زامۆئا داراغا

یەکێک لە گرێ کوێرەکانی نێو کایەی هونەری و کولتوری ئێمە بەردەوامی و کاریگەری عەقڵیەتی کلتوری بەعسی فاشیستە بە سەر هونەرمەندان و ڕۆشنبیرانی ئێمەوە کە وای کردووە ڕەنگدانەوەی هەبێت لەسەر سیاسەتی کولتوری ئەم هەرێمە بە گشتی.

ئەم ئاراستەیە کە ئێستا سیاسەتی کولتوری بەڕێوە دەبات بەرەو تاکڕەوی و قۆرغکردنی دەسەڵاتە کولتورییەکانە بۆ چەند کەسێک و چەند تاقمێک و سڕینەوەی دەنگ و شێوە جیاوازەکانی دیکەیە لە نێو کولتوری ئێمەدا، سەپاندنی یەک جۆر لە کولتور.

ئەمە وای کردووە لەیەک چوونێکی گەورە لە شێوازی بەڕێوەبردنی سیاسەتی کولتوری نێوان ئێستای ئێمە و دونیای پێش ڕاپەڕینە دروست بێت، لێڕەدا بە دەستنیشان کراوی مەبەستم لە سەردەمی ڕژێمی بەعسی فاشیە لە نێوان ساڵانی ( 1968 تا 2003 ) و کاریگەری کلتوری حیزبی بەعس لە سەر کولتوری ئێستای ئێمە.

بە دڵنیاییەوە ئەم لەیەک چوونە لە خۆیەوە نەهاتووە و لەخۆوە دروست نەبووە، بەڵکو درێژ کراوەی ئەو سیستمە کولتوریەیە کە پێش ڕاپەڕین باڵادەست بووە، بەشێکی زۆری هونەرمەندان و ڕۆشنبیرانی کورد لە نێو ئەم سیستەمە تۆلیتاری گشتێنراودا (الشمولی) کاری کردووە و لێوەی فێربووە، زۆربەی هونەرمەندان و ڕۆشنیرانی ئەو سەردەمە دەرچووی زانکۆ و پەیمانگە هونەرییەکانی شاری بەغداد بوون لە ساڵانی شەستەکان و حەفتاکان و هەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا. ئەم عەقڵیەتە کاریگەری زۆری بەجی هێشتووە لەسەر ئەم هونەرمەندانە کە لە دوای تەواو بوونیان لە خوێندنی هونەر دێنەوە ناو هەرێمی کوردستان دەبن بە مامۆستای هونەر و بە هەمان پەروەردەی هونەری سیستەمی هونەری گشتێنراو (الفن الشمولی) خوێندکارەکان پەروەردە دەکەن و گەورەیان دەکەن.

سەرەتا هونەری گشتێنراو ( الفن الشمولی ) لە سەر دەستی ( مۆسۆلۆنی ) لە ئیتاڵیای فاشی دروست بوو، پاشان نازییەکانی ئەڵمانیا هەمان سیستەمیان پەیڕەوکردووە، بە هەمان شێوە لە یەکێتی سۆڤێت و کۆماری گەلی چین پەیڕەو دەکرا، لە دوایشدا هەموو وڵاتە دیکتاتۆرەکانی جیهان ئەم سیستەمەیان پەیڕەو کردووە، وەک وڵاتی عێراق لە ژێر سایەی حیزبی بەعسی ئیشتراکی نەتەوە پەرستی عەرەبیدا.

لە داوی هاتنی حیزبی بەعسی عەرەبی ئیشتراکی وڵات سیستەمی حکومڕانی گشتێنراو ( الحکم الشمولی )ی بەکارهێنا، لە هەمان کاتدا لە بواری هونەر و فەرهەنگی کولتوری و پەروەردەی هونەری هەمان سیستەمی هونەری گشتێنراوی ( الفن الشمولی ) بەکارهێنا، بۆ چەسپاندنی دەسەڵاتی حیزبی تاکڕەو و کۆنتڕۆڵ کردنی ژیانی کۆمەڵایەتی ناو کۆمەڵگە بە هەموو بەشەکانییەوە .

لە دوای ڕاپەڕین چەند هەوڵێکی تاکەکەسی درا تا ئەو سیستەمەی پێش ڕاپەڕین کۆتای پیبهێنرێت و سیستەمێکی تازە و مۆدێرن پەیڕەو بکرێت لە ڕووی کولتوری و سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتیەوە ، کە هەڵقوڵاوی ئەو گۆڕانکارییە ناوخۆیی و جیهانیە بێت کە لەو کاتەدا گۆڕانکای بە سەردا هاتبوو بە تایبەتی لە هەمان کاتدا یەکێتی سۆڤێت و ڕۆژهەڵاتی ئەوروپا کۆتاییان بە حوکمڕانی کۆمەنیستەکان هێنا و بەرەو سەربەخۆی دەڕۆیشتن.

بەڵام ئەوەی کە لە هەرێمی کوردستان ڕوویدا درێژکراوەی ئەو سیستەمەی پێش خۆی بوو بە هەمان عەقڵیەت و هەمان میتۆدی بەڕێوەبردنی سیاسەتی کولتوری، هەموو ئەجێندای ئەم سیاسەتە کولتوریە داکۆکییە لەو دەسەڵاتە سیاسییە بوو، کە بوونی هەیە لە ناو هەرێمی کوردستاندا، پاڵپشت بە خێڵ و عەشیرەت و بنەماڵە و ئایین.

لێرەدا یەک نموونەی بچووک دەهێنمەوە لەسەر شێوازی بەڕێوەبردن و دەسەڵاتی سیاسی کولتوری باوی ناو کۆمەڵگەی ئێمە، کە من ناوم ناوە ( دەسەڵاتی داود قیسیەکان ) کە پێشتر وەک حاڵەتی دەگمەن دەردەکەوت لە نێو سیاسەتی کولتوری کوردیدا، واتە سەرەتای ساڵانی نەوەتەکانی سەدەی ڕابردوو،

بەڵام ئێستا بووە بە دیاردە و پەیڕەو دەکرێت لە چوارچێوەی هونەری گشتێنراودا ( الفن الشمولی ) لەلایەن دەسەڵاتی سیاسی هەرێمەوە.

داود قیسیەکانی ئێمە هەمان کار و فەرمانی داود قیسی ڕژێمی بەعسیان هەیە ئەویش قۆرغ کردنی دەسەڵاتی کلتوریە بۆ بەرژەوەندی ناوچەیی و حیزبی و شەخسی.

بۆ نموونە: فەرمانبەری حکومییە و لە هەمان کاتدا کادری حیزبە، سەرۆکی رێکخراوی ناحکومییە و ئەندامی چەندین گروپ و سەنتەرێکی هونەرییە. وە ڕاوێژکار و نوێنەری حیزب و سەرۆک حیزبەکانە، توانیویانە لە ڕێگەی خێل و بنەماڵە و عەشرەت و دینەوە هەموو جومگەکانی دەسەڵاتی کولتوری قۆرغ بکەن بۆ خۆیان و دەروێشەکانیان.

لێرەوە عەقڵیەتی دەسەڵاتی کولتوری کوردیمان بۆ دەردەکەوێت کە چەند سەرسام و هۆگری ئەو جۆرە سیستەمەیە وە لە هەمان کاتدا ئاشقی ئەو کارەکتەرەیە کە هەمیشە وەک پاڵەوانی فریادڕەس خۆی نمایش دەکات، واتە کارەکتەری (داود قیسی) بە تایبەتی و کارەکتەری (سەدام حوسێنی) خوێن ڕێژ بە گشتی.

تەنانەت لە دوای ئەو هەموو ساڵە، لە جیاوازی سەردەمەکە و جیاوازی هەل ومەرجی سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابووری و کولتوری هەرێمی کوردستان، بە تایبەتی بۆ یەکەم جار کورد بتوانێت خۆی حوکمڕانی خۆی بکات و باڵپشتی گەورەی سیاسی و ئابووری و کولتوری و مرۆیی جیهانی هەبێت وە لەتوانایدا هەبێت سەربەخۆبێت لە هەڵبژاردنی جۆر و شێوازی سیستەمی سیاسی و کولتوری خۆی، لە سایەی ئەو کرانەوە گەورەیە کە ڕوویدا لە دوای ڕاپەڕینەوە بەسەر هەرێمی کوردستا و هەموو جیهاندا و نەمانی حوکمی دیکتاتۆی گشتێنراو ( الحکم الشمولی ) ڕژێمی بەعسی فاشی و دروست بوونی جۆرێک لە ئازادی و دیمۆکراسی لە ناوچەکە.

بەڵام دەسەڵاتی کولتوری کوردی دێت هەموو ئەم هەڵبژاردنانە کە بوونی هەیە لە بەڕێوەبردنی سیاسی و بەڕێوەبردنی فەرهەنگی و کولتوری لە جیهاندا، بڕیاڕ دەدات هاوشێوەی بەڕێوەبردن و سیاسەتی کولتوری ڕژێمی پێشوو کاربکات لە پێناوی درێژەپێدان بە پەرژەوەندی تەسکی ناوچەیی و خێڵەکی و حیزبی خۆیاندا.

هەبوونی بە دەیان هاوشێوە و کارەکتەری ( داود قیسی ) لە ناو کایەی هونەری و ڕۆشنبیری کوردیدا ئەو ڕاستیە دەسلمێنێت کە چەند هاوشێوەی ئەو سیستەمە دیکتاتۆرییە تاکڕەوانەیە کە پێش ڕاپەڕین حوکمی کردووە، لە ڕووی بیرکردنەوە و دونیا بینین و ئامانج و ستراتیجی سیاسەتی کولتوریدا، کە خۆی ئەبینێتەوە لە خزمەتکردنی دەسەڵاتی سیاسی ناوچەگەری و حیزبی، کە هەوڵ ئەدات بۆ پیرۆزکردنی سەرۆک و بەهێزکردنی عەقڵیەتی خێڵ و بنەماڵە لەناو کۆمەڵگەی کوردیدا، لە هەمان کاتدا پەکخستنی کایەی هونەری و ڕۆشنبیری لە نێو کۆمەڵگەدا، وابکات هونەر هەمیشە پاشکۆی دەسەڵاتی سیاسی بێت .

داود قیسی کێیە ؟

داود قیسی کە ناسراو بوو بە (بولبولی بەعسی) گۆرانی بێژی و بەندبێژی عێراقی، ئەندامی حیزبی بەعسی عەرەبی ئیشتراکی بوو، لە کۆتایی حەفتاکانەوە تا ڕوخانی ڕژێمی بەعسی فاشی ساڵی ( 2003 ) لە لوتکەی دەسەڵاتی کولتوری عێراق دابووە، هەموو جومگەکانی کایەی هونەری و ڕۆشنبیری عێراقی قۆرغ کردبوو بۆ خۆی و حیزبەکەی، ببوو بە تاکە پاڵەوانی ناو کایەی هونەری عێراقی، نوێنەری تایبەتی دیکتاتۆر ( سەدام حوسێن ) بوو وەک هەشتپێ دەستی گیرکردبوو لە هەموو جومگەکانی ناو کولتور لەو کاتەدا.

لێرەدا باسێکی کورتی ژیانی ( داود قیسی ) ئەکەم کە چەند نزیک و هاوشێوەی کارەکتەری ( داود قیسییەکانی ئێمەن ) لە قۆرغ کردن و بەڕێوەبردنی دەسەڵاتی کولتوریدا .

لە دایک بووی ساڵی ،1948 لە هەژدە ساڵیەوە پەیوەندی بە حیزبی بەعسەوە دەکات.

نەقیبی سەندیکای هونەرمەندانی عێراق بوو بۆ چەندین ساڵ.

بەڕێوەبەری فرمانگەی مۆسیقا بوو لە بغداد.

بەڕێوەبەری بەشی مۆسیقا و گۆرانی فەرمانگەی ڕادیۆ و تەلەڤیزیۆنی عێراق بووە.

بەڕێوەبەری کۆمپانیای بابل بۆ بەرهەمهێنانی سینەما و تەلەڤیزیۆن بووە.

بەڕێوەبەری فیستیڤاڵی بابلی نێودەوڵەتی بووە.

جێگری سەرۆکی یەکێتی هونەرمەندانی عەرەب بووە.

ئەندامی کارای حیزبی بەعس بوو بە پلەی ئەندام لق.

گۆرانی بێژو مۆنۆلۆگ و سرود بێژی نەتەوەی و حیزبی بووە.

لە ڕاپەرینی ساڵی 1991 هەوڵی کوشتنی درا بەڵام لێی دەرچوو.

یەک مانگ دوای پرۆسەی ئازادی لە عێراق 2003 لە بەردەم ماڵەکەیدا بە فیشەک کوژرا.

تێبینی: دانانی پەیکەری خوێنڕێژ ( سەدام حوسێن ) لە ناو شاری سلێمانی کە چەندین کاردانەوەیەکی گەورەی دروستکرد لەلای زۆرێک لە هونەرمەندان و ڕۆشنبیران دژی دانانی ئەو پەیکەرە، لە هەمان کاتدا هەندێک لە هونەرمەندان و ڕۆشنیران لەلایان پەسەند بوو کە پەیکەری خوێنڕێژ سەدام حوسێن ( دابنرێت و لانەبرێت ) بە بیانووی جۆراوجۆر.

ئەم ڕووداوە باشترین بەڵگەیە بۆ ئەم نووسینەی سەرەوە، کە چەند کاریگەری سۆزداری و سەرسامییان هەیە بە عەقڵیەتی بیرکردنەوەی ڕژێمی بەعس و کارەکتەری سەدام حوسێنی خوێنڕێژ بە تایبەتی، باوەڕیان بە دووبارە دروست بوونەوەی حوکمێکی دیکتاتۆری گشتێنراویان ( الحکم الشمولی ) هەیە لە ناو کۆمەڵگەدا، بە باوەڕی ئەوان سیستمی دیکتاتۆری گشتێنراو تاکە چارەسەر بۆ کێشەکانی ئێستای ئێمە، لە بەر ئەم هۆکارانەی سەرەوە تائێستا پەیکەرەکەی سەدام حوسێن لانەبراوە لە شوێنی خۆیەتی .

ئەم ڕووداوە باشترین بەڵگەیە بۆ کاریگەری و مانەوەی کولتوری حیزبی بەعس لە ناو کولتوری ئێمەدا.

- ( الفن الشمولی )م وەرگێراوە بۆ ( هونەری گشتێنراو ) ئەو هونەرەی کە ڕژێمی باڵادەست ئەیسەپێنێ بەسەر هونەرمەندان و ڕۆشنبیراندا لە پێناوی کۆنترۆڵ کردنی کۆمەڵگە و مانەوەی دەسەڵاتی سیاسی خۆی لە ڕێگەی کولتورەوە.

- ( الحکم الشمولی )م وەرگێڕاوە بۆ ( حوکمی گشتێنراو ) وەک سیستەمێکی سیاسی دەسەڵاتە دیکتاتۆرەکان پەیڕەوی دەکەن بۆ کۆنتڕۆڵ کردنی ژیانی کۆمەڵایەتی لە ڕێگەی هونەر و زانست و ئابووری و ژیانی تایبەتی کەسەکانی نێو کۆمەڵگە. زامۆئا داراغا 28.05.2024