عێراق دان بۆ داهاتى خاڵە سنورییەکانى هەرێم تیژ دەکات

2024-05-23 1473

مەرزی باشماخ - فۆتۆ ئاوێنە

ئا: وریا حسێن

دواى نەوت عێراق ئێستا چاوى لەو داهاتەیە لەخاڵە سنورییەکانى هەرێمى کوردستان دەست دەکەوێت کە دڵەکەى بەخاڵە گومرگیەکان پێناسە دەکرێت، بۆیە محمەد شیاع سودانى لەو بارەیەوە بەزمانى حاڵ وتوویەتى "تا سەر لوتم هاتووە لەگەڵ هەرێمى کوردستان، سەبریش سنوری خۆى هەیە".

سەرۆکوەزیرانى عێراق، محمەد شیاع سودانى زۆر نیگەرانە لەوەى لەخاڵە سنورییەکانى هەرێمى کوردستانەوە بەشێک لەو بەرهەمانەى لەعێراق قەدەغە کراون، بەڵام هەرێمى کوردستان ئەو کاڵایانە داخڵ دەکات، لەکاتى چاوپێکەوتنى لەگەڵ فراکسیۆنە کوردییەکان بەڕوونى ووتویەتى "چارم نەماوەو دۆخەکە وابڕوات دەبێت خاڵەکانى پشکنین لەنێوان شارەکانى هەرێمى کوردستان‌و خواروو ناوەڕاست دابنێمەوە".

جەمال کۆچەر، ئەندامى لیژنەى دارایى پەرلەمانى عێراق خۆى گوێى لەسودانى بووە نیگەرانى دەربڕیوەو ئاماژەى بۆ ئەوە کردووە، بێ کۆنترۆڵیى خاڵە سنورییەکانى هەرێمى کوردستان وایکردووە نەتوانن پارێزگارى لەبەرهەمى ناوخۆ بکەن، نمونەى بەوەش هێناوەتەوە کۆمپانیاى عیراقى چوونە لاى سودانى سکاڵایان کردووە کەوا لەماوەى یەک مانگدا ١٦ ملیار دینار زیانى کردووە، کۆچەر وتى "عێراق داواى کۆنترۆڵکردنى خاڵە سنورییەکان ناکات، بەپێچەوانەوە داواى هاوکارى لەهەرێمى کوردستان دەکات".

جەمال کۆچەر هەڕەشەیەکى سەروەزیرانى عێراق بۆ ئاوێنە ئاشکرا دەکات، کەوا جەختى لەسەر ئەوە کردووەتەوە ئەگەر دۆخەکە وا بڕوات ناچار دەبن بازگە گومرگییەکانى ساڵى ٢٠١٧ لەنێوان شارەکانى کوردستان‌و عێراق دایان نابوو دووبارە دایبنێنەوە، ئەو وتی "یەکێک لەخاڵە ناکۆکەکانى نێوان عێراق‌و هەرێمى کوردستان داهاتى خاڵە سنورییەکانە".

لەهەرێمى کوردستان شەش خاڵى سنورى بەفەرمى بوونى هەیە کە عێراق دانپیداناون، ئەوانیش پێکهاتوون لە(پەروێزخان، باشماخ، حاجى ئۆمەران، ئیبراهیم خەلیل، فڕۆکەخانەى هەولێرو سلێمانى)، دڵى داهاتى ئەم حاڵە سنورییانە پێکهاتووە لە(گومرگ) کە سەرچاوەى یەکەمى داهاتە، بۆیە عێراق‌و هەرێمى کوردستان شەڕ لەسەر ئایندەى ئەم خاڵانە دەکەن کە پێکهاتوون لە١٢ بەڕێوەبەرایەتى گومرگ.

فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی هەولێر

جەلیل سابیر، شارەزایەکى بوارى گومرگیەو ئاگادارى زۆر وردەکارییە لەنێوان بەغداو هەرێمى کوردستان، ئەوە بۆ ئاوێنە باس دەکات پەیوەندى گومرگى نێوان هەردوولا ساڵى ٢٠١٩ بەهێز بوو کاتێک بڕیارى ژمارە ١٣ى ساڵى ٢٠١٩ دەرچوو یەکێک لەماددەکانى ئەو بڕیارە بازگە سنورییەکان لادران‌و دواتریش بەدەرکردنى "تاریفە"ى گومرگى هاوبەش خاڵە گومرگییەکانى نێوان هەرێم‌و بەغدا ڕێکخرا تا کۆتایى ساڵی ٢٠٢١ جێبەجێکرا، بەڵام دواتر تێکچوو هەر یەکەیان بەگوێرەى خۆیان دەستکارى خاڵەکانیان کرد، ئەم شارەزایە وتى "ئێستا ئێمەو ئەوان لەهەندێک خاڵ بەجیاواز کاردەکەین، چونکە لەعێراق گومرگ وەکو سەرچاوەى داهات مامەڵەى لەگەڵ ناکرێت، بەڵکو ئەوان گرنگ بەلایانەوە جوڵەى بازرگانى هەبێت بۆیە هەندێک کاڵایان سفر کردووەتەوە تاوەکو جوڵە بۆ بازاڕ دروست بکەن، هەر بۆ نمونە نێوانى مەرزى مونزرییەو پەروێزخان تەنها نیو کاتژمێرە، بازرگانێک لەپەروزێخان دەبێت ١٠% گومرگى خۆراک بدات، بەڵام لەمونزرییە تەنها ٦% یان هەر نایدات، بازرگان بۆچى بێتە پەروێزخان؟".

بەگوێرەى ئاگادارى ئەو شارەزا گومرگیە عێراق لەسنورى دیالە لەباوە مەردە دووبارە بازگەى داناوەتەوە کە دەروازەى کاڵاى سنورى ئێران‌و سلێمانیەو هاوکات لەبەنداوى موسڵیش کە دەروازەى هاوردەکردنى کەلوپەلى تورکیاو هەولێرو دهۆکە دووبارە بازگە چالاک کراونەتەوە، ئەو وتى "هەرێمى کوردستان‌و عێراق بەردەوام لەبوارى گومرگى پەیوەندییان هەبووە، بەڵام ئەمەش وەکو هەموو شتەکانى دیکە بوونەتە قوربانى دۆخە سیاسیەکە".

جگە لەخاڵە سنورییەکان ئێستا ناکۆکى نێوان عێراق‌و هەرێمى کوردستان بەشێکى پەیوستە بەدامەزراوەیەکى دارایى گرنگى عێراق کە تایبەتە بەچاودێریردنى داهاتە فیدراڵیەکان بەناوى (دەستەى گشتى چاودێرى بۆ دەستنیشانکردنى داهاتە فیدراڵیەکان).

ئەم دەستەیە ڕاستەوخۆ سەر بەنوسینگەى سەرکوەزیرانى عێراقە، لەهەموو عێراق مانگانە بەگوێرەى فۆڕمێک داهات کۆدەکاتەوە دەینێرن بۆ دەستەکەو بۆ وەزارەتى دارایى.

بەگوێرەى زانیارییەکانى ئاوێنە، لەسەرتاسەرى عێراق ئەم دەستەیە بەچالاکانە نوێنەرى دەستەکە ڕاستەوخۆ زانیارى لەخەزێنەى پارێزگاکانیانەوە وەردەگرن‌و ئاڕاستەى دەستەکەی دەکەن.

دەروازەی نێودەوڵەتی پەروێزخان

عێراق هاوشێوەى هەموو پارێزگاکان، نوێنەرى هەولێرو سلێمانى‌و دهۆک‌و هەڵەبجەى داناوە، سەرچاوەیەکى تایبەت لەدەستەکە بەئاوێنەى راگەیاند "حکومەتى هەرێمى کوردستان‌و وەزارەتى دارایى سەربارى ئەوەى لەلایەن بەغداوە ئاگادار کراوەنەتەوە کار لەگەڵ نوێنەرى دەستەکە بکەن، بەڵام بەرپرسانى هەرێمى کوردستان داتا پێشکەشى دەستەکە ناکەن".

ئەو سەرچاوەیە جەختى لەسەر ئەوە کردەوە، دەستەکە گرنگى زۆرى لەعێراق هەیەو بە بەردەوامى نوێنەرى پارێزگاکانى عێراق ئامارى داهات پێکەش دەکەن، بەڵام لەهەرێمى کوردستان کەس ناچێتە ژێر بارى ئەم کارە، سەرچاوەکە وتى "ئەو کارەى هەرێمى کوردستان دەیکات پێچەوانەى دەستورى عێراقە".

وەزارەتى دارایى هەرێمى کوردستان لەدواهەمین لێدوانیدا رایگەیاند "لەسەر داهاتى نانەوتى لەگەڵ بەغداد ڕێکەوتین"، لەوەڵامدا وەزارەتى دارایى عێراق، وتی "حسابى هەرێمى کوردستان لەعێراق هیچى تێدانیەو سفرە"، ئەمەش ئەوە پیشان دەدات هەرێمى کوردستان ئامادە نییە داهاتى خاڵە سنورییەکان کە بەدڵى داهاتى نانەوتى حساب دەکرێت ڕادەست بکات".

بەڕێوەبەرى گومرگى باشماخ، شاخەوان بەکر لەگفتوگۆیەکى لەگەڵ پەیامنیرى ئاوێنە جەختى لەسەر ئەوە کردەوە، خاڵە سنورییەکان پەیوەندى ڕاستەوخۆیان بەوەزارەتى دارایی هەرێمى کوردستانەوە هەیەو لەخاڵە سنوورییەکان هیچ نوێنەریکى عێراقى لێنیە، ئەو وتى "ئەوەى هەیە لەڕێگەى بەڕێوەبەرایەتیەکانەوە پەیوەندى لەگەڵ دەستەى گومرگ هەیە، عێراق ڕاستەوخۆ پەیوەندى لەگەڵ خاڵى ئێمە نیە".

ئەو بەرپرسەى خاڵى گومرگى ئاماژە بۆ ئەوە دەکات، عێراق‌و هەرێمى کوردستان هەردووکیان گللەییان لەیەکترى هەیە، ئەو وتی "بەڵام لەڕاستیدا هەرێم لەسەر حەقە چونکە خاڵە سنورییەکانى هەرێم بەسیستمى ئەلیکترۆنى ڕێک‌و پێک کاردەکەن، لەبەرامبەردا عێراق کارى سەیرو سەمەر دەکەن، تەنانەت بەڕێژەى ٢٠% بۆ ٢٥% پابەند بەتاریفەى گومرگى خۆیان نابن، بەڵام دۆخى ئیمەش گلاوە بەدۆخە سیاسیەکەوە".

بەڕێوەبەرى گومرگى باشماخ نمونەیەکى هێنایەوە بەوەى عێراق فەرمانى کردووە تەماتە داخڵ نەکرێت، بۆ ماوەى ٢٠ بۆ ٢٥ ڕۆژ بڕیارەکەیان جێبەجێکردووە، دواتر تێبینى ئەوەیان کردووە تەماتە لەبازاڕەکانى هەرێم گەیشتووەتە نزیکەى دوو هەزار دینار، بۆیە بەناچارى ڕێگایان کردووتەوە، ئەو وتى "گرفتمان لەگەڵ ڕێکەوتنى هەولێرو بەغدا نیە، هەر ڕێنماییەکمان لەوەزارەتى داراییەوە بۆ بێت ئێمە جێبەجێی دەکەین".

پێدەچێت لەکۆتایدا عێراق کە دەستور مافى دەدات خاڵە سنورییەکان‌و گومرگ ئیدارە بکات، دەسەڵاتى خۆی بەکاربهێنیت، بەڵام ڕەنگە عێراق زۆر پەلەى نەبێت‌و بەشێنەیى ئەو کارە دەکات.