كۆتایی وەرزی پایزی ساڵی 2003 بوو، كە خۆم وخێزانم بڕیارماندا بگەڕێینەوە بۆ هەولێر ولەوێوە بۆ سەردانی زاناو مێژوونوسی كورد(د.كمال مەزهەر) كەخاڵی هاژەی خێزانمە، لەوكاتەدا( صدام) لەناوچووبوو وئەمریكاش بوبوو بە حاكمی عێراق. لەبەرەبەیانی مانگی ئۆكتۆبەری ئەو ساڵەدا كەوتینەڕێ و بەڕێگایەكی زۆر چۆڵ وسامناكدا رێماندەكرد وتێدەپەڕین كەهاوكاتی قۆناغی گواستنەوەی وڵاتێك بوو لەوپەڕی دیكتاتۆریەوە بۆ پاشاگەردانی، ئاستی ئاسۆ زۆر روناكبو تا گەیشتینە شوێنی ژوان لە بەغداد(حی كفا‌وات). لەراستیدا ئەوە یەكەم دیدارم بو لەگەڵ ئەم زاناو مێژونووسەی كوردان، هەڵبەتە زیاتر لە(30)ساڵ بو بەغدادم نەبینیبو لەوكاتەی كەلەساڵی 1986 وە لە كوردستان دەرچوم.
ئەوكاتەی كە خۆم وهاوڕێكانم لەزانكۆی موصل بوین عاشقی نوسینەكانی د.كمال مەزهەر بوین و كتێبەكانیمان لەژێر سەرماندا دانابوو و، بەبەردەوامی دەمانخوێندەوە وجێگای سەرنجی ئێمەبوو، لەبەرهەم وكۆششی ئەو مرۆڤە بلیمەتە كە لەنزیكەوە بەدیداری شادبووم، ئەوجا تێگەیشتم كە تەنها لەتوانای ئەودا بوو ڕۆژانە زیاتر لە 15 كاتژمێر كاری نوسین بكات و، هەموو رۆژێك كاتژمێر یەك یان دووی بەیانی هەڵدەستا بۆ كاركردن. ئەوكات ئەو خانوەی ئەو تێیدا دەژیا خۆی لەخۆیدا وەك مۆزەخانەیەك وابوو لە پێش هەموو شتێكدا مەكتەبە گەورەكەی كە جێگای 35 هەزار كتێبی دانسقە بوو، لەگەڵ چەندین دۆكۆمێنتی دانسقە و گرانبەها لەلایەنە مێژوییەكەیدا زۆر نرخداربوو، ماڵەكەی د.كمال مەزهەر لەلایەن ئەندازیار و بیناسازی كورد ئیحسان شێرزاد نەخشەسازی كرابوو.
ماندوبون وكاركردنی زۆری(ئەو)، ئەو فاكتەرە گەورەیەی ئەو نەخۆشیە كەمەرشكێنان ەبوو كە لەدواساتەكانی ژیانیدا تەنگیان پێهەڵچنیبوو، وەك پشت ئێشە و بڕبڕە، بۆیە زۆرجار لە دانیشتنەكانیدا لەوەڵامی چەند ڕەخنەیەكی بێ بنەمادا دەیوت: "كەس لەخۆم بەكوردتر نازانم)).
د.كەمال مەزهەر ئەوەی بەكاری خۆی نەدەزانی كەلەناو خەڵكدا ئاخاوتن لە گەندەڵی ئەم و ئەو بكات، چونكە باوەڕِی بەوە هەبوو مێژوو دەبێ لەڕاستیدا دوور لە تاریكی بنوسرێتەوە، (تیدوەر گیبۆن) مێژونوسی ئینگلیزی لەسەر هەڵسان وداڕمانی ئمپراتۆڕیەتی ڕۆمانی دەڵێ: زۆربەی خراپەكارییەكان لەو خەڵكانەوە سەریانهەڵداوە كەدەسەڵاتیان بەدەستەوە بووە و لەسەرەوە بوون. د.كمال مەزهەر ئەوەی باش دەزانی كەهەمووكەس لە كارەكانی تێناگات!، لەسەرو وەختی شۆڕشی فەڕەنسیدا 1789 تەنها(4%)ی میللەتانی جیهان لە نوێنەرایەتی حوكومەت تێدەگەیشتن، ئەو ڕێژەیەش لەگەڵ هاتنی جۆرەها شەپۆلدا بەرز دەبویەوە، ئەوەبوو زیاتر واتاكەی رونبویەوە بەتایبەتی لەدوای ڕمانی دیواری بەرلین(1991). (ئەو)مێژونووس بوو باوەڕی بەوە هەبوو كە مێژوو لەتاریكیدا نانوسرێتەوە، لەدوای جەنگی جیهانی دووەمەوە دەزگای هەواڵگری بەریتانیا داوایان لە مێژوونوسی بریتانی(هیوتریڤە ڕۆپەكرد) كەبەسەرهاتی تەواوی هێتلر بنوسێتەوە، ئەوەی چی بەسەرهاتوە بەلایەنەوە گرنگ نەبوو تەنانەت ئەگەر ڕاستیەكانیش شێوێنرابن، یەكێك لە مێژونوسەكانی تر لە ئەمریكا رایگەیاند كە هیتلر لە تۆپبارانی روسەكاندا كوژراوە لە(5/1)دا، لەهەمانكاتتدا رۆژنامەنووسی سویسری دەنوسێ: هیتلر و ئیڤابرۆنی هاوڕێی لە ڤاریای ئەڵمانیا ژیانێكی زۆر ئارامانە بەسەردەبەن، لەبەرئەوەی روداوەكان تازەبوون. ترێڤە ڕۆپەش توانی چاوپێكەوتن لەگەڵ چەند شاهیدێك بكات و بیچەسپێنێت كە هیتلەر لە ژێر زەمینەكەی خۆیدا خۆی كوشتوە. بەمشێوەیە داڕشتنی هەردوو مێژونوسەكەی تر هەڵە بوو چونكە بە حەزی خۆیان مێژوویان نوسیەوە .
د.كمال مەزهەر كەسێكی ئەكادیمی بوو دەیگوت :(( مێژوو زانستە ناكرێت بە وشكی بنوسرێتەوە و دەبێت مێژوونوس بێلایەن بێت)).
لەسەروەختی مجلیسی حوكمدا سەرەڕای داواكاری سەركردایەتی كورد بۆ بەشداریكردن تیایدا، وەڵامەكەی وابوو ”دەمەوێ سەربەخۆبم، چونكە قەڵەمی مێژوونوس سەربەخۆیە”. ئەو هەردەم گەشبین بوو، باوەڕی وابوو رەوڕەوەی مێژوو بۆ پێشەوە دەڕوات.
ئەو سەربەرز بوو بەوەی كە لەشۆڕشی گەلەكەیدا لە نێوان ساڵی(1974 – 1975 ) بەشداربوو و، بەبەردەوامی بەحەسرەتی ئەوەوەبوو كە دەستی بگاتە ئەو بەڵگەو دۆكۆمێنتانەی كەلە بەریتانیا لەسەر كورد نوسراون، ئەوەبوو ئەو خەونەی هاتەدی كاتێك لەساڵی(2006ــ 2008)دا كە لە لەندەن جێگیربوو دەستیدایە بۆ كۆكردنەوە و چاپكردنیان. ئەو باوەڕی وابوو كە یاداشت نوسین بایەخی گرنگی بۆ مێژووی كورد و كوردستان هەیە، بەداخەوە سەركردەكانی كورد مەودای ئەوەیان نەبوو كەیاداشتەكانیان بنوسنەوە .
(ماكس ویبەر)دەڵێت:((پڕۆسە مێژوییە گەورەكان فاكتەری گەورە دەیانبزوێنێ ))، بۆ نمونە ئەگەر دینی مەسیحی لە ئەوروپادا پڕۆتستانت نەبوایە، ئەوا سەرمایەداری گەشەی نەدەكرد و دەرەبەگایەتی بەجێ نەدەهێشت. ئەو باوەڕی وابوو كەشۆڕشی ئۆكتۆبەر زیانێكی گەورەی لەكوردستاندا، چونكە جیهانی دابەشكرد بەسەر بەرەی سەرمایەداری وسۆشیالیزمدا، هیچ كەسێك لەوكەمپانە نەیاندەویست عەرەب، فارس، یان تورك زویربكەن بۆخاتری كورد .
د.كمال مەزهەر هەریەك لە ئەمین زەكی بەگ و شەرەفخانی بەدلیسی ومحمود بایەزیدی لەگەڵ حسێن حوزنی موركریانی بە مامۆستای خۆی دەزانی، هەمیشە ئەوەی دووبارە دەركردەوە كە مێژوو بەخواستی دڵ نانوسرێتەوە، دوای تەواكردنی دوو تێزی دكتۆراكەی لەساڵی 1969 كەلەسەر خەباتی گەلی كورد بوو لە كوردستان، لەساڵانی (1918- 1932) (1932-1958) هەموو ڕۆژهەڵاتناسانی سۆڤیت دانیان بەوەدانا كەدەبێ بەسەر بۆچونەكانیاندا بچنەوە، چونكە كاریگەری هەردوو تێزی دكتۆراكەی د.كمال مەزهەر لەبەرچاویان بوو.
ئەو زانایە لەسەر دڵسۆزی بۆگەل و نیشتمان پێویستی بە گەواهی كەس نەبوو، هەموو ساتە خۆشەكانی ژیانی ڕۆژانەی ئەو زانایە بە نوسین و خوێندنەوەوە بوە بۆ كورد و كوردستان و نوسینەوەی مێژوی كورد و كوردستان، خۆوتەنی ئەو بەیانیان هەڵدەستا بۆ نوێژكردن بۆ كورد و كوردستان و، هەرگیز لەگەڵ ئەو رەخنانەدا نەبوو كە دەچوونە چوارچێوەی بێ بنەمای زانستیەوە، بەوە سەرنجی راكێشابووم كەڕەخنەكان بەلایەوە گرنگ نەبوو، ئەو بە كلتوری قسەو قسەڵۆكی كورد ئاشنابوو بۆیە دەیگوت ئەو وەختەی كە پیرەمێردی شاعیری گەورەی كورد نەورۆزی دەكرد خەڵك دەیوت : پیرەمێرد بەپارەی ئینگلیز نەورۆز دەكات بۆیە هەندێكجار دەیوت : هەندێ كەس زۆر دڵڕەق و بێ ڕەحمن. هەندێك لەوانەی كە ڕەخنەیان لێدەگرت كتێبەكانی(د.كمال)یان نەخوێندبوەوە، یان لێی تێنە دەگەیشتن. هەمووجارێ لەگەڵ هەستی بێگەردی خۆیدا بەپاكی دەژیا و ئەوەی كە لەگەلًَیدا دادەنیشت هەستی بە بەها ونرخی خۆی دەكرد و، كاتێك وتاری دەدا فێری گوێگرتنی دەكردی نوسینەكانی ئەوەندە سادەبوون هانی دەدای بنوسیت.
د.كمال مەزهەر كەسێكی گۆشەگیر نەبوو، بەڵكو بۆ خەڵك بوو و،خۆی بە موڵكی خەڵك دەزانی، لە هەموو كاری ڕۆژنامەنووس و مێژوونوسەكانی تر ئاگاداربوو. لەسەرەتاكانی دەهەی(1980)نەوە و لەڕێگەی(عەبدوڵای حسن زادە)وە لەگەڵ سەركردایەتی بزوتنەوەی كوردا لە پەیوەندی بەردەوامدابوە. ئەو مامۆستایەكی زانا و مەنگ و هێمن و لەسەرخۆبوو، بەدەنگە زوڵاڵەكەی چەندین خوێندكاری سەركەوتووی پێگەیاند ئەوانە ئەمڕۆ پیاوی پەسەند و تێكۆشەرن لە كۆمەڵگەدا، هەموویان قەرزاری ئەو زانا گەورەیەن. مسعود لعلی دەڵێت:(( بەڕێوەبەری چاك ئەوەنییە قوتابخانەیەكی سەركەوتوو بەڕێوەبەرێت، یان وڵاتێك بەسەركەوتویی بەڕێوەبەرێت، بەڵكو بەڕێوەبەری چاك ئەوەیە كە لە دوای خۆی چەند بەڕێوەبەرێكی چاكی وەكخۆی بەجێبهێلێت)).
د.كمال مەزهەر پیاوێك بوو بەدوای ڕاستیەكاندا دەگەڕا وباوەڕی وابوو كە مێژوو لەسەر بەڵگەنامەكان دەنوسرێتەوە، پیاوێك بوو تامەزرۆی نهێنیەكان بوو ئەوكاتەی كە لە لەندن بوو ئاگاداری كردم كە دەیەوێت ئەو راستیە بزانێت كە هەرسێ سەركردەی كۆمەڵەی ڕەنجدەران(شهاب شێخ نووری، جەعفەرو ئەنوەر) سرودێكیان داناوە، كە شەهید جعفەر نوسیویەتی و ئاوازی بۆداناوە.. ئەوكاتە ¬لە باوكی ڕەحمەتیم(حمەنوری حاجی عبدالله) پرسی: ئەو سرودە چی بووە كە لە ژووری سێدارەدا بەیەكەوە وتویانەتەوە؟، بۆیە باوكیشم ئەو تێكۆشەرانەی بۆ دۆزیەوە كەلەگەڵ شەهاب شێخ نووری و هاوڕێكانی زیندانی بوون و، دواجار گەیشتنە ڕاستیەكە كەلە نووسینی داهاتودا كاری لەسەر دەكەم.
بەڵێ راستە ئەو سرودە هەبووە و لەپێًش لەسێدارەدانیان وتویانە، ئەو بەدوای زانیارییەكاندا دەگەڕا و، لە هەموو دەرگاكانی مێژووی هاوچەرخی كوردی دەدا و زیاتر دەوڵەمەندی دەكردن، لەوانە پرسی قەتڵ و عامی ئەرمەن بەدەستی كورد و، چەندین بەڵگەنامەی تازەی پەیوەند بەو كارەساتە. مێژووی شێخ محمود و چەند تیشكێك لەسەر مێژووی ئەو ڕۆژانەی خەباتی ئەو شۆڕشگێڕەی كورد، جێگەی سەرنجە كە چۆن هەموویانی زانستیانە هەڵدەسەنگاندون. ئەوانەی كەلە د.كمال تێنەدەگەیشتن هاواری ناڕەزاییان لێ بەرز دەبووەوە، ئەو گەڕیدەیەكی تامەزرۆخواز بوو، هەردەم بەدوای ڕاستیەكاندا وێڵبوو، لەگەڵ ئەو هەموو ئەركانەی كەلەماوەی بوونی لەبەریتانیا لەسەری بوو، من لە نزیكەوە ئاگاداری بووم، سەرباری هیلاكی و نەخۆشی پشتئێشەكەی(فقرات )، هەموو ڕۆژێ زۆر بە دڵفراوانی و خۆشیەوە وەڵامی چەندین نامەی خوێندكارانی دەدایەوە و، لە دانانی ناونیشانی نامەی ماستەر و دكتۆرا كانیان لە سلێمانی و هەولێر و دهۆك و كۆیە و جێگاكانی تری كوردستان یارمەتیانی دەدان.
لەدوای نەمانی رژێمی صدام یەكێك لە هەرە بەرهەمە ناودارەكانی(د.كەمال) بریتیبوو لە كتێبی(كركوك و دەوروبەری)، وەك خۆی دەیوت یەكێكە لە كتێبە نازدارەكانی كە بەندە لە بەریتانیا پێداچوونەوەم بۆ چاپە ئینگلیزیەكەی كردووە و جارێكی تر چاپم كردۆتەوە و، چاپە عەرەبیەكەیم لە كوردستان بەچاپگەیاند .
پێویستەبوترێت كەلە نوسینێكی وادا ناتوانرێ كارەكانی كەسێك كە خاوەنی دەیان كتێب وسەدان نامەی دكتۆراو ماستەرە لە زانكۆكانی عێراقدا هەڵبسەنگێنین. هەروەها خاوەنی هەزاران وتاری جیاجیایە لە گۆڤار و ڕۆژنامە جیاجیاكانی كوردستان و عێراقدا. نوسینەكانی د.كمال مەزهەر بە كوردی و عەرەبی و توركی و فارسی و ئینگلیزی و فەڕەنسی نوسراونەتەوە، هیگڵ دەڵێت : ((مێژوو گفتوگۆیەكی دیالێكتیە لە فۆڕمێكی گەورەدا)).
وتارەكانی(د.كمال) ئەوە نیشاندەدەن كە گفتوگۆی دیالێكتیانە لەناو كورداندا زۆر هەژارە، بۆیە هەر سەركردەیەك بڕیارێكی دابێت ڕاوێژی گەورەی لەگەڵ تیمەكەی خۆیدا نەكردووە تا بگاتە ئەو بڕیارە، بۆیە فاكتەرە گەورەكەی مێژوو بە پێچەوانەی مێژووی كورد و كوردستانەوە رەوتی كردووە .
(د.كەمال) لەدواساتەكانی ژیانیدا كە نەخۆشی زۆری بۆهێنابوو هەرخۆی ڕاگرتبوو و بەردەوام خۆشحاڵبوو بە سەربەرزی گەل و نیشتمانەكەی، لەكۆتایدا بووە میوانی مامۆستای گەورەی كوردان ئەمین زەكی بەگ لە گردی سەیوان .
د.كمال مەزهەر گەنجینە و سامانێكی گەورەی بۆ میللەتەكەی بەجێهێشت كە تا چەند ساڵێكی تر ئەكادیمی وخوێندكارانی كورد دەتوانن توێژینەوەی لەسەر بكەن .
خۆی وتەنی هەموو قەرزەكانی وڵات ونیشتمانی دایەوە، ئەگەر ڕۆژی لەدایكبوونی ئەم كەڵە پیاوە رێكەوت نەبووبێ كەلە ڕۆژی خۆشەویستی جیهانیدا(14/2/937) لەدایك بوە، هەڵبەت(ئەو)هەموو كانگای ژیانی خۆشەویستی مرۆڤ بوو، هەر بۆیەش لەیادی هەڵەبجەی سووردا كۆچی دوایی كرد، ئەو حەزی نەدەكرد بڵی رۆژی شەشی رەشی ئەیلولی 1930، بەڵكو ناوی نابوو شەشی سووری 1930، چونكە بەخوێنی شەهیدان سووربوو.
د.کەمال مەزهەرو نوسەر