سەردانەکەی کازمی: پەیوەندیەکانی دەرەوەی ئەمریکاو عێراق

قارەمان مەمەند
  2020-08-23     761

دوو پیاوی نواندن لە کۆشکی سپی کۆبوو نەوە، هەردووکیان لەبەردەم هەڵبژاردنێکی چارەنووسازدان، لە زۆر تەوەردا یەکدەگرنەوە، هەردووکیان کتوپر هاتوونە لوتکەی دەسەڵات لە وڵاتەکەیاندا، هەردووکیان دەیانەوێ جیاوازبن لە بەربژێری دەسەڵاتی بەرکار، هەروەها بە بەڵێنی ڕیفۆرم و هەڵتەکاندنی بنجوبناوانی پێکهاتەی سیاسی پایتەختی وڵاتەکەیانەوە هاتوون! پرسی ئابووری و ئاسایشی نیشتمانی لە پرسە گرینگەکانیانە، لە نواندا بێوێنەن، کازمی کاتێک لە کۆشکی سپییە، سەراپای عێراق بە دەست گەندەڵی، برسیەتی،  نەخۆشی و تیرۆرەوە دەناڵێنی.   لە ئەمریکا ژمارەی مردنو بێکاری بێوێنەیە لە مێژووی وڵاتەکەدا، هەردووکیان دەیانەوێ نیشانی بدەن دیموکراسیەت،  بریتیە لەوەی تۆ دەنگتم بدەیە، ئیتر هەموو شتێکت بۆ چارەسەردەکەم، لەکاتێکدا پرۆسەی بەڕێوەبردنی قەیرانەکان لە دیموکراسیدا زۆر لەوە ئاڵوزترەو خواستی زیاتری هەیە بۆ دەرەنجامێکی بەرهەمدار.
سەبارەت بە پەوەندییەکانی نێوان ئەمریکاو عێراق، پەنجا ساڵ نێوانی دوو گەشتی وەزیرانی  دەرەوەی ئەمریکایە  بۆ عێراق، یەکەم لەلایەن جۆن فۆستر داڵاس لە ١٧ ی مانگی پێنجی سالێ ١٩٥٣، دووەم لە ١٤ی مانگی نۆی ٢٠٠٣ لەلایەن کۆڵن پاول، ئیتر دوای ئەوە سەردانەکانی جۆرج بۆش لە ٢٧ی نۆڤەمبەری ٢٠٠٣،  لە ١٣ی مانگی شەشی ٢٠٠٦دا، دواتر لە ٣ی سێپتێمبەری ٢٠٠٧دا، دیسەمبەری ٢٠٠٨. باراک ئۆباما لە ٧ی ئەپرێلی ٢٠٠٩دا.
ئێستاکە، گەورەترین باڵوێزخانەی ئەمریکا لە جیهان لە عیراقدایە، هەروەها زیاتر لە نیوملیۆن عێراقی لە ئەمریکا دەژین. ئەمریکا یەکێک بووە لەو وڵاتانەی هەر زوو دانی ناوە بە سەربەخۆیی عێراق دوای سەربەخۆیی لە چنگی خەلافەتی عوسمانی، هەروەها لەسەردەمی فەرمانڕەوایی پادشایی عێراقدا ئەمریکا لە ڕیزی یەکەمین وڵاتە چەک فرۆشەکان بووە بە عێراق، بەهۆی جەنگی ساڵانی ١٩٦٧ و ١٩٧٣ دژی ئیسرائیل پەیوەندی ئەمریکاو عێراق ئاڵۆزی زۆری تێکەوتووە، دوای داگیرکردنی کوەیت بە تەواوی بووە بە دوژمنکاری. دواتر ئەمریکا سەرکردایەتی سی دەوڵەتی کرد لە جەنگی دژی عێراق لە جەنگی کەنداوی دووەم لە ساڵانی ١٩٩٠ و ١٩٩١، دواتر لە ساڵی ٢٠٠٣ دا جارێکی تر ئەمریکا و عێراق کەتنە جەنگ و عێراق کەوتە ژێر کۆنترۆلی ئەمریکا تا کشانەوەیان لە ساڵی ٢٠١٢دا.
لەدوای ساڵی ٢٠٠٣  تا ڕۆڵ و پێگەی ئەمریکا لەسەر پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا بەردەوامە، سەڕەرای ڕێکەوتنامەی دۆستایەتی و هاریکاری نێوان عێراق و ئەمریکای ساڵی ٢٠٠٩ رۆلێ ئەمریکا، وەک کارەکترێکی گەورە و چاودێری سیاسەتی عێراق بەردەوامە. سەرەڕای ڕێکەوتننامەی نێوان مالیکی و سەرۆک بۆش لە ساڵی ٢٠١٠، بۆ کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە ساڵی ٢٠١١، بەڵام بەگوێرەی بەشی دووەمی ڕێکەوتنامەی دۆستایەتی و هاریکاری ساڵی ٢٠٠٩،  سیاسەتی دەرەکی عێراق لەژێر سەرکردایەتی ئەمریکا دەمێنێتەوە لە چوارچێەوەی ستراتیژیەتی بەرەنگاربوونەوی تیرۆر لە دەرەوەی سنووری وڵاتدا.
سەردانەکەی ئەم دوایییەی کازمی بۆ کۆشکی سپی، گفتۆگۆیەکی ستراتیژی بووە بە سەرۆکایەتی کازمی و ترەمپ کۆمەڵێک پرەنسیپی لێ بەرهەمهاتووە، زیاتر هاریکاری لە بواری ئابووری و ئاسایش و مانەوەی هێزە ئەمریکییەکان بەتایبەتی چۆنێتی کشانەوەی هێزە ئەمریکییەکان لە ڕووی تەکنیکیەوە و ووردەکارییەکانی، سێ ساڵە ترەمپ باسی ئەو کشانەوە دەکات و ئێستا دەڵین لە سێ سالێ ئاییندە ئەنجامدەدرێ، عێراق- یش پێوایە دوای جەنگی داعش دەبێ پێداچووەنەوە بە سروشتی پەیوەندییەکانیان بکەن لەگەڵ هێزە ئەمریکییەکان. بەڵام لە ئێستادا هەردووکیان پێکەوە هاوڕان لەگەڵ مانەوەی هیزێکی ئەمریکی بۆ ڕاهێنانی هێزە عێراقییەکان بۆ ماوەیەکی نادیار. لەڕووی ئابووریەوە، چەندین ڕیکەوتننامەی لێکتێگەیشتن مۆرکراوە، لە بواری نەوت و ووزە، بەتایبەتی ڕێکەوتننامەی لەگەڵ کۆمپانییای شێڤرۆن سەبارەت بە نەوت لە پارێزگای زیقار. سەبارەت بە ئێران، کازمی ماوەیەک لەمەوبەر لە تاران بووە، ئەو پێیوایە بەرژەوەندییەکانی عێراق و سەرەوەرییەکانی گرینگ و پرسی یەکەمن، تەنانەت سەبارەت بە تورکیا، بەڵام لەڕووی واقیعیەوە چەند ڕاستە ئەمە پرسێکی ترە.
  سەڕەرای دووپاتکردنەوەی کازمی لەسەر ئەوەی کە پێویستیان بە هێزی سەربازی جەنگی ئەمریکی نییە، بەڵام ئەو بەردەوام مەترسی دووبارە بوونەوەی ئەزموونی لوبنانی لە عێراق هەیە بە هەبوونی ‌هێزی بەهێزی وەک حیزبوڵا وەک دەوڵەتێک لەناو دەوڵەتەکەدا. هەروەها، کازمی دەیەوێ، تەکنەلۆجیاو سەرمایە بهێنێتە عێراق و پەرەی پێبدات، دوای ڕێکەوتتنەکانی لە ئەمریکاوە، بۆ ئوردون بۆ کۆبوونەوەیکەی لوتکە، دواتر پلانی هەیە بۆ سعودیە بۆ هێنانی سەرمایەی سعودی و دڵی ئیماراتییەکان-یش ناڕەنجێنێ، بەوەی دەڵی ڕێکەوتنەکەیان لەگەڵ ئێسرائیل بڕیاری خۆیانەو ئیمە کارمان بەسەریانەوە نییە.
بەر لەساڵی ٢٠٠٣ شتێک بەناوی ستراتیژیەتی سیاسەتی دەرەوە نەبوو لە عێراق، ئەوەی هەبوو دیدگاو خواستی کەسی سەرۆکو دیکتاتۆربوو، بەبێ گوێدانە توانا و وزەی عێراقییەکان و چوونە ناو جەنگ ، ململانێی ناوخۆیی و هەرێمی.  لە دوای ساڵی ٢٠٠٣ ەوە، تەواوی پێکهاتەو و پەیکەری سیاسی گۆڕاوە و ئەمە لە بوای سیاسەتی دەرەکیشدا رەنگیداوەتەوە، دەستوری ساڵی ٢٠٠٥ بەتەواوی دەست بەرداری ڕۆڵی عێراق بوو لە سەرکردایەتی کردنی جیهانی عەرەبیدا، دوژمنایەتی بۆ هیچ بیرو ڕەوتێکی سیاسی دووپات نەکردۆتەوە لە دەرەوەی سنوری عێراقدا، بەڵکو هەوڵ دەدات سیاسەتی دەرەوەی لەسەر بنەمای بەهاو پێداویستی جیهانی ئەمڕۆ دابڕێژەتەوە.  لە کاتێکدا لە دەستوری سالێ ١٩٧٠دا لە بەندی دووەم مادەی ١٢ دا باس لە دامەزراندنی سیستمێکی سۆشیالیستی لەسەر بنەمای زانستی و شۆرسگێری دەکات لەگەڵ بەدیهێنانی یەکێتی ئابووری عەرەبی.
لەمڕۆدا، دەزگاکانی سیاسەتی دەرەوەی عێراق، بە تایبەتی دەزگا فەرمییەکان، لە عێراقدا، بریتین لە سەرۆک کۆمار کە رۆلێکی پرۆتۆکۆلی هەیە لە پێشوازیکردن لە باڵوێزەکان و بەشداریکردن لە مەراسیمی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی، بەڵام داڕشتنەوەو پیادەکردنی سیاسەتی دەرەکی لەلایەن سەرۆکی حکومەت و وەزیرەکانەوە دەبێ.
لە کاتێکدا دەستوری عێراقی دەسەڵاتی سیاسەتی دەرەکی و نوێنەرایەتی دبلۆماسی و گفتۆگۆکردن لە پەیماننامە وڕێکەوتنامە نێودەوڵەتییەکانی بۆ دەسەڵاتی فیدڕالیە، سەرۆکی حکومەت دەسەڵاتی هەرە باڵایە بەگوێرەی سیستێمی پەرلەمانی لە عێراقدا. سەرۆکی ئەنجوومەنی وەزیران، ڕۆلێکی گەوەرەی هەیە لە داڕشتنەوە و پیادەکرندی سیاسەتی دەرەوەدا، لێرەدا باسی وەزارەتی دەرەوە ناکەین کە جێبەجێکاری سیاسەتی دەرەوەی حکومەتە.
هەرچەندە لەسەرەتای پەیوەندییەکانی دوای ساڵی ٢٠٠٣دا، بەتایبەتی لەسەردەمی پێکهێنانی یەکەم حکومەتی عێراقی لە هاوینی ٢٠٠٤ بە سەرکردایەتی ئەیاد عەلاوی و هەروەها دواتر حکومەتەکەی ئیبراهیم جەعفەری لە ساڵی ٢٠٠٥، ئەو دەرفەتە نەبوو بۆ پەرەپێدانی پەیوەندی لەگەڵ سەرۆک حکومەتەکانی عێراق، هەروەها جۆرێک لە بێ متمانەنەیی و ناسیاوی تەواو لەنێوان ئەمریکاو ئەو کەسایەتیانە هەبوو، لە هەمانکاتدا ئەمریکا وێلێ سەرکردەیەکی بەهێز و جێگای متمانەبوو بۆ ئەوەی بتوانێ عێراق بەڕێوەببات دوای کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا.
  دواتر حکومەتی مالیکی لە ساڵی ٢٠٠٦ دا، ئەمریکا وایزانیبوو مالیکی ئەو کاندیدەیە بە‌‌هێزەیەو دەبێتە جێگای متمانە؛ بەڵام دواتر مالیکی ئەمریکی و عێراقییەکانی بەهەڵەدابرد، بەڵام ئەم ئەزموونە ئاماژەیە بۆ ئەوەی ئەمریکا، تا ئێستا پاڵپشتی هەر کاندیدێک دەکات-بتوانێ بەڕێگای دیموکراسی بێتە دەسەڵات و بەردەوام بێ لەگەڵ بەدەستهێنانی متمانەی گەلی عێراق، پاڵپشتی ئەمریکاش بۆ کازمی هەر لەسەر ئەو بنەمایەو بەو هیوایەی، وەک مالیکی ئەمریکا و عێراقییەکان نا ئومێد نەکات.
سەبارەت بە گەلی کورد، لە ڕاستیدا لەسەرەتای ٢٠٠٣ دا تا سەردەمی مالیکی گەلی کورد چەقی پەیوەندییە دەرەکییەکانی ئەمریکاو عێراق بوو، سەرۆکایەتی کۆمار ڕۆلێکی گەورەی دەگێرا و میوانی کۆشکی سپی بوو، مالیکی دواتر کەوتە بەهێزکردنەوەی پێگەی سەرۆکایەتی ئەنجوومەنی وەزیران لە پەیوەندییەکانی ئەمریکا، سەردەمانێک، هەروەک ئەمرۆی کازمی، مالیکی ئومێد و ئەستێرەی گەشاوە و میوان بوو لەکۆشکی سپی.
هەروەک ئاشکرایە، سەرۆکایەتی کۆماری عێراق بەهۆی ململانێی حزبایەتی و کەسایەتی و زۆر هۆکاریتر، لەم  چەند خولە و ساڵانێکی زۆرە لە ئاستێکی زۆر لاوازدایە لە سەر ئاستی نوێنەرایەتی ناوخۆیی و نێودەوڵەتیدا، هەروەها لە سەر ئاستی هەرێمی کوردستانیش، بۆ بەرەو پێشبردنی پەیوەندییەکانی گەلی کورد لە چوارچێوەی یاخود لەدەرەوەی عێراق لەگەڵ ئەمریکا،  تێگەیشتن لەو پەیام و سیاسەتەی ئەمریکا لە عێراقدا زۆر پێویستە، کە بریتیە لە پشتگیرکردنی سەرۆک وەزیرانێکی خاوەن متمانەوە و هەروەها پابەند بە پرەنسپیە دیموکراسییەکان، بەتایبەتی لە پرسی هاتنە دەسەڵات، مانەوەی و کۆتایی هاتنی دەسەڵاتەکەی.  لە کاتێکدا ئەمڕۆ قەیرانەکانی پرسی متمانەو دیموکراسی لە کوردستان قوڵتردەبنەوە، دەکرێ پەیوەندییەکانی گەلی کوردستان و ئەمریکاش دووچاری تەنگژەی زیاتربێتەوە!

زۆرترین بینراو
© 2024 Awene Online, Inc. All Rights Reserved.
×