فه‌رهاد پیرباڵ
جه‌مال عیرفان له‌ژماره (12)ی 9/12/1924ی رۆژنامه‌ی (ژیانه‌وه)دا ده‌ڵێت:
عه‌جه‌ب ئه‌وه‌ی توركه‌كان له‌حه‌ربی عموومیه‌تداو ئاخریا كه به‌ئێمه‌یان كرد، هه‌تا ئێستا هیچ میلله‌تێك به‌سه‌ریا هاتووه‌و له تاریخا بینراوه؟ قه‌سابخانه‌كه‌ی به‌رده‌ركی قشڵه نایه‌ته به‌رچاومان؟ ته‌ماشای گردی سه‌یوان‌و دارشه‌خسه‌كانمان بكه‌ین ئێسقانی مردووه‌كانمان كه له برسانا ئه‌مردن‌و فڕێ ئه‌درانه ئه‌و ده‌شته؟.. بێته‌وه فیكرمان.. ده‌ی..
میز به توركیادا كه‌ن!
میز به‌هه‌موو شتێكی توركیادا كه‌ن:
ته‌نیا زمان‌و كولتوورو مرۆڤه باشه‌كانیان نه‌بێ.
...
میز به هه‌موو شتێكی توركدا كه‌ن:
پێش هه‌موو شتێك به ئاڵاكه‌یان
چونكه ئه‌وان ئاڵا به‌ئێمه ره‌وا نابینن.
میز به‌ئازادی ئه‌واندا كه‌ن
چونكه ئه‌وان ئازادیی ئێمه‌یان سه‌ربڕیوه.
میز به‌جه‌ژنه‌كانیان
چونكه هه‌میشه جه‌ژنه‌كانی ئێمه ده‌كه‌نه پرسه.
فڕۆكه‌خانه‌كانیان
چونكه له‌ناو فڕۆكه‌خانه‌كانیاندا
ئێمه به‌جووله‌كه‌و تیرۆریست تۆمه‌تبار ده‌كه‌ن
سه‌رمان له‌قژه‌وه ده‌گرن‌و ده‌یخه‌نه ناو ده‌می ئاوده‌ستخانه‌كانیان.
...
میز به هه‌موو شتێكی توركدا كه‌ن:
میز به‌مێژوویان
چونكه مێژووی ئێمه‌یان له‌ناو مۆزه‌خانه‌كانی خۆیاندا زیندان كردووه.
قه‌ره قۆینلوو و ئاق قۆینلۆ
ئه‌م دوو مه‌ڕه، یه‌كه‌میان ره‌ش ئه‌وه‌ی تر سپی
له (1435)و (1470) ئه‌رده‌ڵان‌و جزیره‌یان به هه‌مان ئه‌و ده‌رده برد
كه سوڵتان مورادی چواره‌م
مزووری‌‌و یه‌زیدییه‌كانی له 1638 له‌ناو مه‌نجه‌نیق چاوتۆقێن كرد.
...
میز به‌سوڵتان سلێمانه قانوونییه‌كه‌یان
هات به‌ناوی قانوون
بانه‌و شاره‌زووری هه‌پروون به هه‌پروون
عه‌شیره‌تی دزه‌ییه‌كانیشی نه‌فی كرده گوندی (دزێ)
ئنجا ره‌واندزی له (1548) گڕ تێبه‌ردا
میر سه‌یفه‌ددینی سۆرانیشی له 7/9/1559
به‌فێڵ ده‌عوه‌تكرده ئه‌سته‌مبۆڵ‌‌و له‌وێ له‌سێداره‌ی دا.
...
میز به سوڵتان سه‌لیمی یه‌كه‌میاندا كه‌ن
چونكه له چاڵدێرانی (1514)
پاش رووخاندنی میرنشینی حه‌سه‌نكێف‌و ئازیزان
كوردستانی گه‌وره‌ی
عه‌ینه‌ن كێكی عیدمیلادی باپیره حیزه‌كه‌ی خۆی
دووله‌ت كردو
له نێوان خۆی‌‌و شا ئیسماعیلی سه‌فه‌وی دابه‌شكرد.
...
عوسمانه شه‌لی یه‌كه‌مین سوڵتانیشیان
چونكه به‌ناوی خه‌لافه‌تی ئیسلامه‌وه
ئه‌م گه‌له‌گورگه‌ی كۆكرده‌وه
تا له‌ئه‌رمه‌ن‌و ئاشووری‌‌و كوردانیان به‌ربدا!
...
میز به‌گورگه بۆره‌كانیاندا كه‌ن، گورگه بۆره مافیاكانی تۆرانیزم
كه له‌ودیو هه‌ر په‌نجه‌ره‌یه‌ك له‌ئه‌وروپا
یه‌كێكیان خۆی، ده‌ست به‌چه‌قۆ، مه‌ڵاس داوه، بۆ كوشتنی گۆرانییه‌كی كورد
یان هیچ نه‌بێ بۆ سه‌ربڕینی حه‌رفێكی كوردی.
...
به مه‌عمووری كه مه‌شهووری جیهان بوو خاكی كوردستان
هه‌مووی وێرانه‌یه ئێستا له‌زوڵم‌و وه‌حشه‌تی توركان
...
میز به‌هه‌موو شتێكی توركدا كه‌ن:
میز به‌شووشه هه‌نگوینه‌كانیان
كه ره‌واجی هه‌نگوینی خۆمانیان شكاند.
میز به‌حه‌ڵواو گه‌زۆو مره‌باكانیان
كه له‌ناو قوتووه مه‌عه‌لله‌به‌كه مكیاژكراوه‌كاندا
بازاڕی حه‌ڵواچییه‌كانی سلێمانی‌‌و پاقلاوه فرۆشه‌كانی هه‌ولێریان شكاند.
میز به‌برنجیان
كه ره‌واجی برنجی ئاكرێ‌‌و برنجی بازیانیان شكاند.
شه‌قڵاوه ده‌ڵێ:
«میز به ڕبه هه‌نارو باده‌م‌و كونجی‌‌و ته‌ماته‌كانیشیان
میز به‌توورو هه‌نجیره‌كانیشیان».
گوێزی هه‌ورامان ده‌گرێت‌و ده‌ڵێ:
«میز به پرته‌قاڵ‌‌و هه‌رمێ‌‌و سێوه‌كانیشیاندا كه‌ن».
هه‌ناری شاره‌بان تووڕه‌یه‌و ده‌ڵێ:
«میز به ترێ‌‌و هه‌ڵوژه‌كانیشیان..»
به‌ئاوی حه‌یاته‌كه‌شیان
كه به نازو فیزی خۆیه‌وه وایكرد ئاوی بێخاڵمان پڕ ببێ له گوو
هاوینه‌هه‌واری ئه‌حمه‌د ئاواشمان تا هه‌تایه قه‌پات بكرێ!
...
ئه‌م ئاوو ئه‌رزه‌ی هه‌مانه گه‌ر زه‌رع بكرێ
ده‌وڵه‌ت ده‌بێ به كۆڵكه‌ش‌و شا به سه‌پانمان
...
میز به كرێم‌و كلینێكس‌و شامپۆو سابوونه‌كانیشیان
چونكه ئه‌وان هه‌رگیز نایانه‌وێ ئێمه بتوانین
كرێم‌و كلینێكس‌و شامپۆو سابوونی خۆمان بۆ خۆمان دروست بكه‌ین.
...
میز به ئاوی ته‌ماته‌و ته‌حین‌و دۆشاوه‌كانیشیاندا كه‌ن
گه‌نم، نۆك، ئاردیان..
«حه‌فتا ساڵی ته‌واوه كوردی خواره‌وه ئیستیقلالی داخلیشی مه‌حوو بووه‌و كه‌وتبووه به‌رده‌ستی تورك. له زه‌رفی ئه‌م حه‌فتا ساڵه چ خێرێكی بۆ ئێمه، چ موئه‌سه‌سه‌یه‌كی عالییه‌و سناعه‌ی بۆ دامه‌زراندین، چ ته‌ره‌قه‌یه‌كی دا به زراعه‌ت‌و تیجاره‌تمان؟»
...
میز به خاولی‌‌و پانتۆڵ‌‌و كراس‌و بلووزو ده‌رپێ قوته‌و ستیان‌و حیجابه‌كانیشیان
چونكه ئه‌وان ئێمه‌یان كردۆته بازاڕێكی ئێكسپایه‌ر بۆ خۆیان‌و
ده‌یانه‌وێ رووتمان بكه‌نه‌وه.
...
شه‌هیده‌كانی گوندی (ڕێكان) ده‌ڵێن:
میز به گۆشتی مه‌ڕو بزن‌و مانگاكانیشیاندا كه‌ن
كه له‌ودیو جامخانه لۆرته‌كانی (مازی)و (نازه‌مۆڵ)
سه‌فته سه‌فته
پاره‌ی ده‌وڵه‌مه‌نده كورده‌كان ده‌ژمێرن‌و
به‌و مه‌ڕو مانگا شه‌هیدانه‌مان پێده‌كه‌نن كه كه‌وتنه به‌ر قه‌سفی جه‌ندرمه‌كانیان له(نێروێ).
میز به گۆشتی قه‌ل‌و مراوی‌‌و بزنه‌كانیشیان
كه له‌ودیو جامخانه سووراوو سپیاولێدراوه‌كانی (كاپیتاڵ)و (نیوو سیتی)
وسووڵاتی وه‌زاره‌تی بازرگانیمان ده‌ژمێرن‌و
حیت حیت
به قه‌ل‌و مراوی‌‌و بزنه بۆردومانكراوه‌كانمان پێده‌كه‌نن له خواكوڕك.
...
چۆن تازه فه‌رامۆشی ده‌كا كوردی عێراقی
زوڵم‌و سته‌می تورك‌و جه‌فاو جه‌ورو نیفاقی؟
...
میز به كارتۆنی شیرو شه‌ربه‌تی خۆخ‌و سێوه‌كانیاندا كه‌ن
میز به ماست‌و په‌نیره‌كانیان
میز به ته‌به‌قه هێلكه‌كانیشیان- له‌هه‌ر كوێیه‌ك
چونكه هه‌ڕمێنی باغه‌وان‌و پیشه‌وه‌ره‌كانی خۆمانیان شكاند
چونكه بازاڕی ژنه شه‌هیده‌كانی خۆمانیان ئاواره كرد
ئه‌و ژنه شه‌هیده گوندنشینانه‌ی، له‌گه‌ڵ وه‌رزێره بێكاره‌كانی برایان
له‌گه‌ڵ ئامۆزاو خاڵ‌‌و مام‌و دۆتماته بێ خه‌سته‌خانه‌و بێ مه‌كته‌به‌كان
ناچار- له‌به‌ر بێ كاره‌بایی‌‌و بێ تراكتۆری‌‌و بێ ئاودێری
گوندی خۆیان به‌جێهێشت‌و
ئه‌مه‌تا هاتوون بوونه‌ته فه‌ڕاش‌و چایچی له‌ناو په‌رله‌مانی پڕ په‌پووله‌ی پایه‌داری كوردستان
یان بوونه‌ته خزمه‌تكاری ئه‌و سه‌نته‌ره رۆشنبیرییانه‌ی
رۆژ تا ئێواره باوێشك ده‌ده‌ن به‌دیار ئاڵای شه‌كاوه‌ی حیزبه‌كانه‌وه.
...
سه‌ربه‌خۆیی سیاسی چۆن دروست ده‌بێ به‌بێ سه‌ربه‌خۆیی ئابووری؟!
ئه‌م ئاوو ئه‌رزه‌ی خۆمان گه‌ر زه‌رع بكرێ
ده‌وڵه‌ت ده‌بێ به كۆڵكه‌ش‌و شا به سه‌پانمان
...
میز به‌و سیاسه‌ته ئابوورییه گه‌وجه‌ی حكوومه‌تی خۆمانیشدا كه‌ن
كه بۆ خاتری قازانجی چه‌ند كۆمپانیایه‌كی شه‌ریك
یان له‌به‌ر خاتری وه‌رگرتنی باج له‌به‌روبوومه توركییه‌كان
لێده‌گه‌ڕێن عه‌سكه‌رو جه‌ندرمه‌و فڕۆكه‌ی توركیا
گوڵه‌كانمان، سمۆره‌كانمان، بزنه‌كانمان، گامێشه‌كانمان، شاخه‌كانمان.. بۆمباران...
«سه‌ری بڵند»ه‌كانیشمان شۆڕ بكه‌ن.
...
میز به‌و كه‌سانه‌شدا كه‌ن
كه ده‌ڵێن ئه‌م قسانه‌ی من خه‌ته‌رن بۆ سه‌ر ئه‌منی قه‌ومیی كوردو كوردستان.
...
میز به شاحینه‌و تانك‌و لۆرییه‌كانیاندا كه‌ن
چونكه غازو نه‌وتی ئێمه‌یان پێده‌دزن.
...
كارتۆگرافیا زانستێكی بێلایه‌ن نییه، جوگرافیا زانستێكی لایه‌نگیره، هونه‌رێكی سیاسییه.
میز به‌نه‌خشه‌ی جوگرافیشیاندا كه‌ن
بۆچی له‌سه‌ر نه‌خشه جوگرافییه‌كاندا حه‌ز ده‌كه‌ن له‌جیاتی «كوردستان» بنووسن (شیمال ئه‌لعێراق)؟
...
ئێمه‌ی به‌له‌نگازو بێ دیفاع هیچ چه‌كێكی دیكه‌مان نییه،
میز به توركیادا كه‌ن
میز به ده‌مانچه‌و بیكه‌یسی‌‌و كڵانشیكۆفه‌كانیشیان
میز به جه‌ندرمه‌و له‌شكرو عه‌سكه‌ره‌كانیشیان
چونكه ئێمه گوڵمان دانێ، وه‌ریاننه‌گرت.
چونكه ئێمه ده‌ستی ته‌وقه‌مان بۆ درێژكردن
كه‌چی ئه‌وان نارنجۆكیان له‌ناو ده‌ستماندا ته‌قانده‌وه:
وا تێده‌گه‌ن ئێمه بێهێزین‌و له كه‌میی خۆمانه كه ئاشتیخوازین.
ته‌ماشای ئه‌و هه‌موو سه‌رده‌مه شه‌رمه‌زارانه‌ی رابردوو بكه‌ن
چه‌ند كۆیله‌و شه‌رمه‌زارو برسین ئه‌و سه‌ده تاریكه ژێرده‌ستانه‌مان
چه‌نێك زه‌لیل
چونكه خۆمان هه‌میشه به برا بچووك‌و كه‌م ده‌زانی!
سه‌رده‌می برا بچووكی‌‌و گه‌وجێتی به‌سه‌رچوو:
میزیان پێدا كه‌ن
میز به هه‌موو مه‌لهاو كه‌به‌ریه‌كانیاندا كه‌ن
میز به قه‌حبه‌كانیشیاندا كه‌ن كه ده‌ڵێ «پێشمه‌گه تیرۆریستن»
ئه‌مه بۆ ئه‌وه‌یه كه كورد هه‌ست به غه‌ڵه‌تێكی توندو كه‌میی خۆی بكا به‌رامبه‌ر تورك
بۆ ئه‌وه‌یه كه تاكی كورد هه‌میشه هه‌ست به گوناح بكا له‌مه‌حفه‌له نێوده‌وڵه‌تییه‌كاندا
هه‌ست به بچووكی‌‌و كه‌میی خۆی بكا.
...
میز به‌توركیادا كه‌ن!
میز به هه‌موو شتێكی توركیادا كه‌ن:
میز به سوڵتان محه‌ممه‌دی چواره‌م داكه‌ن، وێرانگه‌ر بوو:
له (1645) میرنشینی شه‌ره‌فخانی خاپوور كردو
كتێبخانه‌كه‌ی عه‌بدالخانیشی سووتاند.
...
سوڵتان مه‌حموودی دووه‌میش
چونكه له (1837) میرنشینی بادینانی خاپوور كردو
پاشای گه‌وره‌ی میری ره‌واندزیشی له‌شاری سیواس گولله‌باران كرد.
...
(یه‌زدان شێر) ده‌ڵێ:
میز به‌سوڵتان عه‌بدولمه‌جیدی یه‌كه‌میش
چونكه له(1851) میرنشینی بابانی وێران كردو
له (1853) ئاگری خسته ماڵی منه‌وه
له (1874)یش میری بۆتانی نه‌فی كرده دورگه‌ی (كریت)،
به‌درخان پاشای میری بۆتان سڵی لێ نه‌كرده‌وه پێی بڵێ:
«راسته تۆ له‌من به‌هێز تری، سوڵتان،
به‌ڵام من له تۆ زۆر به‌شه‌ره‌فترم».
...
میز به سوڵتان عه‌بدولحه‌میدی دووه‌میشدا كه‌ن
چونكه له 1882 شه‌مزینانی وه‌ك (دۆڵی خانه‌قا) ئه‌مڕۆ سووتاندو
شێخ عوبه‌یدوڵای نه‌هریی نه‌فیی كرده مه‌ككه
هه‌ر ئه‌میش بوو داوای له میقداد- مه‌دحه‌ت به‌درخان كرد:
ـ ئه‌گه‌ر رۆژنامه‌كه‌ت نه‌وه‌ستێنی
هه‌رچی مومته‌له‌كاتی ئه‌ژدادت هه‌یه زه‌وتی ده‌كه‌م‌و
بنه‌ماڵه‌كه‌شت یه‌كه یه‌كه نه‌فی ده‌كه‌مه ته‌ڕابلووس!
چییه ئه‌م زوڵمه ئه‌مڕۆ تورك ئه‌یكا له‌م عیباده‌ی تۆ!
فه‌قیرو ده‌وڵه‌مه‌ند، شاه‌و گه‌دا، شه‌و تا سه‌حه‌ر ناڵان!
میز به سوڵتان محه‌مه‌د ره‌شادیشدا كه‌ن
ئه‌و بوو بارزان‌و بادینانی كرده گۆمی خوێن
شێخ عه‌بدولسه‌لام بارزانیشی له 1914 له‌سێداره دا
قه‌تڵوعامی ئه‌رمه‌نییه‌كانیشی كرده شانازی بۆ قه‌ومی تورك.
كه شێخ عه‌بدولسه‌لامیان كوشت ئه‌گه‌ر بێده‌نگ نه‌بووینایه
چ توركێك حه‌ددی بوو ده‌ست دا له‌نه‌جلی سه‌ییدی عه‌دنان
له 1918 عه‌بدولڕه‌زاق به‌درخان‌و
له 1919 هه‌مزه به‌گ مۆكسیی سه‌رنووسه‌ری (ژین)یشی ئیعدام كرد.
سوڵتان عه‌بدولمه‌جیدی دووه‌میش له‌بیر نه‌كه‌ن:
كورد قڕانی ئه‌و له‌ژمار هه‌ر نایه.
هه‌موو جه‌سته‌م برینداری قوڵنگی جه‌یشی توركانه
سروشكی زار زاریمه به یبللا شێوی سه‌ر قه‌بران
سێداره‌كه‌ی شێخ سه‌عیدی پیران ده‌ڵێ:
میز به كه‌ماڵ ئه‌تاتوركیشدا كه‌ن
ئه‌ژدیهای هه‌ره مه‌زن
چ بلیمه‌تێك له كوردكوژیدا:
ـ توركیا توركله‌ریدی!
هێنده سامناك زمانی كوردیی قه‌ده‌غه‌كرد
كه كورد له‌ئه‌ورووپاش زه‌نده‌قی چوو
ته‌نانه‌ت له لاس فیگاس‌و له‌سه‌ر بورجی ئیڤڵیش
تاكو ئه‌مڕۆش جه‌ساره‌ت ناكا به زمانی خۆی قسه بكا!
...
میز به توركیادا كه‌ن!
میز به هه‌موو شتێكی توركیادا كه‌ن:
ته‌نیا زمان‌و كولتوورو مرۆڤه باشه‌كانیان نه‌بێ،
ئه‌و مرۆڤه باشانه‌ی كه ژماره‌یان حه‌یف، به هه‌مووی
له په‌نجه‌كانی ده‌ستێك تێپه‌ڕ ناكا.