بیری ئازاد هەم فەلسەفەیەکی سیاسیە هەم فەلسەفەیەکی کۆمەڵایەتی، بیرۆکەی پشت بیری ئازاد، دوو ڕەهەند لەخۆ دەگرێ:
ئازادی و یەکسانی
لەو کۆمەڵگایانەی بیری ئازاد بە بنەمای سەرەکی و کۆڵەگەی بەهێزمانەوی کۆمەڵگاو هارمۆنیای شارستانی و پێشکەوتن دادەنرێت، حکومەت بۆ پاراستنی مافی یەکسانی تاکەکان و ڕێز گرتن لەهزروبیری ئازاد، بە هیچ شێوەیەک دەست ناخاتە ناو کاروباری کۆمەڵگاوە.
بە واتایەکی تر حکومەت بە هیچ شێوەیەک ڕۆڵی سەرەکی و یەکلا کەرەوەو باڵادەست لە ژینگە و کەشی کۆمەڵایەتی و کۆی گشتی کۆنتێکستی ژیان ، لە پێناوی مسۆگەر کردنی ڕێز و پاراستنی ئازادیەکانی تاک ناگێڕێت. پرسی ئازادیەکان و ماف لە هەر کۆمەڵگایەک، بەندە بە ئاستی هۆشیاری تاک و پێکهاتەکانی کۆمەڵگاو ئەو دۆخە سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابوریەی تیایدا دەژیت.
لە پاڵ ئەمەشدا لەکۆمەڵگا پێشکەوتووەکاندا ماهیەتی حکومەت و جۆری حوکمڕانی ڕاستەوخۆ پەیوەستە بە هۆشیاری کۆمەڵگاوە.
ئەرکی حکومەت سنووردارکردنی ئازادیەکان یا پێشێلکردنی مافەکان یا پیادەکردنی جیاکاری و لەباربردنی یەکسانی نیە. یا بە واتایەکی تر جۆری حوکومەت و حوکومڕانی هەڵگری شوناس و ماهیەتی ئەو جڤاکەیە، ئیدارەی دەکات و حوکومەت ئاوێنەی ماهیەتی کۆمەڵگایە.
لێرەدا ئەرکی حکومەت بریتیە لە هێنانەئارای دۆخێکی یەکسانی پڕلە دەرفەتی ئابوری و خوێندن و کارکردن، کەوا خۆی لە لادانی کۆسپ و ئاستەنگەکانی بەردەم تاکەکاندا دەبینێتەوە تاوەکو دەرفەتی گەشەدان بە تواناکان و بەرەوپێشەوە بردنی کۆمەڵگاو هۆشیاری تاکەکان و نەهێشتنی هەژاری و نەخۆشی و جیاکاری و پەراوێزخستنیان بۆ برەخسێت.
لەپاڵ ئەمەشدا گەرەکە حکومەت لە بواری پاراستنی ئازادیەکان و گەشە پێدانیان ڕۆڵ بگێڕێ و هەوڵ نەدات پاشاگەردانی بێنێتە کایەوەو ئاڵۆزیەکان پەرە بستێنن و لە پەراوێزەوە بینەری ئاڵۆزی و تەنگژەو دۆخە نالەبارەکان بێت.
زیاد لەمەش حکومەت و دەسەڵاتداران بەرپرسیارن لە زامن کردنی ژیان و رەخساندنی کەش و زەمینەی گوزەرانيکی شایستەدا. هاوتەریب لەگەڵ ئەم هەوڵانەشدا ئەرکی حکومەتە ژیان و ئازادیە فەردیەکان بپارێزێ و گەشەیان پێ بدات و نەبێتە هۆکاری ئاڵۆزی و پاشەکشە کردن لەە پڕەنسیپ و باوەڕە کۆمەڵایەتی و سیاسی و فەلسەفیانەی بەردی بناغەی دامەزراندن و گەشەسەندنی کۆمەڵگایەکی ئازادە .
بەڵکو دەبێت دەوڵەت کۆشش بکات بۆ زامن کردنی بنەما سەرەکیەکانی ئازادیەکان و زەمینەسازی گەشەی کۆمەڵگە بەرەو ئاراستەیەکی دروست و دوور لە دەست تێوەردان و هەژمونگەراییەوە.
لەمبارەیەوە( تۆماس پاین) لە ساڵی ١٩٧٧ زۆر بە رونی تیشکی خستۆتە سەر ئەم پرسە:
"لەهەر شوێنێك دەوڵەت بە شێوەیەکی ناڕەوا و ناشایست و ناجور مامەڵە لەگەڵ هاونیشتیمانیانی بکات و مافەکانیان بخاتە ژێر پێوە، ئەرک و بەرپرسیارەتی پۆلیس، یاسا و سیستەمی دادوەریە بێتە مەیدان و رێگە لە پێشێلکاریەکان بگرێ و ماف و ئازادیە فەردیەکان زامن بکات”
زۆربەی بزوتنەوە لیبرالیستیەکانی ڕۆژئاوا بە دریژایی سەدەی نۆزدەهەمەوە لەسەر ئەم بڕوایە بوون کە دەوڵەت هاوکات لەگەڵ پاراستنی ئازادیەکان و مافەکان دەتوانێ یارمەتیدەر بێت لە گەشەی ئەم جۆرە ئازادیانە و ڕۆڵی ئەرێنی و باش بگێڕێ و ڕێگە لە پاشاگەردانی کۆمەڵگە و دۆخی چەقبەستوویی و وەستانی کۆمەڵگە بەرەو لوتکەی پێشکەوتن و گەشەسەندندا بگرێت.
لە ئەوروپای ڕۆژئاوا چەمکی بیری ئازاد گرێدراوی سیاسەت و پرەنسیپەکانی پەیوەست بەم چەمکەوەیە، کەچی لە ئەمریکا ئەم چەمکە پەیوەست و گرێدراوە بە ئابوریەوە.
باڵادەستی ئابوری گەورەو بەهێزو فرە رەهەند لە ولایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، لە چەشنی پێداوێک، هێزو پانتای دەسەڵات و نفوزی دەسەڵات دیاری دەکات و هێمایەکە بۆ “ بەهێزی” و بەهێز مانەوەی کۆی گشتی ئەو دامەزراوانەی دەوڵەت پێک دەهێنن و شکۆی پێ دەبەخشن.