خوێندكاری دوكتۆرا لە مێژووی نوێ و هاوچەرخ

دوای دەرچوونی مەسعود پزیشكیان بە سەرۆك كۆماری ئێران، ئەو ووڵاتە لەبیری گەڕانەوە بوو بۆ نێو دونیای سیاسەتی نێودەوڵەتی و ئامادەیی خۆی بۆ دانوستانی گشتگیر دەردەبڕی، بەڵام بەتیرۆركردنی هەنییە، توندبوونی جەنگی غەززە و فراوانبوونی، دەرچوونەوەی ترامپ بە سەرۆكی ئەمریكا، پلانەكەی لێ تێكدان.

لاوازكردنی ئێران پێویستییەكی هەنووكەیی بوو بۆ ئبسرائیل و ئەمریكا، بەتایبەت دوای هێرشەكانی ئێران بۆ ئیسرائیل، ئەو پێویستییە بەجدی كاری بۆ كرا. گەیاندنی نامەی ترامپ بە دەستی ئێرانییەكان.

ململانێكانی گەیاندووەتە تونێلێكی تاریك و چارنووس ساز.

لەگەڵ ئەوەی تا ئێستە، نە ناوڕۆكی نامەكەی ترامپ بە فەڕمی ئاشكرا كراوە، نە ئێران یش بەفەڕمی وەڵامی داوەتەوە وە.

ئەی ناوەڕۆكی نامەكە چییە؟ ئەوەی كە بەگشتی دەركەدەكەێت ئەوەیە، بە ئاوازێكی توند و هەڕەشە ئامێز نووسرابێت. گریمانەی پێشمەرجی ئەمریكابێت بۆ ئێران بۆ دەستپێكردنەوەی دانووستانەكان كە بریتین لە:

لەناوبردنی وێستگە ئەتۆمیەكان و وەستاندی پیتاندنی یۆرانیۆم.

هەڵوەشاندنەوەی گروپە چەكدارەكانی پەیوەست بە ئێران لە ناوچەكە.

سنورداركردنی بەرنامە مووشەكیەكان و لەناوبردنی مووشەكە دورمەوداكان.

بۆیەدەكرێت بڵێین كە نامەكەی ترامپ ڕاستەخوخۆ پایەكانی هێزی بەرگری ئێرانی كردووەتە ئامانج كە بریتین لە: بەرنامەی چەكسازی ئەتۆمی و مووشەكی، گروپە چەكدارە وابەستەكانی پەیوەست بە ئێران.

بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە كە ئایا ئێران قبوڵی دەكات؟ ئەڵبەت ئەو پێشمەرجانەی كە بۆ ئێران دانراوە، زۆر قورسن، لەڕاستیدا دەكرێت بگوترێت كە دەستی ئەنقەست بەو قورسییە دانراون و بۆ ئەوەیە كە ئێران پێیان ڕازی نەبێت، چونكە ڕازی بوون بەو مەرجانە، واتە ئامادەكردنی تابوتی ئێران. بەڵام بۆ ئەمریكا،

لەلایەكەوە بەهانەی بۆ هێرشكردنە سەر ئێران فەراهەم دەكات، لەلایەكی دیكەشەوە ئەستۆپاكییەكە بۆ ئەمریكا كە ئێران ئامادە نابێت دەست لەبەرنامە ئەتۆمییەكەی هەڵبگرێت، ئەم دوو هۆكارەش، پاساوێكی باشە بۆ خۆڕزگار كردنی ئەمریكا لە ڕەخنەلێگرتن. لەگەڵ ئەوەشدا هیچ گرەنتییەك نییە كە ئەگەر ئێران بەومەرجانە ڕازی ببێت، دواتر هێرش نەكرێتە سەری و گەمارۆكانیش لاببرێن.

ئەڵبەتە ئێران یش لای خۆیەوە، لەگەڵ ئەوەی بێمتمانەیی خۆی بەرامبەر ئەمریكا نەشاردووەتەوە، هاوكات لابردنی گەمارۆكانی سەر ووڵاتەكەی وەك پێشمەرجی دەستپێكردنەوەی دانووستانەكان دیاری كردووە. ئەمەش ئەستەمە لەلایەن ئەمریكاوە ئەنجام بدرێت.

بۆیە ئەگەری ڕازی بوونی ئێران بە مەرجە پێشوەختەكانی ئەمریكا زۆر لاوازە، بەتایبەت كە ئەمڕۆ خامنەیی لە وتاری نەورۆزانەی خۆیدا، باسی لەوە كرد كە ئێران بە هیچ شێوەیەك لە ژێر باری هی      هەڕەشە و فشارێك و لەبارودۆخی لەو شێوەیەدا، دانوستان ناكات. جەختی لەوەش كردەوە كە ئێران دەستپێشخەری جەنگ نییە، وەڵامی توندیشی دەبێت بۆ هەر هێرشێكی دەرەكی.

ئێستە ئێران لەبەردەم دو ڕییانێكدایە كە هەریەكەیان بۆخۆی مەترسیدارە لەسەری، لەبەرئەوە لەهەوڵی ئەوەدایە بڕیارێك بدات كە بە كەمترین زیان لێی دەرچێت، یان ڕازی بوون و پابەند بوونە بە پێش مەرجەكانی ئەمریكا و خۆدانە دەست قەدەری دانوستانەكان و پلانەكانی ئەمریكا، یان ڕازی نەبوونە و خۆ ئامادەكردنە بۆ ئەگەری هێرشی ئەمریكا و بەرپەرچدانەوەی.

لەیەكەم حاڵەتدا، وەك ڕۆژی ڕووناك دیارە ئێران دەخاتە لێواری مەرگێكی حەتمیی هێواشەوە.

لەدووەم حاڵەتدا، ئێران دەخاتە بەردەم هێرشی دەرەكی و ئاڵۆزی ناوخۆیی،

لە ئەگگریمانەی دووەمدا، ئایا توانای بەرگری تەواوی هەیە؟ ئەمەش بۆ ئێران كەمێك زەخمەتە، لەلایەكەوە یەكێك لە پایەكانی بەرگری ئەو ووڵاتە كە گروپە چەكدارەكانیەتی لەنێو بەرەی مقاومە كە لە ئێستەدا بارودۆخیان لەباشیدا نییە، غەززە و لوبنان هێزی پێشوویان نەماوە، سوریا لە هەژموونی ئێران دەرچووە، عێراق لە خۆپارێزییەكی تەواودایە، ئەوەی ماوەتەوە حوسیەكانی یەمەنە كە ئەوانیش ئەو بەرگرییە پێویستەیان پێناكرێت. لەلایەكی دیكەشەوە، بەهۆی قەیرانی ئابووری و ناڕەزاییە نێوخۆییەكانی ئێران، ئەو ووڵاتە خۆی لەبەردەم شڵەژانێكی ناوخۆییدایە.

ئەی دەرەنجام بەكوێ دەگات؟ وای دەبینین كە: لە قۆناغی یەكەم دا، هیچ لایەكیان بە پیشمەرجەكانی ئەوی دیكە ڕازی نابێت. قۆناغی دووەم، لەڕێگەی لایەنی ناوبژیكارەوە، پڕۆسەیەكی خێرا و چڕی دبلۆماسی دەست پێبكات، ئەم قۆناغە، هەلێكی گرنگ و ئاڵتوونی دەبێت بۆ ئێران كە ستراتیژی سیاسی خۆی دووبارە دابڕێژێتەوە و سەرلەنوێ بەشێوەیەك پێناسەی بكاتەوە كە هاوتەریب بێت لەگەڵ خواستەكانی ئەمریكا، ئەمەش دوبارە ئێران دەگەڕێنێتەوە بۆ قۆناغی یەكەم كە پێشتر باسكرا. یان ڕوودانی جەنگێكی خێرا و ئەنجامدانی هێرشێكی كەمەرشكێن لە ئێران كە تیایدا، پێش وێستگە ئەتۆمیەكان، ژمارەیەكی زۆر سەركردەی كاریگەری ئەو ووڵاتە بكرێنە ئامانج، دواتر وێستگەكانی ئەتۆمی، نەوت و ئابوری، سەكۆ موشەكیەكان لەناو ببات و زەمینەی ئاڵۆزی نێوخۆیی لە ئێران فەراهەم بهێنێت.

ئەمەش ناوچەكە دەخاتە بەر چارەنووسێكی زۆر مەترسیدار، چونكە بەهۆی فراوانی سنوری جوگرافیای ئێران و بڵاو بوونەوەی وێستگە ئەتۆمیەكان، بە ئاسانی ناتوانرێت تەواوی وێستگەی ئەتۆمی و سەكۆ مووشەكیەكانی ئێران لەناوببرێن، بۆیە دوور نییە كە ئەو ووڵاتە بە بیانووی بەرگریكردن لە پێناو مانەوە، هەوڵەكانی خۆی بۆ دروستكردنی چەكی ئەتۆم چڕبكاتەوە و بتوانێت بەدەستی بهێنێت. ئەمەش ئەو مەترسییە جدییەیە كە جەنگ دەباتە قۆناغێكی پڕ مەترسییەوە كە بۆ ناوچەكە، ئێران و خەڵكەكەی كارەساتبار دەبێت.

ئەڵبەتە: لەپشت نامەكەشەوە، كۆمەڵێك پرسی دیكەش دەكرێت باسیان لێوە بكرێت، وەك:

ئایا ئەمریكا لەدووی گوڕینی سیستمی سیاسییە لە ئێران یان ملكەچكردنییەتی؟ لەئەگەری گۆڕین، بەدیلەكان كێن؟

پرسی لێشاوی كۆچی ڕۆژهەڵاتیەكان و بەتایبەت ئێرانیەكان بۆ وڵاتانی ئەوروپا و لێكەوتەكانی.

گریمانەی گەڕانەوەی سزاكانی سەر ئێران لە ڕێی ئەنجومەنی ئاسایش، چۆن دەكرێت؟

لێكەوتەكانی جەنگ لەسەر كورد و هەرێمی كوردستان چی دەبێت؟ گرنگی كورد بۆ ئەمریكا لەكاتی جەنگ و دوای جەنگ چۆن دەبێت؟

لەم نێوەندەدا، هەڵوێستی چین و ڕوسیا چۆنە؟