فەزیحەی یەكەم 

گەشتێك لە سلێمانییەوە بۆ گومرگی ئیبراهیم خەلیل
لە سلێمانییەوە بەڕێكەوتم بۆ گومرگی ئیبراهیم خەلیل بارم بۆ هاتبو. دەبوایە فەحسی موختەبەر بۆ مەوادەكان بكرێت، بۆ نمونە مادەی وا هەیە هەر ڕەنگە پێویستی بە یەك كەوچكە چا هەیە بۆ فەحس. بەڵام ئەوان بۆ هەمو مادەیەك دو كارتونی 40 كیلۆیی دادەگرن، هەر كیلۆی بە 40 دۆلارە، واتە 80 كیلۆكە ئەكاتە 3200 دۆلار، بۆ هەمو مەوادەكان بەم شێوەیە .

سەیرەكە لەوەدایە دوای فەحسەكە كارتۆنەكان ناگێڕنەوەو دەڵێن ئەوە  فەرمانە پێمان كراوە. دیارە بۆ ئەرشیف هەڵیان دەگرن. بۆ ئەوەی ئەو كارتۆنانە نەشكێنن چونكە دوایی دەیانفرۆشنەوە، دێن لە كارتونی تری بارەكە نمونە بۆ فەحس دەبەن. دوایی بەدواداچونمان كرد ئەم كارتۆنانە بە كەسێكی تر دەفرۆشنەوەو ئەو كەسەمان دۆزیەوەو هەر كیلۆی بە 7 هەزار دینار لێمان كڕیەوەو كابرا وتی خۆم بە 5 هەزار كڕیومە.دوای ئەوەی فەحس تەواو بو چوم پارەی گومرگ بدەم. وتیان باجەكەی دەكاتە 500 دۆلار. پارەكەم داو پسوڵەیان نەدامێ.

سەیركەن جگە لە پارەی گومرگ بایی چەندین هەزار دۆلاریش مەواد دەبەن و ناشتوانی قسە بكەی. ئەمەش داهێنانە لە دزیكردندا. ئەگەر بەرپرسانی حكومەت و وەزیری دارایی تا ئێستا نەیانزانیوە ئەمە دەگوزەرێت لە گومرگی ئیبراهیم خەلیل، فەرمون ئێستا بیزانن، بزانین چی دەكەن؟ ئەمە تەنها یەك جۆر دزییە لەو سەدان جۆری دزیەی كە لە گومرگ دەكرێت. ئەمە یەك نمونەی گەندەڵیە لەو هەزاران گەندەڵیەی لە سێكتەرەكانی تریشدا دەكرێت .

دوای هەمو ئەو قاچ و قوچەی لە گومرگ دەكرێت لە نیوەی كەمتر دەنێرن بۆ خەزێنەی حكومەت و باقیاتەكەی بەشی حیزب خۆیەتی. كاتی خۆشی سەید ئەكرەم لە دركاندنی ئەو راستییە لە گومرگ دەركراو خراشە زیندانەوە.

هەر هەمان كەس دەڵێت: بارم بۆ هات بۆ گومرگی  باشماخ. لەوێ هەمو مامەڵەكەم تەواو كرد. فەحسی موختەبەر بۆ مەوادەكان كران و هیچ كێشەیان نەبو. بەڵام ڕەزامەندی هەولێری دەویست بۆ داخڵكردنی بارەكان.

بەكورتی تەنها بۆ ئیمزاكردنی مامەڵەكەم لەنێوان چوار كەسدا لە هەولێر، ماوەی 10 ڕۆژی خایاند، كە هاتمەوە خاوەن تڕێلە بۆ هەر شەو و ڕۆژێك  بڕی 200 دۆلاری لێ وەرگرتم. واتە ماوەی 10 ڕۆژ چاوەڕوانی و دو هەزار دۆلاریش حەقی ڕاوەستان. دەوڵەتداری بە ڕۆتینیات نابرێت بەڕێوەو خەڵكی خۆی پێویستە .

 فەزیحەی دوەم
لە بەرواری 15/4/2020 تا 15/11/2020 بە بڕیار هاوردەكردنی پەتاتە قەدەغە كراوە بۆ پشتیوانی بەرهەمی ناوخۆیی. لە 10/3/ 2020  ئاگاداری هەمو بازرگانەكان كراوە كە دوای 15/4 پەتاتە بهێنن هەر كیلۆی 600 دینار باجی دەخرێتە سەر.

بەڵام بەڕێوەبەری گشتی گەشەپێدانی پیشەسازی لە وەزارەتی بازرگانی، بەڕێز ئاراس ڕەئوف عارف لە بەرواری 4/2/2020 نوسراوێكی كردوە بۆ وەزارەتی دارایی كە ڕێگابدەن خاوەنی كارگەی دروستكردنی چپسی پەتاتە بڕی 6500 شەش هەزار و پێنج سەد تەن پەتاتە هاوردە بكات لە ماوەی 6 مانگدا، بەمەرجێك خۆشی باش دەزانێت دوای 15/4   هەر كیلۆیەك پەتاتە بڕی 600 دینار باجی دەخرێتە سەر. خاوەنی كارگەكە لە دوای 15/4/2020 یەكەم وەجبەی پەتاتەی لە گومرگی باشماخەوە داخڵ كردوە، كە دەكەوێتە كاتی قەدەغەكردنەكە. كاتێك پەتاتەكە فەحس دەكەن، سەیردەكەن هەموی چەكەرەی كردوەو بەكەڵك نایەت.

لەوەش سەیرتر كە سەیری نوسراوی رێپێدراوەكەی دەكەن، دەبینن لە پێدانی باجیش بەخشراوە، باجیش بۆ هەر كیلۆیەك 600 دینارە، باجی هەموی دەكاتە 4900 چوار ملیارو نۆسەد ملیۆن دینار، بە دۆلاریش دەكاتە 3250 سێ ملیۆن و دو سەدو پەنجا دۆلار. نازانم چۆن ئەمە بەسەر وەزیری داراییدا تێپەڕیوەو ئیمزای كردوە بۆ بەخشین لە باج؟

وەكو زانیاریش هەیە خاوەنی ئەو كارگەیە ساڵی پاریش لە گومرگ بەخشراوە. تەنانەت بەخشین بۆ شیشی ئاسن و شتی تریش كراوە. پرسیار لێرەدا ئەمەیە: چۆن ئەم بەڕێوەبەرە كڵاوی كردە سەری وەزیری بازرگانی و داراییش؟ ئەگەر بەوە فریومان بدات بڵێت ئەم پەتاتانە بۆ خواردن نییەو بۆ چپسەو لە كوردستان نییە، ئەی بەخشین لە گومرگ چ مانایەكی هەیە؟

چۆن كەسێك دەبەخشرێت لەو هەمو پارەیە؟ لە پێناوی چیدا؟ دیارە ئەمە بێبەرامبەر نەكراوەو بەدرێژایی ساڵەكانی تریش ئەم فەرهودە كراوەو تا ئێستا كەسێك لێپێچینەوەی لەگەڵ نەكراوەو كەسیش سزانەدراوە .

خۆشبەختانە فەزیحەكە ئاشكرابو لەسەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیرانەوە  بەنوسسراو بەخشین قەدەغەكرا. ئەمە بڕیارێكی باشە. خۆزگە بەردەوام بەدواداچون بكرێت و بڕیاری لەو شێوەیەش بدرێت و سزاشی بەدواوە بێت.

بەڵام بە بۆچونی من حەق وایە لێپرسینەوەو بەدواداچون بۆ كارەكانی پێشوی ئەم بەڕیوەبەرە بكرێت و بزانن ئەمە یەكەم كاریەتی یان كاری تریشی لەو جۆرە كردوە. هیوادارم سزای ئەوانەی ئیبراهیم خەلیلیش بدەن كە لەبری بردنی یەك كەوچكی چا مەواد بۆ فەحس، دو كارتۆن دەبەن بۆ خۆیان.

فەزیحەی سێیەم
لە كابینەی هەشتەم كە رێباز حەملان وەزیری دارایی بوەو لەهەمان كاتیشدا وەزیری كشتوكاڵ بوە بەوەكالەت، نوسراوی كردوە بۆ گومرگی باشماخ كە رێگابدەن بە (عەمر یان زەید) بڕی 300  سێ سەد هەزار كارتۆن كە هەر كارتۆنەی 100 تەبەق هێلكەی تێدایە، بەمەرجێكیش لەو كاتەدا هاوردەكردنی هێلكە قەدەغە بوە. كارەسات لەوەدایە جەنابی وەزیر لەپێدانی گومرگیش بەخشیویەتی. كەواتە جەنابی وەزیر دوجار سەرپێچی یاسای كردوە.

لە ساڵی 2019و 2020 لەبەرئەوەی هاوردەكردەكردنی هێلكە قەدەغەبوە، ڕێژەی باجی گومرگیش نازانین. بەڵام ئێمە ڕێژەی گومرگی ساڵی 2018 دەكەینە بنەما بۆ حسابكردنی پارەی گومرگی ئەو هێلكانە. ئەو كات باجی  تەبەق هێلكەیەك 350 دینار بوە. كەواتە پارەی گومرگی یەك كارتون دەكاتە 35000 دینار. پارەی گومرگی 300 هەزار كارتون دەكاتە   دە ملیارو پێنج سەد ملیۆن دینار، بە دۆلاریش دەكاتە نزیكەی 8 ملیۆن دۆلارو نیو. لەگەڵ قازانجی فرۆشتنی هێلكەكان دەگاتە نزیكەی 20 بیست ملیۆن دۆلار. بۆیە لەو كاتەوە رەجەب كراوەتە سەرپاڵە حاڵیشمان ئاوا جوانە .

لەساڵی 2019وە تا ئێستاش هاوردەكردنی هێلكە قەدەغە كراوە، بەرپرسانی حیزبیش بەردەوام هێلكە هاوردە دەكەن. قازانجەكەی بۆ حكومەت نییەو بۆ بەرپرسانی حیزبە. پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئەگەر لەم هەرێمە شتێك هەبێ بەناوی حكومەت، نابێ پرسینەوە لەو وزیرە بكرێت و بزانن چۆن و بۆچی و بە چ دەسەڵاتێك حەق بەخۆی دەدات بڕیاری لەو شێوەیە بدات؟ بەڕاست ئەمە حكومەتە ئێمە هەمانە؟ دیارە لەم هەرێمەدا یاسا نییەو كارەكان بەمیزاجی شەخسی دەكرێن.

فەزیحەی چوارەم
لە مەرزەكان كۆمیانیای جۆراوجۆر هەیە بۆ وەرگرتنی پارە، بەناوی سۆنەر، نەشتەرگەری، قەپان، سەرانەو زۆر شتی تر. هیچ كۆمپانیایەك نییە، بەرپرسێكی حیزبی شەریكی نەبێت. هەندی كۆمیانیا هەیە كە گوایە فەحسی مەوادەكان دەكات، هەر ئامێریشی نییە.

ئەگەر ئەم كۆمپانیانە پێویستن بۆچی حكومەت خۆی سەرپەرشتیشیان ناكات، بۆئەوەی پارەكە بۆ حكومەت بگەڕێتەوە؟ چۆن دەبێت حكومەت خۆی دزی لە خۆی بكات؟ دیارە بۆ خاتری بەرپرسەكانی حیزب دانراون كە پارەیان دەستكەوێت. ئێستا لە گومرگەكان كاڵای زۆر داخڵ دەكرێت  كە هاوردەكردنی قەدەغەیە، وەكو هێلكەو پەتاتە. بەڵام رۆژانە زۆر بەئاسایی دێتە ناو هەرێمەوە، باجێكی زۆر وەردەگیرێت و بۆ حكومەت نییە. ئەوانەی ئەوە دەكەن كەسانی ئاسایی نین، دەسەڵاتدرانی ناو حیزبن كە بەشێكن لە دەسەڵاتی ئەم هەرێمە. كەواتە مرۆڤ چ دڵێكی بەم حكومەتە خۆشبێت؟

حكومەت هاوار دەكات دەڵێ‌، ئیفلاسمان كردوە، ئەوەتا موچە نادرێت. لە ناچاریدا تەسلیم بە بەغدا بونەوە، لەولاوە خەریكی تاڵانین لە گومرگەكان. ئەمە تەنها چەند نمونەیەكی زۆر كەمن لە گەندەڵی ناو گومرگەكان.

ئەی گەندەڵی و تەخشان و پەخشان لە بواری زەوی و زاردا. لە بواری بازاڕ قۆرخكردنداو خۆدزینەوە لە پێدانی باج. لە بواری وەبەرهێنان و دروستكردنی باڵەخانەو هەمو بوارەكانی تریشدا دەبێ چۆن بێت. بواری نەوتیش لای هەموان ئاشكرایەو بوە بە مایەی ئیفلاسبونی حكومەت .

ئەگەر لەناو هەمو دامودەزگاكانی حكومەتدا بەم جۆرە تاڵانی بكرێت و  گەندەڵی بوبێتە كەلتور، هاوڵاتی چ ئومێدێكی بەم دەسەڵاتدارانە دەمێنێت.  لە ئێستادا لەناو زۆرێك لە دامودەزگاكانی حكومەتدا تۆڕێك بۆ ئەنجامدانی  گەندەڵی لەسەری سەرەوە تا خواری خوارەوە دروست بوە. سێ سێ و چوار چوار سەریان بەیەكەوە ناوەو بەرنامەی دزی و گەندەڵی دادەڕێژن. داهێنانی تازە دەكەن لەچۆنیەتی دزیكردندا. هەر پڕۆژەیەك پێویستی بەڕەزامەندی دەستبەكاربونی هەبێت، بێپێدانی بەرتیل ئێمزا ناكرێت. هیچ پڕۆژەیەك نییە ئەگەر بڕی تێچونی بگاتە ملیۆنێك دۆلارو بەرپرسێكی حیزبی شەریكی نەبێت.

كەواتە ئەو سەرینە بخەنە ژێر سەرتان كە هەرگیز چاكسازی بەئەمانە ناكرێت، چونكە ئەوەی ئێستا هەیە بەرهەمی كاری ئەمانەیە. چاكسازی بە كەسانی دڵسۆزو دەستپاك و نیشتمانپەروەر دەكرێت، نەك كەسانی تاڵانچی.

حكومەت لەبری هەوڵبدات چارەسەرێك بۆ ئەم بارودۆخە بدۆزێتەوە، باسی هەر گەندەڵییەك بكەیت، پێت دەڵێن كوا بەڵگە، بیدەنە دادگا. ئاخر دادگا نییە بۆیە ئەم تاڵانییە دەكرێت. نە دادگا بێلایەنەو نە یاساش سەروەرە. لەكاتێكدا حكومەت موچەی پێنەدرێ، هەرچی سەرچاوەی داهاتیشە دەستی بەسەردا بگرێت، بەرپرسانی حیزبیش باج نەدەن، داهاتی نەوتیش دیار نەبێت، حكومەتی عێراقیش موچە نەنێرێت، ئەم بەرپرسانەش دەستبەرداری دەسەڵات نەبن و سەرباری هەمو ئەمانەش  هەڕەشە بكەن، ئەی هاوڵاتیان دەبێ چی بكەن؟ یان دەبێ بێدەنگی هەڵبژێرن تا ئێستا چۆن ڕۆیشتوە با هەر ئاوا بڕوات، یان دەبێ خەڵك لە خەو بێدارببنەوەو بەم بارودۆخە ڕازی نەبن و دەستبكەن بە خۆپیشاندان و ناڕەزایی دەربڕین .

ئەگەر ئەمە ئەنجامی نەبو، دەبێ دەستبكرێت بە ئەنجامدانی ڕاپەڕینی گشتی، چونكە ڕێگا چارەیەك نامێنێت. بەڕاستی بارودۆخەكە زۆر مەترسیدارە، چونكە هەڵسوكەوتی بەرپرسەكان ئەوەمان پێدەڵێ كە ئەمانە ئومێدیان بە پاشەڕۆژی ئەم هەرێمە نەماوەو ئەوەی ئێستا دەگوزەرێت  وەكو ئاشبەتاڵ و بێئومێدی وایە، بۆیە هەر كەس بۆخۆیەتی و ئەوەتا بە بەرچاومانەوە وڵات تاڵان دەكرێت و كەسیش لە خەمی هاوڵاتیان نییە. دیارە ئەمانە ئەهلی دەوڵەتداری نین. كەواتە دەبێ تازوە میللەت فریای خۆی بكەوێت.

دكتۆر عەلی وەردی دەڵێت :ستەمكار هەست بە ستەم ناكات، تا خەڵكی دەوروبەریان چەپڵەیان بۆ لێدەن. بۆیە تكایە واز لە چەپڵە لێدان و پێدا هەڵدان بێنن، كاتی ئەوەیە بێنە دەنگ و بڵێن ئیتر بەسە.