لەنزیک سەر سنوری عێراق‌و سوریا جێگیر کردووە، بەتایبەت لەئەلبوکەمال کە بەخاڵێکی پەڕینەوەی ستراتیژی دادەنرێت.

پارێزگای دێرزور لەستراتیجی فراوانخوازی ئێران لەناوچەکەدا پێگەیەکی تایبەتی هەیە، کۆنتڕۆڵکردنی دەروازەکانی ئەلبوکەمال‌و ئەلقایم، لوتکەی هەوڵە بەردەوامەکانی ئێران بوو بۆ کۆنترۆڵکردن‌و چەسپاندنی دەسەڵاتی خۆی لەڕۆژهەڵاتی سوریادا، کە ئەو دوو دەروازە گرنگە بەتەواوی لەلایەن میلیشیاکانی سەر بەسوپای پاسدارانی ئێرانەوە کۆنترۆڵکرا. کۆماری ئیسلامی ئێران لەساڵی ١٩٧٩ هەمیشە هەوڵی دامەزراندنی ئەم راڕەوە وشکانییە درێژەی داوە، کە لەخاکی خۆیەوە دەستپێدەکات‌و لەلوبنان کۆتایی پێبێت، بەتێپەڕین بەعێراق‌و سوریاداو بە"هیلالی شیعە" ناودەبرێت.

ئەمە ئەو ڕاڕەوەی هێزەکانی مقاوەمەیە کە بەشاڕەگی پڕۆژەی ئێران دادەنرێت‌و ئیسرائیل‌و ئەمریکا ئێستا شێلگیرانە هەوڵی تێکدانی دەدەن.

ئێران لەپارێزگای دێرزوردا، چەندین هێزو میلیشیای کۆکردبۆوە، لەوانە "سوپای پاسدارانی ئێران، میلیشیا عێراقییەکانی وەک کەتائیبی حزبوڵا‌و بەدرو بزوتنەوەی نوجەبا، حزبوڵای لوبنان، لیوای فاتمیونی ئەفغانستان‌و لیوای زەینەبیونی پاکستانی"، کە هەموو ئەم هێزانە بەشدارییان لەزۆرێک لەشەڕە گەورەکاندا کردووە لەسوریا.

ئێران بۆ بەهێزکردنی بوونی خۆی لەدێرزور، هەر بەبردنی هێزی سەربازیی‌و ئەمنییەوە نەوەستا، بەڵکو کاریگەری ئایینی‌و کولتوری بەکارهێنا، لەڕێگەی دروستکردنی قوتابخانەو ناوەندی ئایینی‌و پێشکەشکردنی یارمەتی مرۆیی بۆ دانیشتوانی ناوچەکە، راکێشانی خێڵ‌و هۆزەکان‌و کڕینی دڵسۆزییان‌و چوونە ناو پەیکەری کۆمەڵایەتی زۆرینەی دانیشتوانی عەرەبی سوننەوە لەو پارێزگایەداو کارکردن بۆ سەپاندنی ئایینزای شیعە بەسەر خەڵکی ناوچەکەدا، لەڕێگەی بەکارهێنانی هێزو پارەو ئیمتیازەوە. هاوکات کاری بۆ گۆڕینی دیمۆگرافیای پارێزگاکە کرد لەڕێگەی دەرپەڕاندنی دانیشتوانە رەسەنەکەیی‌و نیشتەجێکردنی خێزانە شیعە هاوردەکانەوە.

ئەمە جگە لەوەی کە پارێزگای دێرزور یەکێکە لەناوچە دەوڵەمەندەکانی نەوت‌و گاز لەسوریا. لەڕووی ڕووبەریشەوە یەکێکە لەگەورەترین پارێزگاکانی ئەم وڵاتە، کە بەدرێژایی ڕووباری فورات هەڵکەوتووەو لەباشوورو ڕۆژهەڵاتەوە هاوسنوورە لەگەڵ عێراق. ئەمە جگە لەوەی دێرزور لەپارێزگاکانی حەلەب‌و ڕەقەو حومسەوە نزیکەو بۆ پاراستنی رژێمی ئەسەدو سەپاندنی هیلالی شیعی گرنگییەکی سەربازی‌و لۆجستیکی گەورەی هەیە بۆ ئێران.

ئەم هۆکارانە وایکردووە کە پارێزگای دێرزورو سوریا بەدڵی ستراتیژی ئێران دابنرێت، تەنانەت دەستگرتنی ئێران بەسەر دیمەشقدا هێمایەکی مێژووی‌و ئاماژەیەکی تۆڵەکردنەوەی شیعە بووە لەسوننە، کە دیمەشق پایتەختی دەوڵەتی ئومەوی بووە‌و بکوژو چەوسێنەری ئیمامەکان‌و رەمزە مێژووییەکانی شیعە بوون، (حەسەن نەسروڵا) زۆرجار ئەوەی دووبارە دەکردەوە کە "بۆ دەستێوەردانی حزبوڵاو سوپای پاسداران لەشەڕی بەردەوامی سوریادا پاساوێکی مێژووییمان هەیە: رێگەنادەین جارێکیتر زەینەب بەدیل بگیرێتەوە".