ئا: ئاوێنە

پێشبینی دەکرێت لەبەر چەندین هۆکاری جیاواز لەساڵانی ئایندەدا کورد لەکەرکوک‌و خانەقین‌و ناوچە جێ ناکۆکەکان ببنە کەمینەو عەرەبیش بەزۆرینە.

بەرەبەیانی ١٨ی کانونی یەکەم، دیمەنی قوباد تاڵەبانی‌و شاڵاو کۆسرەت رەسوڵ، کە خۆیان گەیاند بوە بەردەم بازگەکانی چونە ناو شارەکانی خانەقین‌و کەرکوک، بۆ ئەوەی پێشوازی لەو هاوڵاتیانە بکەن لەسلێمانییەوە بەمەبەستی دەنگدان‌و بەشداربون لەهەڵبژاردنی پارێزگاکانی عێراق بەرەو کەرکوک یان خانەقین دەچون، جێی سەرنج بو. بەڵام نەک لەبەرئەوەی ئەو رۆژە قوبادو شاڵاو جیاواز لەڕۆژەکانی دی دەردەکەوتن‌و پەتای بانگەشەی هەڵبژاردن‌ گرتبونی‌و بەگەرمی‌ تەوقەیان لەگەڵ هاوڵاتیان دەکردو دەستیان بۆ خەڵکی دەگرت بەسنگەوەو لەکاتی تێپەڕینیاندا دەستیان دەخستە سەر چاوو تەوقی سەریان‌و پێشوازییان لێدەکردن‌و هەندێکجاریش رۆڵی پۆلیسی هاتوچۆیان لەبەردەم ئەو بازگانەدا دەبینی بۆ ئەوەی قەرەبالغی دروست نەبێ، کە ئەو رۆژە رێگەی کەرکوک‌و خانەقین جمەی دەهات لەو پاس‌و ئوتۆمبێلانەی لەبەیانییەوە رویان لەو دو شارە کردبو.

بەڵکو ئەوەی لەم دیمەنەدا جێی سەرنج بو: ئەو ژمارە بەرچاوەی خەڵکی کەرکوک‌و خانەقین بون کە لەکەرکوک‌و خانەقین ناژین‌و لەپارێزگاکانی سلێمانی یان هەولێر نیشتەجێن‌و تەنها لەبۆنەیەکی بەمجۆرەداو بەشێوەیەکی زۆر کاتی رو دەکەنەوە شارو زێدە رەسەنەکەی خۆیان بۆ دەنگدان‌و پاشان خێرا دەگەڕێنەوە بۆ سلێمانی یان هەولێر.

ئەم دیاردەیە خاڵی هەرە لاوازی کوردە لەو دو شارە جێ ناکۆکەدا، کە بونی کوردی لەسەر ئەرزی واقیع لەبەرامبەر پێکهاتەی عەرەبدا لەو شارو ناوچانەدا لاواز کردوە، ئەم لاوازییەش ئەمڕۆ بەبازاڕو دامودەزگا حکومییەکان‌و زۆرێک لەشوێنە گشتییەکانیەوە دیارەو شەش ساڵی رابردوش کە هێزەکانی حەشدی شەعبی‌ لەو شارو ناوچە جێ ناکۆکانەدا باڵادەست بون، زیاتر پێگەو ژمارەی عەرەبیان تیا سەقامگیرتر بوەو بەئەنجامی هەڵبژاردنیشی ئەمدواییەشەوە دیارە.

ئەم دیاردەیە، کە ژمارەیەکی زۆری کەرکوکی‌و خانەقینی ساڵانێکە شارەکەی خۆیان بەجێهێشتوەو لەسلێمانی‌و هەولێر نیشتەجێن‌و بۆ ئێستاو دورمەودای کوردیش مەترسیدارە، دیاردەیەکی نوێ نییە، کە لەسەردەمی بەعس‌و پەیڕەوکردنی سیاسەتی تەعریب‌و راگواستنی دانیشتوانی کوردی ئەو ناوچانەوە دەستیپێکردوەو تا ئێستاش بەردەوامە بۆ گۆڕینی دیمۆگرافی ئەو ناوچانە.

بەڵام ئەوەی جێی سەرنجیشە لەدوای راپەڕینی ١٩٩١ەوە دەسەڵاتدارانی یەکێتی‌و پارتی خۆیان بەجۆرێک لەجۆرەکان رۆڵیان هەبوە لەبڕەودان بە بەتاڵکردنەوەی ئەو دو شارە لەکورد، کە لەدوای روخانی رژێمی بەعسەوە، نەک زۆربەی هەرە زۆری ئەو کەرکوکی‌و خانەقینیانە نەگەڕاونەتەوە، بەڵکو بەشیکی دیکەشیان چۆڵیان کردوەو رویان لەسلێمانی‌و هەولێر کردوە بۆ نیشتەجێ بون.

لەدوای راپەڕین‌و هەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆو سەرهەڵدانی ململانێی گروپەکانی ناو یەکێتی، بەشێک لەسەرکردە خانەقینی‌و کەرکوکیەکان بۆ ئەوەی پێگەی خۆیان لەناو حیزبەکانیان‌‌و لەکۆنفرانسەکاندا بە‌هێزتر بکەن (بەتایبەتی یەکێتی)، هانی کوردەکانی ئەو دو شارەیان داوە بۆ ئەوەی روبکەنە سلێمانی‌و ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی یەکێتی، ئەمە جگە لەوەی بەشێکی سەرەکی هێزی پێشمەرگەو چەکداری یەکێتی کەرکوکی‌و دوزی‌و خانەقینی‌و گەرمیانی بون.

لەدوای راپەڕینەوە ئەم بەرپرسانە هاتن بەناوی ئاوارەوە، کۆمەڵێک ئاسانکارییان‌‌و هاوکاری‌و هەلی دامەزراندن‌و شوێنی نیشتەجێ بونیان بۆ خەڵکی کەرکوک‌و خانەقین لەسلێمانی‌و هەولێر رەخساندو زەمینەوەی مانەوەی یەکجارەکی‌و نەگەڕانەوەیان بۆ شارەکانی خۆیان فەراهەم کرد، بەئەندازەیەک کە زۆربەیان لەدوای روخانی رژێمی بەعس‌و تەنانەت لەو کاتانەشدا کە ئەم شارانە بەدەست هێزی پێشمەرگەو حیزبە کوردییەکانیشەوە بون، نەگەڕانەوە بۆ شارەکانی خۆیان‌و بەماڵ‌و مناڵەوە لەسلێمانی‌و هەولێر نیشتەجێ بون!

واتە ژمارەیەکی بەرچاوی ئەوانەی لەکەرکوک‌و خانەقین لەهەڵبژاردنی پارێزگاکاندا چون بۆ دەنگدان، ئەوانە بوون لەسلێمانی‌و هەولێر دانیشتوون‌و بەشێکیشیان بندیوارن‌و ساڵانێکە یەکێتی‌و پارتی لەم بۆنانەدا بەکاریاندەهێنن. ئەمەش لەداهاتوداو لەسەر ئەرزی واقیع دادی کورد ناداو ژمارەی کورد لەو شارانەدا بەکردەکی تا دێ کەم دەکا‌و لەبەرامبەریشدا ژمارەی دانیشتوانی عەرەب تا دێ زیاد دەکات، کە عەرەبەکان زیاتر پابەندن بەمانەوە لەو شارو ناوچە جێ ناکۆکانەدا.

وێڕای ئەمەش، ئەوەی لەڕووی دیمۆگرافییەوە هەرچی زیاتر فاکتەری کوردی لاواز دەکات لەم دو شارەدا، ئەوەیە بەپێی ئەو ئامارانەی بەردەستن رێژەی لەدایکبون لەناو خێزانی کورد بەراورد بەخێزانی عەرەب کەمترەو هاوکات رێژەی کۆچکردنی کورد بۆ دەرەوەی وڵات بەراورد بەعەرەب زیاترە. ئەمەش پێشبینی ئەوەی لێدەکرێت کە لەساڵانی ئایندەدا کورد زیاتر لەو شارانەدا بکات بەکەمینەو عەرەبیش بەزۆرینە.

لەکاتێکدا کە کورد کەرکوک بە"قودس‌و دڵی کوردستان" ناودەبات، لەبانگەشەی ئەم هەڵبژاردنەدا عەرەبەکان کەرکوکیان بە"غەزەی عێراق" ناودەبرد. گەر وابڕوات کوردیش وەک فەلەستینییەکان ئیتر ئەبێت هەر خەون بەوەوە ببینن کە قودسەکەیان ببێتەوە بەپایتەختیان!

بۆ گرنگی ژمارەی دانیشتوان لەڕووی دیمۆگرافییەوە بۆ ئەو شارو ناوچانەی لەنێوان چەند پێکهاتەیەکی ئیتنی یان نەتەوەیی‌و ئایینی‌و مەزهەبی کێشەو ناکۆکی لەسەرە، شاری "قودس – ئۆرشەلیم" باشترین نمونەیە:

٧٥ لەمەوبەر کە دەوڵەتی ئیسرائیل دامەزرا، ژمارەی دانیشتوانی جولەکە لەو دەوڵەتە تازە دامەزراوەدا تەنها ٦٥٠ هەزار کەس بوو، ژمارەی عەرەبەکان لەو دەوڵەتی فەلەستینیەی بۆیان پێشنیارکرابوو، دوو هێندەی جولەکەکان بوو، بەشی رۆژهەڵاتی قودس کە تا ساڵی ١٩٦٧ لەژێردەستی ئەردەندا بوو، هیچ جولەکەیەکی تیا نەبو، فەلەستینی‌و عەرەبەکان خوازیاری ئەوە بون قودس بکەنە پایتەختی دەوڵەتی چاوەڕوانکراوی فەلەستین، بەڵام دوای ئەوەی لەشەڕی شەش رۆژەی ١٩٦٧دا قودس بەتەواوی کەوتە دەست دەوڵەتی ئیسرائیل، لەماوەی چەند ساڵێکی کەمدا دەیان گەڕەکی جولەکەنشینی تیا دروستکراو ئێستا ژمارەی جولەکە لەقودسدا دو هێندەی ژمارەی عەرەب زیاترەو چەند ساڵێکیشە بەفەرمی ئیسرائیل هەردو قودسی رۆژئاواو رۆژهەڵاتی یەکخستوە‌و بەپایتەختی دەوڵەتی ئیسرائیلی راگەیاندوە!

ئەوەمان لەبیرنەچێت یەکێک لەخاڵە بەهێزەکانی ئیسرائیل‌و جوڵانەوەی زایۆنیزم لەسەر کۆکردنەوەی جولەکە پەرتەوازەکانی وڵاتانی جیهان لەئیسرائیل‌و پابەند بونیان بەبست بەبستی خاکی ئیسرائیلەوە بنیاتنراوە، بۆ ئەوان مەسەلەی فراوانکردنی روبەری خاک‌و ژمارەی دانیشتوانی دەوڵەتەکەیان، مەسەلەیەکی ستراتیژی چارەنوسسازو مەرگ‌و ژیانە.