3ی حوزەیران، ساڵرۆژی كۆچی دوایی ئایەتوڵا خومەینی رابەری شۆڕشی ئیسلامی ئێرانە، ئەو شۆڕشەی كە بەخاڵی وەرچەرخان دادەنرێت لەمێژوی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. 

روحوڵا مستەفەوی موسەوی خومەینی، ئەو ئایەتوڵا سادەو ساكارە بو كە چوار مەشقی لەسەر بەڕەیەك دادەنیشت‌و لەنەجەف‌و پاشان لەپاریسەوە تەخت‌و تاراجی یەكێك لەبەهێزترین دیكتاتۆرەكانی ناوچەی رۆژهەڵاتی روخاند، كە حەمە رەزا شای پەهلەوی بو.

خومەینی، لە ۲٤ / ۹ / ۱۹۰۲ لەشاری (خمین) كە دەكەوێتە ناوەڕاستی ئێرانەوە لەدایکبوە، نوسەرو شاعیرو مەرجەعی تەقلیدی شیعەی ئێرانی بوو ، باوکی کە ناوی مستەفا خومەینییە یەکێک بووە لە زانا شیعییەکان کە وانەی زانستی فیقهی لە نەجەف خوێندوەو چەند ساڵێکیش وانەی زانست و شوناسی ئیسلامی لەنەجەف وتوەتەوە ، دواتر گەڕاوەتەوە ئێران و نەیارەکانی لە شاری ( خمین ) تەقەیان لێکرد‌و کوشتیان کە لەو کاتەدا خومەینی تەمەنی تەنیا پێنج مانگ بوو.

لەوەبەدوا خومەینی لە ژێر چاودێری نەنکیدا مایەوە تا تەمەنی ۱٥ ساڵی، لەتەمەنی شەش ساڵییەوە دەستی کردووە بە خوێندنی زانستەکانی قورئان و دواتر دەستی کرد بە خوێندنی بابەتی زانستە ئیسلامییەکان و چووە حەوزەی عیلمی (ئاراک) بۆ خوێندن و دواتر ڕووی کردە شاری (قوم)‌و لەوێ دەستی کرد بەوانە خوێندن لەسەر دەستی (شێخ عەبدولکەریم حائری یەزدی)  .

پاش ئەوەی بۆ ماوەیەک وەکو مامۆستا لەحوسێنیەكاندا  وانە دەڵێتەوە، رودەكاتە شاری نەجەف‌و لەحەوزەی عیلمی ئەم شارەدا وانەی دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسلامی وتووەتەوە.

خومەینی بەیەكەم پێشەوای ئایینی ئیسلامی دادەنرێت كە داوای دامەزراندنی ولایەتی فەقیهی كردوەو رایگەیاندوە تەنهاو تەنها پیاوانی ئایینی شەرعیەتی دەسەڵات‌و بەڕێوەبردنی دەوڵەتیان هەیە.

خومەینی هەمو هەوڵ‌و كۆششی خۆی بۆ گەیشتن بەو ئامانجە گرتەبەر، لەپەیامەكانیدا سەرسەختانە بەرگری لە"موستەزعەفین"‌و دژایەتی "ئیستیكبار"ی دەكرد، ئەمەریكای بە"شەیتانی گەورە" ناودەبرد.

لەدەیەی شەستی سەدەی رابردودا، بەهۆی وتارە ئاگرینەكانیەوە لەدژی محەمەد رەزا شا‌و ئەمەریکاو ئیسرائیل‌و کاریگەری لەسەر گەنجان‌و ئاڕاستەكردنیان بەرەو شۆڕش، ساڵی 1963 دەسەڵاتدارانی حكومەتی پاشایەتی لەئێران دوریان خستەوە، سەرەتا ناردیانە تورکیاو دواتر چوە فەرەنساو زۆری نەخایاند رویكردە عێراق‌و لەشاری نەجەف نیشتەجێ‌ بو. ماوەی دوا ساڵا (لە 1965 تاوەکو 1978) لەنەجەف مایەوە. 

نەجەف كە مەزاری گەورەترین ئیمامی شیعەكان لەخۆدەگرێ‌، مەكۆی پلانداڕشتنی خومەینی دەبێت بۆ بەعەمەلی كردنی تیۆرەكانی سەبارەت بەحكومەتی ئیسلامی‌و دامەزراندنی وەلایەتی فەقیە. 

قوتابیە دڵسۆزە توندڕەوەكانی بەكاسێت وتارە شۆڕشگێڕانەكانی خومەینییان دەگواستەوە بۆ ئێران كە زەمینەسازی هەڵگیرسیانی شۆڕشی گەلانی ئێرانی تیا رەخسا بو. سەرەنجام لەساڵی 1979دا شا ئێرانی بەجهێشت‌و خومەینی گەڕایەوە ئێران‌و كۆماری ئیسلامی ئێرانی دامەزراند. 

كە لەڕوی دەستورییەوە دەسەڵاتی لەدەستی رابەری كۆماری ئیسلامی ئێراندا چڕ كردەوە‌و چەندین دەزگاشی كرد بەچاودێر بەسەر كۆی پرۆسەی سیاسییەوە كە پیاوانی ئاییینی رۆڵی سەرەكی تیا دەبینن. 

ڕۆژی ۳ / ٦ / ۱۹۸۹ خومەینی كۆچی دوایی كرد. ئەو كە لەدوا ساڵەكانی ژیانیدا رابەری شۆڕشێكی گەورەی كرد، ماوەی چل ساڵە كاریگەرییەكانی بەرۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە دیارە، كێشە مەزهەبیەكانی نێوان سوننەو شیعەی زیندوتر كردەوەو ئاگری شەڕی نێوانی بڵێسەدارتر كرد، هێزە ئیسلامییەكانی بەهێزتر كرد، وڵاتانی ناوچەكەی هەرچی زیاتر لەشەڕ‌و نائارامیدا نغرۆ كرد.

یەكێك لەكارەكانی ئایەتوڵا خومەینی كە لەیادەوەری خەڵكی كوردستاندا ناسڕێتەوە ئەوە بو، لە19ی ئابی 1979دا فەتوای جیهادە لەدژی گەلی کورد لەڕۆژهەڵاتی کوردستان راگەیاند‌و هێرشی سەربازی بۆ سەر كوردستان دەستیپێكردو هەزاران كەس بەئاگری شەڕی ئەرتەش‌و سوپای پاسداران لەدژی كورد سوتان یان لەسێدارە دران.