ئیسلام‌و ڕۆژئاوا‌

نالی پێنجوێنی

2019-07-30 1298

نووسین دەربارەی ئیسلام‌و ڕۆژئاوا بابەتێکی فرەڕەهەندە، واتە قسەکردن لەباری دوو ئایین‌، دوو کولتوور، دوو دەسەڵات‌، دوو شارستانییەتی جیاوازو ڕکابەر. یەکێك لەڕەهەندەکانی تێگەیشتن‌ لە پەیوەندی ئەو دوو کلتوورە، قسەکردنە لە بارەی هەڵوێستی هەرکام لەو دوو ئایینە بەرانبەر ئەویتریان‌و ‌بڕی ئەو ددانپیانان‌و یەکتر قبوڵکردن‌و لێبووردەییەی هەیانبووە یاخود بە پێچەوانەوە. جیهانبینی ڕۆژئاوا لە ئایینی مەسیحییەوە سەرچاوەی گرتووە، ئەو ئایینە ڕۆڵی سەرەکی‌و گەورەی لە بنیاتنانی کەسایەتی‌و شارستانییەت‌و دەسەڵاتی سیاسیی ئەو سەرزەمینەدا گێڕاوە. هەڵوێستی ئەو ئایینە هەر لەسەرەتاوە بەرانبەر بە ئایینی ئیسلام نێگەتیف بووە، ئەوەش بەدرێژایی مێژوو پەیوەندی ئەو دوو ئایینەی لەململانێدا هێشتۆتەوە.

زانینی ئەو ڕاستییە یارمەتیمان دەدات تا بە تەواوی لە هەڵوێست‌و هەنگاوەکانی ڕۆژئاواییەکان لە جهیانی ئیسلامیی بە گشتی‌و ڕۆژژهەڵاتی ناوەڕاست بەتایبەتی بگەین.

لە کتێبی(islam in der Schweiz- ئیسلام لە سویسرا) لە نووسینی هەریەك لە کریستۆف پێتەر باومان‌و کریستیان یاگی کە دوو نووسەری سویسرایین لەو بارەوە هاتووە{ بە پێجەوانەی ئایینی مەسیحیی کە تا چەند سەدەیەك ددانی بە ئایینی ئیسلامدا نەناوەو قورئانیشی وەك دانراوی موحەمەد ناساندووە. ئایینی ئیسلام، هەر لەیەکەم ساتەوە، باسی کتێە ئاسمانییەکانی پێش خۆی بەتایبەت ئینجیل‌و تەورات دەکات‌و ددان بە پێغەمبەرەکانیاندا دەنێت. ل ٤٦} ئاشکرایە، لە قورئاندا پانتاییەکی گەورە بۆ گێڕانەوەی چیرۆکی پێغەمبەرەکانی پێش ئیسلام‌و کتێبەکانیان تەرخانکراوەو بەڕێزێکی زۆرەوە باس لە فەزڵ‌و گەورەییان دەکات. بێگومان، ئەوە ئەو ڕاستییە دەسەلمێنی کە قبوڵکردن‌و لێبووردەیی‌، پرنسیپێکی قورئانییەو ئایینی ئیسلام لەو ڕووەوە زۆر لە پێش هەموو ئایینەکانی ترەوەیە.

تا ڕێزلێنان‌و ددانپیانان‌و قبوڵکردنی بەرانبەر زەمینەی بۆ نەڕەخسێ، پرنسیپی تۆڵێرانس‌و لێبووردەیی درووستنابێ. ڕۆژئاوای مەسیحیی، بۆ چەند سەدەیەك ئامادەی هیچ ددانپیانان و تۆڵێرانسێکی نەبوون بەرانبەر ئیسلام‌، لەولایشەوە، بوختان‌و پڕوپاگەندەی ئەوە دەکەن کە ئیسلام باوەڕی بە لێبووردەیی و تۆڵێرالنس نییە!.

بەرنارد لویس- -bernard Lewis کە بە یەکێك لە ڕۆژهەڵاتناسە دیارەکانی سەدەی ڕابردوو دادەنرێ‌و ڕۆڵێکی بەرچاوی لە ئاراستەکردنی سیاسەتی ڕۆژئاوادا بەرانبەر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەبووە، هەروەها وەك کەسێکی ناحەز دژ بە ئیسلام‌و شارستانییەتی ئیسلامیی ناوزەند دەکرێ. بەڵام لە کتێبی(دۆزینەوەی ئەورپا لەلایەن موسڵمانەکانەوە- The Muslim Discovery of Europe) کە لە ساڵی ١٩٨٢دا بڵاویکەردەوە ناتوانێ ددان بەو ڕاستییەدا نەنێ کە تۆڵێرانس‌و لێبووردەیی ئیسلام زۆر لە پێش ئایینی مەسیحییەتەوەیەو لەو بارەوە دەڵێت: هەڵوێستی ئایینی مەسیحیی زۆر توندڕەوانەو کەمتر لێبووردە بووە بەرانبەر بە ئایینی ئیسلام تا هەڵوێستی موسڵمانەکان بەرانبەر ئایینی موسیحیی.

هۆکاری ئەو لێبووردەییە گەورەیەی ئیسلام هەندێکی دیینییەو هەندێکی مێژوویی، ئاشکرایە، پێغەمبەری ئیسلام نزیکەی شەش سەدە دوای ئایینی مەسیحییەت هاتووە. ئایینی مەسیحییەت‌و هەم ئایینی ئیسلامیش خۆیان وەك دوا پەیامی ئاسمانی دەناسێنن، بەڵام ڕیزبەندیی مێژوویی ئەو دوو ئایینە تێڕوانینی هەرلایەك بۆ بەرانبەرەکەی نیشان دەدات. لای موسڵمانەکان حەزرەتی عیسا پێغەمبەرێکی موژدەدەرو ئایینەکەیشی وەك وێنەیەکی سەرەتایی‌و تەواونەکراو لێیدەڕوانرێ. بەڵام موحەمەد لای مەسیحییەکان وەك فێڵباز تەماشادەکرێ.

ئایینی مەسیحییەت، ئامادەنەبوو دوای حەزرەتی عیسا هەم ئیعتراف بە هاتنی وەحی بکات‌، هەم دوای ئینجیل ددان بە دابەزینی کتێبێكی ئاسمانیی تردا بنێ. بۆیە هەر لەسەرەتاوە ئایینی ئیسلامییان ڕەتکردەوە. بۆ قسەکردن لەسەر ئیسلام‌و ڕۆژئاوا، سەرەتا ئاماژەمان بە ڕەهەندە ئایینییەکە داو تێڕوانینی هەرکام لەو دوو ئایینەمان خستەڕوو. بۆ قسەکردنی زیاتر لەبارەی ئیسلام‌و ڕۆژئاوا، ناکرێ باسی کتێبە گرنگەکەی (دانیال نۆرمان- ئیسلام‌و ڕۆئاوا) نەکەین کە ناونیشانی بابەتەکەمان لێوەرگرتووە. بابەتی داهاتوومان بۆ قسەکردن لەسەر ئەو کتێبە تەرخان دەکەین.