موقتەدا سەدر، لە دووتوێی هێشتنەوەی دەستپێشخەرییەکانی لەدەستی خۆی و خەونی بوونی بە تاک ڕێبەری هەموو عێراق، لەنوێترین پڕۆژەیدا، بەناوی هاوپەیمانییە سێقۆڵییەکەشەوە، دەیەوێت لەڕێی پەرلەمانەوە، هەموو جۆرە پەیوەندییەك لەگەڵ ئیسڕائیل بکرێت بە تاوان. ڕەهەندەکانی ئەم پڕۆژەیە چین و چۆنی لێ تێبگەین؟

یەکێك لە ڕەهەندەکانی ئەم پڕۆژەیە، دەگەڕێتەوە بۆ ئایدیۆلۆژیای بەعس و ئەو قانونانەش کە بەعس بەسەر عێڕاقدا دەیسەپاندن. ئەوەش خۆی لە، ماددەی 201 ی قانونی سزادانی عێراقیدا دەبینێتەوە، بەوەی "هەرکەسێك بیەوێت یا ڕەواج بدات بە بنەماکانی زایۆنیزم، بە ماسۆنییەتیشەوە، یا ببێت بە ئەندامی هەر یەکێك لە دامەزراوەکانی، یا هاوکاری ماددی یا ئەدەبی بکات، یا بەهەر شێوازێك هەوڵ بدات ئامانجەکانی بەدی بێنێت، سزای لەسێدارە دان دەبێت". بەوجۆرە، ئەگەر ئەوپڕۆژەیە لەپەرلەمانی عێراقیدا سەربگرێت، دەبێت بە تۆقێکی نەفرەتی و تەڵەیەك بۆ خودی کورد و سوننییە عەرەبەکان لە عێراق.

هەموو ئەم هەوڵانەی موقتەدا سەدر لەکاتێک دان کە زۆربەی وڵاتە عەرەبییە کاریگەرەکان، لەپێشەوەی هەموویانەوە میسڕ، دوای ئەویش مەغریب، ئینجا ئیماڕات، بەحرەین، قەتەڕ، سودانیش، لەناو پڕۆژەی ئاشتەوایی لەگەڵ ئیسڕائیل دان. سعودییەش لەکۆمەڵێك ئاستدا ئەو قۆناغەی بڕیوە، پەیوەندییەکانی ژێربەژێر لە قۆناغێکی پێشکەوتوو دان. هەر ئەمڕۆ میدیاکارێکی سعودی بەناوی محەمەد سعود، لەتویتێکیدا ڕایگەیاند "بڕیاردراوە، یاریزانی سعودی "فەهد ئالشەمسان"، لە کێبڕکێی پاڵەوانییەتی نێودەوڵەتی شەترەنج لە ئیسڕائیل، بەشدار بێت. ئەم پاڵەوانێتییە لە شاری ئەشدود لە 8-16 ی مانگی پێنجی ئەمساڵ، بەبەشداری دەیان یاریزانی شەترەنجی ئیسڕائیلی و نێودەوڵەتی بەڕێوە دەچێت". ئەمەش مانای وایە کە هیچ بەربەستێك یا خەتێکی سوور لەبەردەم ئاشتەوایی نێوان سعودییە و ئیسڕائیلدا نەماوە.

بەوپێیەش، کوتلەی وڵاتانی سوننە مەزهەب، کە تورکیاش یەکێکە لە هەرەکاریگەرەکانی ئەو کوتلەیە و لەو دواییانە پەیوەندییەکانی بە ئیسڕائیلەوە توندوتۆڵ کردنەوە، لەناو پڕۆسەی ئاشتەوایی دان لەگەڵ ئیسڕائیل. ئەم ئاڕاستەیەش، ڕاستەوخۆ ڕووبەڕووی کوتلەی ئێرانی دەبێتەوە، کە لە لوبنانەوە درێژدەبێتەوە تا دەگاتە سوریای ئەسەد و بە عێراقی موتقەدا سەدردا تێدەپەڕێت و تا بە ئێرانی کۆماری ئیسلامی، کۆتایی دێت.

ئاماژەکان ڕوونن. ئەو فەوزایەی کە ئێران لە سوریا، لە لوبنان و یەمەنی ناوەتەوە، هەروەها پشتیوانی بۆ حەماس و پشتیوانی ماددی بۆ پڕۆژەی شیعیزم لەدونیای عەرەبیدا، هەموو کوتلەی سوننی تەنگەتاو کردووە. بە سوننییە عەرەبەکانی عێراقیشەوە. بەتایبەتیش نابێت لەبیرمان بچێت کە لە 24 ی سێپتێمبەری 2020 کۆنگرەیەك لە هەولێر بەسترا بە ئامادەبوونی 150 کەسایەتی عەرەبی سوننەی عێراق، کە لەلایەن "سەنتەری پەیوەندییەکانی ئاشتی" ئەمریکییەوە ئامادەکرابوو، بەمەبەستی بەهێزکردنی پەوەندییەکی متمانەدارتر لەگەڵ ئیسڕائیل و دونیای عەرەبی، کە شێخ ویسام الحەردانی عەرەبی سوننە لەپێشەوەی ئامادەبووان بوو. لەهەمان کاتدا هەر دوای ئەو کۆنگرەیە بابەتێکی لە ڕۆژنامەی وۆڵ ستریت، بەناوی "عێراق دەبێت بچێتە ناو ڕێککەوتننامەی ئەبڕاهام"، بڵاوکردەوە، بەئاشکرا داوای کردووە "دەبێت ئاشتەوایییەکی تۆکمە لەگەڵ ئیسڕائیلدا بکرێت"، بەجۆرێك پێیوایە؛ یکەم هەنگاو ئەو کۆنگرەیە بوو، هەنگاوی داهاتووش گفتوگۆی ڕاستەوخۆیە لەگەڵ ئیسڕائیل. ئاماژەشی بەوەکردووە کە هیچ هێزێك نە لەناوخۆی عێراق و نە بیانیش ناتوانن رێگرییان لێبکەن لە بەرەوپێشچوون. لەبەرامبەریشدا، ئەوکاتە دەستەبژێری سیاسی و ڕۆشنبیریی شیعەی عێراق بە دەستپێشخەری موقتەدا سەدر، تاویان لەبەر هەڵگیرا و ژمارەیەکیش لەو بەشداربووە عەرەبە سوننیانە دەستگیرکران.

بۆیە، ئەوەی دەگوزەرێت بەشێکە لەو جەمسەرگیرییەی نێوان هەر دوو کوتلەی سوننیزم و شیعیزم. ئیسڕائیل بووە بەو چەقەی کە دوژمنایەتی ئەو دوو کوتلەیەی تیادا زەق دەبێتەوە. پڕۆسەکە پەیوەندی بەخودی ئیسڕائیلەوە نیە هێندەی زەقبوونەوەی ئەو دوژمنایەتییە مەزهەبییەیە کە ئێران بەردەوام ئاگرەکەی خۆش دەکات و ئیسڕائیل تەنها پاساوێکە بۆ ئەو ئاڕاستەیە. بۆمببارانکردنی هەولێریش، بەشێكە لەو فشارانەی کە ئێران بەردەوام کاری لەسەر دەکات و پەیام لەدوای پەیام بۆ هەموو ناوەندەکانی دەنێرێت، بە بڕیارەکەی دادگای باڵای عێراقیشەوە لەپەویەندی بە هەناردەکردنی نەوتی هەرێم و وڕوژاندنی مەسەلەی غازیش.

هەرچەندە موقتەدا سەدر دژ بە هەژموونی ئێرانە لە عێراق، بەڵام نەك لەبەر ئەوەی لەچوارچێوەی پڕۆژەی شیعیزمدا ناکۆکە لەگەڵ ئێران، بەڵکو پەیوەندی بە ڕێبەرێتی موقتەدا سەدرەوە هەیە لە عێراق و خۆی بەکەمتر لە ئێران نازانێت، ئەگینا ستراتیژییەتی هەردوو لا بەهێزکردنی پڕۆژەی شیعیزمە، کە کورد بە سوننە و شیعەکانییەوە، دەبێت زۆر لەوە وریاتر و وشیارتر بن، بکەونە ناو ئەو ملاملانێ خوێناوییەی هەردوو بەرەی سوننیزم و شیعیزم، لەکاتێکدا ستراتیژییەت و خواستەکان کورد، ئاڕاستەیەکی تەواو جیاوازییان لەو ململانێیەدا هەیە. لەهەمان کاتیشدا لەجیاتی بەتاوانناسینی پەیوەندی لەگەڵ ئیسڕائیل، پێویستمان بە پڕۆژە قانونێکە بۆ بەتاوانناسینی هەموو جۆرە نکوڵیکردنێکی جینۆسایدی کورد و شاڵاوەکانی ئەنفال، کە ئەم نکوڵیکردنە لەناو زۆرێك لە دەستەبژێری عێراقی، بەتایبەتیش شیعەی عێراقیدا لەکۆمەڵێك فۆڕمدا بەرەو هەڵکشانە.