تورکیا؛ هەوڵەکانی بۆ کوێخایەتی
عەلی حەمە
2021-09-10 496
پێویستە بەر لە هەر وڵات و هێز و لایەنێک ئێمە تورکیا بناسین و رۆڵ و پێگە و گرنگی جیوپۆلیتیکی وەک هێزێکی کاریگەری ناوجەرگەی دڵی دنیا و هەر سێ کێشوەرە گەورەو گرنگەکەی ئاسیا و ئەوروپاو ئەفریقیا ببینین .
هەوڵ ئەدەم لە رێگەی وەڵامی ئەم خاڵانەی خوارە زیاتر دەربارەی ئەو وڵاتە بزانین بۆ ئەوەی تێ بگەین چ جۆرە جوڵەیەکی سیاسی و دیپلۆماسی پێویستە و واقیع چیمان لێ داوا ئەکات..
خاڵەکان ؛
۱ـ بەهێز بوونی سوپای تورکیا لە ریزبەندی سوپای وڵاتانی ناوچەکە و جیهان دا بۆ۲٠۲۱ .
۲ـ جیوستراتیژی تورکیا لە حەوزی دەریای ناوەڕاستدا .
۳ ـ رۆڵی تورکیا لە ئەفغانستان لە دوای کشانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا!
٤ ـ باڵا دەستی تورکیا لە پیشەسازی درونزە سەربازیەکاندا وەک سێیەم هێز لەسەر ئاست دنیادا و چۆنیەتی بەگەڕ خستنی ئەم چەکەلەتۆخکردنەوەی نەژاد پەرستی دا !
٥ ـ چی ئەبێ گەر (پە کە کە) دەستبەرداری خەباتی چەکداری بێت و ئاشتی تاک لایەنە وەک رەفتارێکی شارستانی و سەردەمانە رابگەیەنێ ؟
یەکەم / بەهێز بوونی سوپای تورکیا بەبەراوردبە ئامار و ریزبەندی ساڵی ۲٠۲٠ کە سوپای میسر یەکەمی ناوچە وتورکیا لە پلەی دووەم هێز و ۱۳ سیانزەهەمین هێزبوو لەسەر ئاستی جیهان ،بەڵام لە ریزبەندی بەهێزترین سوپا بۆ ساڵی ۲٠۲۱ پێش سوپای میسر کەوتۆتەوە و بەپلەی یەکەم دێت لە بەهێزی سوپاکەی لە ناوچەکە و پلەی ۱۱یانزەهەمینی لە کۆی ۱۳۹ لەبەهێزترین سوپاکانی جیهاندا داگیر کردوە .(۱)
سوپای تورکیا خاوەنی ۸۹٥ هەزار سەربازە ، ۱٠٥٦ فرۆکەی شەرکەر و۲٠٦ فرۆکەی هێرشبەر و ٤۷۱ کۆپتەر و ۱٠٤ کۆپتەری هێرشبەر و۳٠٠٠سێ هەزار دەبابە و ۱۱٦٠٠ یانزەهەزار و شەش سەد مدەرەعە و ۹٤٤ تۆپی خۆبزوێن و ۱۲٠٠ تۆپی مەیدانی دورهاوێژ و ٤٠۷ کاتیوشای ساروخی هەیە . (۲)
لە رووی هێزی دەریایی تورکیاوە بەپێی تازەترین لێکۆڵینەوە کە ناوەندی سیاسەت و ستراتیژی دەریایی زانکۆی حەیفا لە ئیسرائیل لە ۱٦ی نیسانی ۲٠۲۱ بڵاوکراوەتەوە ، هێزی دەریایی تورکی بەهێزترین هێزە لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا و بەردەوام لەهەوڵی بنیاتنای کەشتی گەلی دورمەودا دایە (۳)
وەلەئێستادا جگە لەوەی ۱۹٤ کەشتی گەلی جۆراوجۆری هەیە کەلە نێویاندا ۱٦ کەشتی جەنگی خێرا و ۱٠ کەشتی شەرکەری گەورە و ۱۲ غەواصە و ۳٥ کەشتی دەوری و ۱۱ کەشتی راماڵینی ئەلغام .
هەروەها کەشتی گەلی بازرگانی تورکی پێکهاتوە لە ۱۲۳٤ کەشتی بازرگانی کە۱٠ مینای سەرەکی و ۹۸ فرۆکەخانە خزمەتگوزاریان هەیە .(٤)
وەماوەی چەند ساڵێکە تورکیا کۆمەڵێ پرۆژەی دەریایی گەورەی جێبەجێ کردوە وەک پرۆژەی (Istanbul Shipyard & GolckNaval Shipyard) کە سەرکەوتوبوە لە دابینکردنی گرێبەستی هەناردەکردن بەبڕی ملیارات دۆلار لەگەڵ وڵاتی پاکستان و ئەندۆنیسیا بەتایبەتی ، هەروەها پرۆژەی دروستکردنی یەکەمین کەشتی شەرکەری ( وشکایی ـ ئاوی )ی هەیە لەگەڵ پرۆژەی دروستکردنی کەشتی فرۆکە هەڵگری دروستکراوی ناخۆیی کەلە وانەیە ساڵی ۲٠۲۲ تەواو بێت . (٥)
پێگەی ( Global Fire Power) ئەمەریکی ئەڵێ ؛ لەبەرئەوەی رۆژهەڵاتی ناوەراست زۆرترین کێشە و گرژی و ململانێی تیایە بۆیە ئەوە هەندێ دەوڵەتی ناوچەکەی ناچار کردوە کە سوپای گەورەیان هەبێ بۆ پاراستنی سنورەکانیان و هەروەها هێزێکێکی وایان هەبێ تابتوانن رۆڵ و جوڵەیی ناوچەیی زیاتر بنوێنن. هەر لەسەر ئەو بناغەو ململانێ و کێبڕکێە ناوچەییەی کەلە حەوزی دەریای سپی ناوەراست بەدی ئەکرێ بۆیە تورکیا پێویست و ناچارە کەشتی گەلێکی شەرکەری گەورەی هەبێت تابتوانێ رۆڵی جیوپۆلیتیکی و جیوسیاسی خۆی لەناوچەدا زیاتر و گەورەتر بکات ...
دووەم / جیۆستراتیژی تورکیا لە حەوزی دەریای سپی ناوەراستدا ؛
دۆخی ئێستای رۆژهەڵاتی حەوزی دەریای سپی ناوەراست کە زیاتر ئەو دەوڵەتە کەناریانە ئەگرێتەوە کە بەشێک لەسنوری ئاویان لەسەر لەدەریای ناوەراستدا هەیە ئەوانیش ( میسر ـ اسرائیل ـ لوبنان ـ سوریا ـ تورکیا ـ یونان ـ قوبرس ) کە لە گفتوگۆ و ململانێ و کێبڕکێ دان لەسەر دەستەبەرکردنی زۆرترین سود لە سەروەت و سامانی سنوری کەنارە ئاویەکانی و ئەژمارەکانی هێزە ناوچیەکان و بەرژەوەندی دەوڵەتە گەورەکان و ئەگەرەکانی پەرەسەندنی دڵە راوکێ و ململانێکان بۆ پێکادان لەو ناوچەیە بەتایبەتی ئەو ناوچە جێ ناکۆکانەی نێوان ( لوبنان و اسرائیل ) و هەروەها لە نێوان ( قوبرس و قوبرسی تورکیا ) ،ئەمە جگە لە ململانێی قوڵی زلهێزەکانی تر بەتایبەتی ململانێی نێوان ئەمەریکا و هاوپەیمانی دوانەیی (روسی ـ ئێرانی ) و دەوڵەتانی تری کەنارەکانی سەر دەریا و سعودیە و قەتەر یش کە کۆی پرس و بارودۆخە ئاڵۆز و ململانێکانی لەناوچەکەدا پێکهێناوە کەسەرجەمیان بەرەو داڕشتنەوە و ریزبەندیەکی تازەی هاوپەیمانێتی و نەخشەی رێگایەکی تری بەرژەوەندیە ئابوریەکان بێت .
بەپێی راپۆرتی دەزگای روپێوی جیۆلۆجی ئەمەریکی لەساڵی ۲٠۱٠دا ؛دەرکەوتوە کە لەرۆژهەڵاتی حەوزی دەریای سپی ناوەراست دا بڕی ( ۱۲۲ )تریلیۆن مەتر سێگا غاز و ( ۱٠۷ ) ملیار بەرمیل نەوت لەو ناوچەیەهەیە کە بەپێی نرخی پێوانەیی نەوتی خاو بڕەکەی لە نێوان ( ۷٠٠ ملیار بۆ ۳ تریلیۆن ) دۆلار دەخەمڵێنرێ .
جگەلەوەش دۆزینەوەی چەندین کێڵگەی غاز لە کەنداوی سوێس و باکوری ئەسکەندەریە و پۆرسەعید ی میسر و لەدورگەی قوبرسیش گرنگی و بایەخی ناوچەکەی زیاتر کردوە و ململانێکانیشی بەرەو هەڵکشان بردوە .
شایانی باسە جگە لەوەی حەوزی دەریای ناوەراست سەروەت و سامانێکی گرنگی ژێردەریایی ئابوری گەورەی هەیە لەگەڵ ئەوەشدا دەروازەیەکی بازرگانی نێودەوڵەتی گرنگە لە رێگەی هەرسێ بەندەرە گرنگەکانی ( سوێس بۆ دەریای سور و بوسفور بۆ سەر دەریای رەش و جبل گارق بۆسەر زەریای ئەتڵەسی) .
جیوسیاسی تورکیا لە دەریای سپی ناوەراستدا لەچەند خاڵێکدا خۆی ئەبینێتەوە ؛
۱ـ گرنگی دانی بە لوبنان و کەرتی غەزە کە لەکەنارەکانی هەردوو ناوچەکەدا غاز تیادۆزراوەتەوە .
۲ـ ململانێ و فشارێکی زۆری خستۆتەسەر قوبرس و دەیەوێت بەشی قوبرسی تورکی لەوبڕە غازەی کەلەکەنارەکانی ئاویدا دۆزراوەتەوە پشکی بەرچاوی هەبێت
۳ـ ئەیەوێت پردێکی ئاوی دروست بکات لەنێوان تورکیا و لیبیادا .
٤ـ هەڵی تەوق کردنی وڵاتی میسر دەدات و جگە لە دەوردانی ئاوی لە ناوچەی دەریای ناوەراست هەڵ دەدات لە رێگەی پەیوەندیەکانی لەگەڵ ئەسیوبیا و سۆمال لە دەریای سوردا کۆسپ و رێگری بۆ بەرژەوەندیەکانی میسر دروست بکات .
٥ ـ ئەیەوێت میسر زیاتر بەشەڕی لیبیاوە سەرقاڵ بکات و تێچویەکی قورسی بەردەوام بخاتە سەر شانی میسر .
سێ یەم / رۆڵی تورکیا لە دوای کشانەوەی ئەمەریکا لە ئەفغانستاندا ؛
مشتومڕێکی زۆر لەنێوان تورکیا و دەسەڵاتی تالیباندا هەیە سەبارەت بە چۆنەتی مانەوەی هێزەکانی تورکیا وچۆنیەتی بەرێوەبردن وکۆنترۆڵ کردنی فرۆکەخانەی کابول ،لەگەڵ ئەوەشدا چ تورکیا و چ هێزی تالبان پێویستیان بە هاریکاری و لێک تێ گەیشتن هەیە و لەم قۆناغەدا وەک دوو هێزی سونە مەزهەب لەیەکتریان زیاتر نزیک ئەکاتەوە ،بەڵام بۆ تورکیا هەوڵی جدی دەدات لە ئەفغانسان بمێنێتەوە ؟
دەکرێ ئەم چەند خاڵە وەک دیارترین هۆکاری بۆ مانەوەی تورکیا دەست نیشان بکەین ؛
۱ ـ وەک کارتێکی فشار بەرامبەر ئەوروپا و ئەمەریکا ؛
یەکێ لەو هۆکارە حەقیقانەی مانەوەی تورکیا لە ئەفغانستان بریتیە لە پێویستی تورکیا و ویستی ئەو وڵاتە بۆ ئەوەی ئامرازو هێز و کارتێکی کاریگەری بەدەستەوە بێت لە بەهێزی تواناکانی لەسەر ئاستی ناوچەیی و نێودەوڵەتی .
۲ ـ تورکیا دەیەوێت کۆمەڵێ پەیوەندی دەستەبەر بکات ؛ هەوڵ دەدات لە دەسەڵاتی تاڵیبان نزیک ببێتەوە و سوود لە هاومەزهەبی سونە بوون وەربگرێت و تۆرێ پەیوەندی و کاری هاوبەش و هاریکاری لە بواری تەندروستی و پەروەردەیی و بەشداری لە بنیاتنانەوەی ژێرخانی ئابوری ئەفغانستاندا بکات کە شەڕ ئەو وڵاتەی توشی وێرانە و دارمان کردۆتەوە ، تاڵیبانیش نایەوێت وەک دەسەڵاتێکی دابراو و پەراوێزخراو بمێنێتەوە و لەبواری پەیوەندی و تەواوکاری نێودەوڵەتی و کۆری نێودەوڵەتیدا تەریک بێت ، بۆیە دەتوانێ لەرێگەی تورکیاوە هەنگاوێک بچێتە پێشەوە و دانپیانانی یەکێ لە ئەندامانی هاوپەیمانی ناتۆ و کارەکتەرێکی ناوچەیی بەهێز مسۆگەر بکات .
۳ـ ئامادەیی لەسەر ئاستی ناوچەیی بە پاڵنەری ئابوری و جوگرافی ؛
مانەوەی تورکیا هەر مانای ئەوەنیە کە پەیەندی تەنها بە پرس و کێشەی ئەفغانستانەوە هەبێ ! بەڵکو تورکیا لە دیدی بەرژەوەندی و پرۆژەیەکی گرنگی ئابوری وەک رێرەوێ بازگانی (Lapis Lazul icorridor) کە ئەفغانستان بە رێرەوێک بەتێپەڕ بوونی بەناو خاکی هەریەک لە تورکمانستا وئازەربیجان و جۆرجیاوە بە تورکیاوە دەبەستێتەوە بەمەش تورکیا گرنگی و بایەخێکی جیۆسیاسی زیاتر بەدەست دەهێنێت و گرنگی زۆرتر دەبێت لەلایەن چین و روسیاوە بەتایبەتی لەبارەی وزەوە .
٤ـ ئاسیای ناوەراست بکاتە ناوەندێکی سیاسی بەهێز بۆ جیهانی ئیسلامی ؛
یەکێ لەوهەوڵانەی تری تورکیا لەرێگەی سەرۆک ئەردۆغانەوە ئەدرێت کە هەیمەنەی خۆی لە کۆنترۆڵکردنی ئاسیای ناوەراستدا دەبینێتەوە ، ئەویش بەهۆی هەوڵدانی بۆ کۆکردنەوە و رێکخستن و یەکخستنی تورک نەژاد و تورک زمان و ئیسلامە سونەکان لە وڵاتانی ناوچەکەدا کە ناوەندێکی سیاسی بەهێزدا بۆ جێهانی ئیسلامی پێک بهێنێت و ئەو وڵاتانە وەک بەرەیەک لە ململانی و کێ بڕکێکانیدا بەرامبەر روسیای نەیارە مێژووییەکەی بەکاربهێنێت .
چوارەم / باڵادەستی تورکیا لە پیشەسازی درونزە سەربازیەکاندا ودەرکەوتنی وەک سێ یەم هێز ؛
پێشکەوتنە پیشەسازیەکانی تورکیا سەبارەت بە دروستکردنی فرۆکە بێ فرۆکەوانەکان و ئەو بەرەو پێش چوونەی کە هەردوو ( کۆمپانیای " بایکار " کەئیدارەکەی لەلایەن "سلجوق بیرقدار " زاوای ئەردۆغان و کۆمپانیای ترکیش إیرۆسبایس أندستریز) بەدەستیان هێناوە تورکیای گەیاندە سێ یەم هێز لەو بوارەدا لەدوای ئەمەریکا و ئیسرائیل .
بەپێی وتی "دان غتنغر " بەرێوەبەری بەشدار لە ناوەندی توێژینەوەی فرۆکەکان لە کۆلیژی بارد لە نیۆروک :تورکیا پێشەنگە لە کۆمەڵەی ئەو وڵاتانەی کەلەبواری تەکنەلۆژی فرۆکەی بێ فرۆکەواندا دەرکەوتوەو خاوەنی ۹٤ فرۆکەی بیرقداری جۆری TB2 کە بەوهۆیەوە هەوڵ دەدات کاریگەریەکانی خۆی بسەپێنێ .
لە مانگی ئابی ۲٠۲۱ ؛ (۲۷) سیناتۆری ئەمەریکی داوایان کردوە کە چیتر ئەمەریکا کەلوپەلی تەکنەلۆژی(درۆن) فرۆکەی بێ فرۆکەوان بەتورکیا نەفرۆشێت ،لەبەرئەوەی ئەو درۆنزە سەربازیانە کە تورکیا بەرهەمی هێناوە تەکنەلۆژیای ئەمەریکی تیابەکار هاتوە کە بۆتە هۆی هەرەشە بۆسەر هەندێ لە هاوپەیمانەکانی ئەمەریکاو وەهۆکاری ناسەقاگیری و نائارامی لە زۆرێک لە وڵاتان ، وەک ناردنی فرۆکەی بێ فرۆکەوانی سەربازی بۆ " هاوکاری ئەزەربایجان دژی ئەرمینیا لە مانگی ئەیلولی ۲٠۲٠ لەسەر کێشەی ناگرنۆ قەرەباغ ، هەروەها ناردنی ئەو درۆنانەبۆ لێدانی یەکینەکانی پاراستنی گەلی کورد کە هاوپەیمانی ئەمەریکایە لە باکوری سوریا ،هەروەها لە لیبیا رۆڵی گەورەی گێراوە لەشەری ناوخۆی ئەو وڵاتە وبەتایبەتی دژی هێزەکانی خەلیفە حەفتەر بەکار هێنراوە ، وەگواستنەوەی ئەم تەکنەلۆجیایە بۆ تورکیا پێویستە قەدەغە بکرێ چونکە بەپێچەوانەی سزاکانی یاسای بەرەنگاربونەوەی تیرۆرە .
لە ئێستادا تورکیا سێیەم وڵاتی گەورەیە لە بەرهەمهێنانی درۆنی پێشکەوتو لەدوای ئەمەرکاو إسرائیل ئەمەش وای کردوە کە کە هەندێ وڵات لە پێشبڕکێی ئەوەدابن وەک ( سعودیە ، ئۆکرانیا و قەتەر ) کەهەرچی زووترە ئەم تەکنەلۆژیا نوێیە کاریگەرە تێچوو کەمە بەدەست بهێنن و هاوشێوەی پۆڵندە کە لەم دواییەدا ئیمزای کردوە کە ۲٤ درۆنی لە تورکیا بکرێت .
تورکیا هەوڵ دەدات ئیستغلالی هەناردەی چەک بکات و وەک هۆکارێک بۆ بەهێز کردنی پێگەی خۆی لەچوارچێوەی جوگرافیاکەی و خۆی وەک هاوپەیمانیەک بنوێنێ کە ببێتە جێی بڕوای زۆرێک لە هاوبەشەکانی لە میانەی ئەو پلانەی کە هەیەتی لە فراوانخوازی و بەدەست هێنانی نفوزی زیاتر لە ناوچەکەدا .
لەسەر ئاستی ئەو ئامانجانە کە ئەنقەرە هەوڵیان بۆ دەدات گەرچی لەوانەیە هەندێ سستی لە بەدیهاتنی ئەو ئامانجانە هەبێت بە حوکمی ئەو کۆتوبەندە ئابوریانەی کەلەسەریەتی یا ململانێ زۆرەی کەوەک هێزێکی مام ناوەند رووبەروی دەبێتەوە لە گەیشتنی بە کۆڕی زلهێزەکان ، بەڵام لەبواری فڕۆکەی بێ فرۆکەواندا بەتایبەتی توانیویەتی سەرکەوتو بێ وبونی خۆی بسەلمێنێ کەناکرێ ئەمە پشتگوێ بخرێ ، وەبوە بەیەکێ لەو کەم هێزانەی کە توانیویانە هەیمەنەی ئەمەریکا بشکێنێ لەسەر ئاستی شەڕی درۆنزە سەربازیەکان لە ئاسماندا .
تورکیا گرنگیەکی زۆری بە پێشخستن و پەرەپێدانی درونزە سەربازیەکان داوە کەدەکرێ لەم چەند خاڵەدا گرنگترینەکانیان دیاری بکەین ئەوانیش ؛
۱ـ بۆ بەدەست هێنانی دارایی زیاتر و هاندانی پەرەپێدانی باری ئابوری وڵات ، لەگەڵ ئەوەی تورکیا دووەم گەورەترن هێزی ناتۆیە و لەگەڵ ئەوەشدا تورکیا پێویستی بە وەبەرهێنانی گەورە هەیە لە پێداویستیەکانی سەربازیەکاندا بەتایبەتی کە دەخوازێ رزگاری بێ لە کەلوپەلی سەربازی کۆن کە زۆربەیان هی سەردەمی جەنگی ساردن و لەلایەکی تریشەوە پەرەبە پیشەسازی و بەرهەمی ناوخۆیی بدات و شوێنی ئەو چەک و کەلوپەلە سەربازیە تێچوگرانە بە دروستکراوی ناخۆ پڕبکاتەوە کە ئەمەش جگەلە بەشداری پەرەپێدان وپێشکەوتنی کەرتی پیشەسازی ناخۆیی ، بەشداریەکی گەورەش ئەبێ لە پێشخستنی ژێرخانی ئابوری تورکیاش .
۲ـ بۆئەوەی بتوانێ بەرهەمی ناخۆیی زیاد بکات و پێداویستیەکانی خۆی دابین بکات و رزگاری بێت لە هەژموونی پێداویستیە جەنگیەکانی چەکی رۆژئاوایی بەتایبەتی لە هەیمەنەی وڵاتی ئەمەریکا و ئەڵمانیا لەم بوارەدا .
وەسەبارەت دواین پێشکەوتنەکانی بەرهەمهێنانی درۆنی ناخۆیی لە تورکیادا کۆمپانیای فرۆکەوانی تورکیا ئاشکرای کرد کە جۆرێکی تازەیان لە درۆن بەرهەم هێناوە لە جۆری (Simsek) کە فرۆکەی خۆکوژی " کامیکازی " هەڵدەگرێت .
پێگەی " ژا درایڤ" کە پێگەیەکە گرنگی بە کاروباری بەرگری و سەربازی دەدات ئەڵێ ؛ پەرەپێدانی وێنەیەکی ئەو چەکە هێرشبەرە لە جۆری " Simesk" ببێتە چەکی هێرشبەر کە بتوانێ بۆردومانی ئامانجەکەی بکات بەهۆی کەشتی هەوایی ترەوە .
شایانی باسە ئەم درۆنە " کامیکازی خۆکوژیە " توانی هەڵگرتنی ٥ کیلۆ گرام مادەی (TNT) هەیە و ئەتوانێ ماوەی ( ۱٠٠ کم بۆ ۲٠٠) ببڕێت و بەهۆی ئاراستە کردنیەوە لەلایەن فرۆکەی "Simsek" ەوە و لەئامانجەکی نابێتەوە تائەی پێکێ بۆیە مەترسیەکی گەورە لەسەر لایەنی بەرامبەر دروست ئەکات و لەوانەشە لە ئایندەدا کاریگەریە یەکلاکەرەوەکانی لەشەڕد زیاتر دەرکەوێت !
لەئێستادا فرۆکە بێ فرۆکەوانەکانی تورکیا باڵێکی گرنگی چەکی ئاسمانی تورکیا پێک ئەهێنێت و بوە بەکۆڵەکەیەکی بنچینەیی نەک هەر تەنها لە دەزگا ئەمنیەکان و سەربازیەکان بەڵکو لە ناو سوپا و هێزەکانی ئاسمانی و ئاوی و درک و پۆلیسی سەربازی ودەزگای ستخبارات و بەرێوەبەرایەتی گشتی ئاسایشی مەدەنی بەکار ئەهێنرێت و پشتیوانیەکی تەکنەلۆژی وردی کاریگەرە بۆ ئەو هێزانە .هەرئەوەش وای لە تورکیا کرد کە تۆرێکی تایبەت بە پێگەی نیشتنەوەی فرۆکەی بێ فرۆکەوان دابمەزرێنێ لە باشوری رۆژهەڵاتی تورکیا و بەدرێژایی سنورەکانی لەگەڵ سوریا و لەکەنارەکانی دەریای ئیجە و دەریای سپی ناوەراست .
شەڕکەری " زەمین ـ هەوایی بێ فرۆکەوان " لەگەڵ ئەو توانا پێشکەوتوەی کەهەیەتی لە هەڵگرتنی بۆمبی ئاراستەکراوی سەرکەوتو هەروەها لە توانایدا هەیە لە دووری ٦٠٠ کم بەسارۆخیش لەئامانجەکەی بدات ، کەئەمەش لەوانەیە بۆ تورکیا جێگەی فڕۆکەی جۆری F16 ی ئەمەریکی بۆبگرێتەوە لە پرۆسەکانی دژی پارتی کرێکارنی کوردستان و هەروەوها لەبەر تێچوی زۆرکەم و کەمتر مەترسی لەکارکردنی بەدرێژایی کات ئەتوانێ لە چاودێریە بەردەوامەکانی بەسەر دەریای ئیجە و دەریای سپی ناوەراستا بسوڕێتەوە .
یەکێ لەو پرۆسە سەرکەوتوانەی درونزە سەربازیەکانی تورکیا کە شانازی پێوە دەکەن و وەک دەستکەوتێکی نەتەوەیی گەورە وێنایان کردوە پرۆسەی تیرورکردنی اسماعیل ئۆزدەن ناسراو بە زەکی شەنگالی کە یەکێک بوە لە فەرماندەکانی پارتی کرێکارانی کوردستان و لەکاتی گەرانەوەی لە کۆرێکی یادەوەری لە گوندی کۆچۆ لە ۱٥ کم باشوری شەنگال لە رۆژی ۱٥ی ئابی ۲٠۱۸ کە لەرێگا هەرچەندە ئوتومبیلەکەشی ئەگۆڕێت بەڵام چونکە بەوردی چاودێری نابراو کراوە لەلایەن درۆنە سەربازیە هێرشبەرەکانەوە بەداخەوە ئوتومبیلی ناوبراو بۆردومان ئەکرێت و ناوبراو و چەند هەڤاڵێکی تری شەهید ئەکرێن ، دواتر
ئەم رووداوە لەگرتە ڤیدیۆیەکی ئامادەکراوی تایبەتدا لە راگەیاندنەکانی تورکیا وەک سەرکەوتن و دەستکەوت و بەرهەمی ئەو تەکنەلۆژیا نوێیە بە جۆش و خرۆش و زمانێکی شۆڤینی و نەژادپەرستیانە بڵاودەکرێتەوە و چەندین جار و رۆژ دووبارە کراوەتەوە .
دەسەڵاتدارانی تورکیا و هێزە نەژادپەرست و شۆڤینیە توندڕەوەکان بەوەش نەوەستاون و بۆ تۆخکردنەوە و قوڵکردنەوەی گیانی شوڤینی و گرتنی دەماری نەتەوەیی تورک و ئاراستەکردنیان بەئاراستە باوەکەی تورانیەت و شۆڤینیانە گرتە ڤیدیۆی ئەم رووداوە و هەندێ گرتەی تری هێرشی درۆنە سەربازیەکانی تورکیا لەدەوروبەری شاری عفرینی کوردستانیان وەک سوکایەتیەک و تێکشکانی هێزە کوردیەکان لە شێوەی یاری ڤیدیۆیی ( ئەنیمەیشن ) دا بڵاوکردۆتەوە کە رەواجێکی زۆری لەناو گەنج و هەرزەکارە تورکەکاندا پەیداکردوە ، کە مەترسی ئەو رەفتارە دوور لە مۆراڵ و بەرپرسیاریەتیە لەناو هزر و دەرونی نەوەیەکی تازە پێگەیشتودا زۆر لە شوێنەواری بۆمب و خودی درۆنەکان خراپتر و مەترسیدارترە
پێنجەم / چی ئەبێت ئەگەر پارتی کرێکارانی کوردستان دەستبەرداری خەباتی چەکداری بێت و ئاشتی و خەباتی هێمنانە و مەدەنیانە رابگەیەنێت .
پارتی کرێکارانی کوردستان لە ۲۷ی تشرینی دووەمی ساڵی ۱۹۷۸ وەک رێکخراوێک بە ئاراستەی بۆ چونی مارکسی ـ لینینی دامەزراوە و لەساڵی ۱۹۸٤ خەباتی چەکداری دەست پێ کردوە بە ئامانجی دامەزراندنی دەوڵەتی کوردستانی گەورە.
(پ کە کە ) یەکێکە لەو رێکخراوانەی کە لەلایەن ئەمەریکا و یەکێتی ئەوروپا و تورکیاوە خراوتە لیستی رێکخراوە تیرۆریستەکانەوە .
تاێێستا چەند جارێک گفتوگۆ و دانوستان لە نێوان بەرپرسانی پ کە کە و وڵاتی تورکیا روویداوە دیارترینیان دانوستانی نهێنی ساڵی ۲٠۱٠ی پایتەختی نەرویج و دانوستانی ساڵی ۲٠۱۲یە کە بەداخەوە هیچکام لەم دوو دانوستانە و هەموو هەوڵەکانی تری ئاشتی بۆ کۆتایی هێنان بە کوشتن و کاولکاری بێ سود و بێ هیچ بەرهەمێک کۆتاییان هاتوە .
ئەگەرچی پ کە کە وازی لە دروشم و ئامانجی دامەزراندنی دەوڵەتی کوردستانی گەورە هێناوە و داوای مافی خودمختاری و ئازادیە سیاسی و مەدەنیەکانی خەڵکی کوردستان ئەکات لە ناو کۆماری تورکیادا لەگەڵ ئەوەشدا دەسەڵاتی تورکیا و زۆربەی حزب و رێکخراو و ناوەندە ئەکادیمی و ئایینی و حکومی و لەناویشیاندا دەمەزراوەی گرنگی سوپا ، بۆچون و ماشێنێکی گەورەی شوڤینیەت و شەڕانگێزی پڕکراو لەرق و کینە بەرامبەر بە نەتەوەی کورد لەو وڵاتە ئەگەڕێ و سەراپای خاک و خەڵکی کوردستانی بەئامانج گرتوە .
لەم قۆناغە سەخت و پڕ رووداو و ئاڵوگۆڕ وبەگرێوگوڵەدا کە کارەکتەرە گەورەکانی ئەو هێزو دەوڵەتانەن کە خاوەنی پیشاسازی پێشکەوتو و تەکنەلۆژیای باڵای جەنگی و ئابوری بەهێزو دەسەڵات و بەهەژموونن ، کۆدەوڵەتگەلێکی خاوەن هێزی هەرێمی دیارو کاریگەرن لەسەر شانۆی سیاسی و کۆڕی نێودەوڵەتیدا کە هەمو دنیا لەنێو پرۆژە گەورەکەی ئابوری و بەرژەوەندیەکانیاندا رێک دەخەنەوە ولەوانە پەیوەندیە ئابوری و بازرگانی وبازاڕی ئازاد هەموو سنوور و سەروەریەک ببڕێت وببێتە دەستورێکی گشتی لەرێکخستەوە و دارشتنەوەی سەرلە نوێی پەیوەندیەکانی دەوڵەتان وتۆڕێکی پەیوەندی جیهانی ئاڵوزی بەرژەوەندی بەیکداچوو ، لەهەمانکاتدا تەواوکاری کە تیایدا بنەمای سەرمایە و ئابوری گەورەترین کایەکاریگەرەکانی ناو ئەو پەیوەندیانە دەبێت ، لەنێو ئەم جیهانە ئاڵۆز و دنیاتازە و ئاڵوگورە خێرا و سروشتە تازەی کە لە رووداو ئاڵوگۆرەکانی ناوچەکە و بەتایبەتی رۆژهەڵاتی ناوەراست کەوتونەتەوە ،سیاسەتی بەخۆداچونەوە و خوێندنەوەی نوێ و هەڵسەنگاندن و وردبوونەوەی واقیعیانەی دەوێت بە جۆرێک کە لەم دنیا نوێ و باڵادەستی تەکنەلۆژیا و شەری بۆشایدا کە بەشەری ئایندە دادەنرێت زیاتر لەمەڕ سروشتی هێزەکان و بەهێزی ئەگەرەکاندا لەبەرامبەر پێشهات و پێشبینیەکان بۆ داهاتوو چاوکراوەتر و واقیعیانەتر بین.
ئامرازو ئالیەتەکانی خەبات و سروشت وپێکهاتەوە و جۆری هەڵبژاردنی رووبەرووبونەوەکان قۆناغ و سەردەم و زەمان دەیسەپێنێ و هۆکاری جێگیر و نەگۆرنین ، ئەشێ لەهەر قۆناغ و پێچێکی مێژوودا جۆرێک و شێوازێکی رووبەرووبونەوە پەسەندبکرێ ، مێژووی ئێمە پڕیەتی لە هەڵمەت و هێرش و کپ بون و گلان و شکست و هەستانەوە ، گەورەترین هەڵەی ئێمە زۆر جار ئەوە بوە کە شەڕمان هەڵبژاردوە و بژاردەی خۆمان نەبوە ، لەشەرێکەوە گلاوین کە نەشوێنەکەی نە کاتەکەی ئێمە هەڵمان نەبژاردوە ، زۆرترین کات و بوار و توانای خۆمان و گەلەکەمان لە پرس و بیرکردنەوە لەسەنگەرگرتن ولەشەڕ و ، سەرکەوتنیشمان تەنهاو تەنها هەر لەلولەی تفەنگدا بەدی کردوە .. کەم وابوە و بوارێکمان بۆ بیرکردنەوە و رەخساندنی هەلێک بۆ گەڕان و کردنەوەی دەروازەیەکی تر لە خەبات و سەرچاوەیەکی تر بۆ هێنانەدی ئامانجە نیشتیمانی و نەتەوەییەکان دۆزیبێتەوە!
نیشتمانی ئێمە ، نیشتمانێکی داگیرودابەشکراو و پێکەوەگرێدراوە هەرپارچەیەکی کاریگەری و کارتێکەری راستەوخۆی بۆسەر بەشەکەی تری هەیە ، هاوارێک لەهەر بەردێکی ، ئازارێک بەرهەر پنتێک هەرخاڵێک بکەوێ سەراپای جەستە گەورەکەی نیشتمان هەستی پێدەکات و ئەی بیستێ ...لەوسۆنگەیەوە گەر ئازارێک هەبێ بۆ هەمومانە و هەر خۆشیەکیش هەبێ هەموان ئەگرێتەوە ، بۆیە لەم بارودۆخە دژوار و نابەرامبەرەی هێزو نەبونی هیچ هاوسەنگیەکی هێز لەنێوان هێزەکانی (پ کە کە ) و سوپای تورکیادا ،پێویست ئەکات (پ کە کە ) بە وردی بارودۆخ و ئەو واقیعەی کە هەیە هەڵبسەنگێنێ و ئەو زەمینە نابەرامبەرەی هێزو تواناو رۆڵی تورکیا و پێشکەوتنە سەربازی و تەکنەلۆژیا باڵایەی کەلە درۆنەکانیدا بەدەستی هێناوە کەم نین و درێژەدان بەو تەکتیک و رێرەوە کۆن و سواوەی شەری شاخ و هەڵکوتانە کتوپڕەکانی پارتیزانی و شەڕ لەدەرەوەی پانتایی و قوڵایی خاک جگە لە بەهەدەردانی گیانی و زیانی زیاتر بە ژێرخانی ئابوری کشتوکاڵی و لەوەڕگاکان و بواری ئاوادانکردنەوەی نیشتمان و دەربەدەری و کۆچی زیاتری دانیشتوان ، چ مانا و دەستکەوت و ئامانجێکی تری لەئێستادا و لەو هێرش و بەرگری و گیانبازیەی گەریلا خۆبەختکردوەکاندا شین نابێ ؟
ئەوەیە کەوامان لێ دەکات ، ئەو ئازارەیە کەلە هەناو و جەستەی تاک بەتاکی هەمواندا ئەگەڕێ و جنگڵمان پێ ئەدات کە بۆ و چۆن وتاکەی ئەم جۆرە خەبات و رێرەوەی شۆڕش و بەگژداهاتنەوە و خۆکوشتن و دوژمن کوشتنە بەردەوام دەبێت و درێژەی دەبێت ؟
چی ئەبێت گەر بیر لە ئاشتی و پیادەکردنی شێوازی مەدەنیانە و سیاسیانە و خەباتی هێمنانەی شار و بەگەڕ خستنی توانا و وزەی دەرەوە و هەڵمەتی بانگەشەی خەباتی جەماوەری دوور لە چەک و توندوتیژی بەرپابکات !
چی ئەبێت گەر (پ کە کە ) قۆناغێکی تر ، وەرچەرخانێک لە بۆچون و بیرکردنەوە و خەباتی سیاسی ـ دیپلۆماسی لەسەرئاستی جیهان و ئەوروپا بەتایبەتی دەست پێبکات و سەرنجی رێکخراو و دامودەزگا و ناوەندە ئەکادیمی و مرۆییەکان و ژینەگە پارێزەکان و هێزە پێشکەوتنخواز و دیموکراسی خوازەکان بەلای خۆیدا رابکێشێ و بەتایبەتیش لە ئێستادا کە ئاراستە و بەرەیەکی ئەورپی بەهێز و دیار هەیە لە دژی سیاسەت و دەستتێوەردانە دەرەکیەکانی تورکیا لە حەوزی دەریای سپی ناوەراست و ئەفریقیا و عێراق و سوریا وەک وڵاتانی ( فەرەنسا ، یۆنان ، قوبرسی یۆنانی وبەریتانیا ولەگەڵ چەندین رێکخراو دامودەزگای تر ) لە وڵاتە عەرەبیەکانیش و ناوچەکەش وەک ( میسر ، سعودیە ، سوریا ، ئیمارات ئۆردەن ) ئەمانە زۆربەیان لەململانێ و کێ برکێی تونددان لەگەڵ تورکیا لەسەر بەرژەوەندیە ئابوری و سەپاندنی هەژموون و هەیمەنە بەسەر لایەنی بەرامبەردا .
پ کە کە بەر لەهەر شتێک و بەر لە تەقاندنی هەر فیشەکێک بەرەو سوپای تورکیا پێویستی بەوەیە کە ناوی حزبەکەی لە لیستی حزبە تیرۆریستیەکاندا دەربهێنێت و ئەو چەکە کەمەر شکێنە لەدەستی تورکیا دەربهێنێت بەمەش لەلایەن ئەمەریکا و یەکێتی ئەوروپاوە چیتر وەک هێزو رێکخراوێکی تیرۆرست مامەڵە و کۆتۆبەندە سیاسی و دیپلۆماسیەکانی لەسەر نامێنێت و ئەتوانێ نوسینگە و هەڵمەت و بانگەشە و شەقام بکاتە بەشێکی گرنگی خەبات و داوارەواکانی گەلە ستەم دیدەکەمان ، کەبەداخەوە ماوەیەکی زۆرە ئەو جۆرە خەبات و شێوازە مەدەنیانەی پ کە کە فەرامۆش و وەلاوە نراوە .