هۆکارەکانی پشت سەرەدانەکەی سەدر بۆ ئێران چین؟
د. نەوزاد هێتوتی
2019-09-17 1211
موقتەدا سەدر یەکێکە لەو پیاوە ئاینییانەی شێعە کە لە دوای روخانی رژێمی بەعس، رۆلی مەزن و کارێگەری هەبووە لە هاوکێشە سیاسییەکانی عیراقدا. سەدر لە سەرەتای دەرکەوتنی لە گورەپانی سیاسیدا بە پیاوێکی توندرەوی تایفی و دژە ئەمریکا ناسراو بوو. هەروەها لە دوای روخانی رژێم، لە رێگەی دروست کردنی هێزیکی چەکدار بەناوی سوپای مەهدی رۆڵەکی مەزنی هەبووە لە شەری تایفی نێوان شیعە و سوونەدا بە تایبەت لە سالانی ٢٠٠٦ -٢٠٠٨ و بە پاڵپشتی راستەخۆی ئێران بەتوندیش رووبەروی هێزەکانی ئەمریکا بوویەوە. بەلام بە تێپەربوونی کات، وردە وردە گۆرانکاری بەسەر هەڵوێست و بوچونەکانی سەدر دا هات و لە پیاوێکی شیعە مەزهەبی توندرەوە، خۆی زیاتر وەک کەسێکی میانرەو و هەڵگری شوناسی ناسیونالسیتی عەرەبی پێشاندا. لەم رووەوە، سەدر داوای لە دەسەلاتدارانی بەغدا دەکرد لە گەل کورد و سوونە مامەلەیەکی باش بکات. تەنانەت لە گەل دەۆلەتانی عەرەبی سوونیش پەیوەندییەکی باشی هەبوو و داوای دەکرد عیراق هاوسەنگی رابگرێت. لە گەل ئەمریکییەکانیش تارادەیک هەڵوێستە توندەکانی سەدر گۆرانکاری بەسەردا هات و زیاتر سیاسەتێکی نەرمتری پراکتیزە دەکرد.
هەموو ئەمانەش وایکرد کە وردە وردە سەدر لە ئێران دور بکەوێتەو یان خود ناکوکی زۆر لە گەل ئێران و هەموو ئەو گروپ و پارتانەدا هەبێت کە لە لایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەکرین. بەتایبەت سەدر بەردەوام دژی پرۆژە و ئەجندەکانی ئیران بووە لە عراقدا. موقتەدا سەدر دژی ئەوە بووە کە عیراق بە تەواوەتی بکەوێتە ژیر کارێگەری وبریاری ئێرانەوە و داوای دەکرد بریارەکەی عیراق بریاریکی عیراقییانە بێت و رەنگدانەوەی بەرژەوەندی پێکهاتەکانی بێت. بە هەمان ئاراستەش، جەختی لە سەر ئەوە دەکرد کە نابێت عیراق بکرێتە قوربانی ململانێ نێوان ئەمریکا و ئێران. لە لایەکی تریشەوە، سەدر دژی ئەوە بووە کە هێزەکانی حەشدی شەعبی وەک هێزێکی سەربەخو بمێنن وهاوشێوەی حزبلای لوبنانی وەک دەۆلەت لە ناو دەۆلەدا مامەلە بکەن . لەم رووەوە، پێ باش بووە ئەو میلیشیایانە هەڵبوەشێنرین یان خود بکرێنە بەشێک لە سوپای عیراق. لە کاتی دەرچونی بریارەکەی عەبدول مەهدی لە مانگی تەموزی ٢٠١٩ سەبارەت داخستنی بنکە و بارەگاکانی حەشدی شەعبی و دووبارە ریکخستنەوەییان لە چوارچێوەی سۆپای عیراقدا، سەدر پێشوازی لە بریارەکەی کرد و وەک دەستپێخەریک داوای لە سەرایای سەلام کرد کە هێزێکی سەربازی سەر بە رەوتی سەدرە، پابەندی بریارەکەی حکومەت بن. هەروەها سەدر دژی ئەو بێروکەیەش وەستاییەوە کە دەیانەوێت حەشدی شەعبی هێزی ئاسمانی دروست بکەت وداوای لە حکومەت کرد هەڵوێستی توندی دژی ئەو هەولانە هەبێت.
بێگومان، ئەم گورانە لە هەڵوێستی سەدر، جێگەی گەشبینی کورد و سوونە، ئەمریکا تەنانەت دەۆڵەتانی عەرەبی سوونی بووە. پێیان وابووە سەدر و رەوتەکەی دەبنە فاکتەرێکی گرنگ بۆ راگرتنی هاوسەنگی هێز لە عیراقدا و ڕێگری دەکات لەوەی کە شیعەکان بە تەواوەتی بکەونە ژێر هەژموونی ئێراندا یان خۆد ئێران لە رێگەی پێکهاتەی شیعەوە دەست بە سەر پرۆسەی سایسی عیراقدا بگرێت. تەنانەت هەندێک لە بەڕپڕسانی ئەمریکا دورتر دەرویشتن و وای بوی دەچوون کە لە رێگەی پاڵپشتی کردنی رەوتی سەدر و بەهێز کردنییان، دەتوانن سنوورێک بۆ دەستێوەردانەکانی ئێران دابنن و حکومەتێک لە بەغدا دروست بکەن کە زیاتر رەنگدانەوەی خواست وحەزی پێکهاتەکانی بێت و دور بێت لە سەپاندنی بەرنامە و ئەجندەکانی ئێران.
بەلام سەرەرای گەشبینییەکان و روودانی گۆرانکاری لە سیاسەتی سەدرو رەوتەکەی، دەبێت راستییەش بزانێت کە هیچ کاتێک سەدر سیاسەتیکی جێگیری نەبووە و بەردەوام هەڵوێستەکانی گۆرانکاری بەسەردا هاتووە. هەر بویەش، سەرەرای ناوکوکییەکانی لە گەل ئێران و هاۆپەیمانەکانی، زۆرجاریش لە پرۆسەی سیاسی و پێکهینانی حکومەتدا کەوتووەتە ژێر کارێگەری داواکانی ئێران. ئەمەش لە هەڵبژارتنەکانی ٢٠١٨ زۆر بە روونی بەدەرکەوت، کاتێک لێستی سائێرون سەر بە سەدر و لە گەل لێستی فەتحی سەربە هادی عامری بە ناوبژێوانی ئێران رێکەوتن لەسەردانانی سەرۆک وەزیرانی عیراق. بۆیە ئێران لە زۆر وێستگە و قوناغی هەستیاردا، توانییەتی سەدرو رەوتەکەی بە گوێرەی سیاسەتەکانی ئاراستە بکات.
ئەوەی ئێستا زیاتر جێگەی گومان و سەرنجە، سەرەدانی ئەمجارەی سەدرە بۆ ئێران و دەرکەوتنی لە تەنێشت عەلی خامنەی و قاسم سلیمانی. ئەم سەرەدانە دەنگدانەوەیەکی گەورەی لەسەر ئاستی عیراق و ناوچەکە دورست کردوە. بە تایبەت ئەم سەرەدانەی سەدر لە کاتێک دایە کە خەرێکە عیراق دەبێتە ناوەندێکی سەرەکی مڵملانێ نێوان ئەمریکا و ئێران و کیشە و ئاستەنگی گەورە بەروکی عیراقی گرتووە. بویە، لەوانەیە ئێران ئەمجارەش خەرێکی ڕێکەوتنێکی سیاسی بیت لە گەل سەدر سەبارەت کۆی هاوکێشە سیاسییەکانی عیراق وناوچەکە کە لێرەدا دەکرێت ئاماژە بە کۆمەلێک خال بکەین.
یەکەم، ئێران دەیەوێت هێزەکانی حەشدی شەعبی وەک خۆی بمینن و تێکەل بە سۆپای عیراق نەکرێنەوە. ئەمەش لە کاتێکدایە کە ئەمریکا گوشارێکی زۆری دروست کردوە بۆ ئەوەی ئەو میلیشیایانە هەڵبوەشێنرێن یان خۆد هەر هیچ نەبێت ببنە بەشێک لە سوپای عیراق. هەر ئەم گوشارانەی ئەمریکاش وایکرد کە عەبدولمەهدی لە مانگی تەموزی ٢٠١٩ بریاری تێکەلکردنی حەشدی شەعبی لە گەل سۆپای عیراق بدات و داوای داخستنی بنکە و بارەگاکانیان بکات. بەلام ئەم بریارەی سەرۆک وەزێران هەر لەسەر کاغەز مایەوە میلیشیا شیعەکان بە تایبەت ئەوانەی سەر بە ئیرانن نەچوونە ژێرباری بریارەکەوە. ئەمەش وایکرد کە ئەمریکا گلوپی سەوز بۆ ئیسرائیل هەل بکات بۆ لێدانی بنکە و بارەگاکانی مێلێشیا شیعەکان لە عیراقدا. دیارە ئەم پێشهاتە نۆییە، هەرەشەیەکی مەزنی بۆ سەر پێگەی میلیشیا شیعەکان دروست کردوە. بۆیە ئێستا ئێران مەبەستیەتی لە ڕێگەی یەک خستنی هەڵویستی لایەنە شیعەکان بەرامبەر هەرەشەکانی ئیسرائیل و گوشارەکانی ئەمریکا پارێزگاری لە هێزەکانی حەشد بکات. لێرەدا پاڵپشتی سەدر بۆ ئەم سیاسەتەی ئێران زۆر گرنگە. ئەگەری ئەوەش هەیە ئێران هەۆل بدات کە قەناعەت بە سەدر بکات کە رازی بێت بۆ دروست کردنی هێزی هەوایی وسیستمی بەرگیری ئاسمانی بۆ مێلێشیا شیعەکان .
بە هەمان ئاراستەش، خالێکی دێکەی گرنگ ئەوەیە کە ئێران هەۆل دەدات کە عێراق لە رووسیا نزیک بکاتەوە و مۆسکو بکاتە بەدیلی واشنتون لە عیراقدا. بەومانایەی کە ئێران مەبەستیەتی عیراق لە ئەمریکا دوور بخات و بخاتە بەرەی رووسیاوە. بۆ ئەم مەبەستە ئێران زۆر پێوسیتی بە یارمەتی وپاڵپشتی سەدر وهەموو گروپە شێعەکان هەیە. بێگومان زۆر ئاسانە ئەگەر بمانەوێت بزانێن بوچێ ئێران دەیەوێت ئەم گەمەیە بکات. یەکەم، رووسیا بە هیچ شێویەک دژی هەژموون و دەست بەسەردا گرنتی عیراق نییە لە لایەن ئیرانەوە بگرە پاڵپشتیش دەکات. دووەم ئێران دەیەوێت لە رووی چەک و ئەسلەحەشەوە میلیشیا شیعەکان بەهێزتربکات و رووسیاش ئاسانترین رێگەیە بۆ ئەم مەبەستە. لەم رووەوە، بەڕپڕسانی میلیشیاکانی شیعە چەندین کوبوونەوەیان لە گەل دەسەلاتدارانی رووسیا ئەنجام داووە و دەنگۆی ئەوەش لە ئارادایە کە هێزە شیعەکان داوای سیستمی موشەکی ئێس ٤٠٠ لە رووسیا کردووە. سێیەم، ئێران وهاوپەیمانەکانی پێیانوایە کە بە دەست گەیشتنی سیستمی بەرگیری روسی، لە لایەک دەتوانن کوتایی بە بالادەستی ئەمریکا بەسەر ئاسمانی عیراقدا بهینن. لە لایەکی تریشەوە دەتوانن بەرامبەر هێرشەکانی ئێسرائیل خۆیان رابگرن و بەرگیری لە خۆیان بکەن.
بێگومان ئەگەر ئەم هەنگاوەی ئێران سەربگرێت مەترسی راستەقینە بۆ سەر بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا وهاپەیمانەکانی دروست دەکات. بۆیە پێناچیت ئەمریکا بەو ئاسانییە تەسڵیمی خواستەکانی ئێران بێت. دیارە هەر کارێکی وەها یان خود فروشتی سیستمی موشەکی ئێس ٤٠٠ بە عیراق زۆر گران لە سەر رووسیا دەوەستیت. لە لایەک ئەمریکا وەک گەمە کەرێکی سەرەکی لە عیراقدا رێگە بەو کارە نادەت، یان بەربەست دروست دەکات لەبەردەم هەر هەۆلێکی لەو جورە. بە هەمان شێوەش لە ئەگەرێکی وەهادا ئەگەری زۆرە ئەمریکا گەمارووی ئابووری بەسەر عیراقدا بسەپێنیت. ئەمە وێرای ئەوەی کە رووسیا دەبێت ئەو چەکە رادەستی حکومەتی عراق بکات نەک مێلێشیاکان، لەسەر ئاستی ناوچەکەش ئیسرائیل ودەۆلەتانی عەرەبی بە توندی دژی ئەم سیاسەتە رووسیا دەوەستن
خالێکی دێکەی گرنگ لە پرۆژەی ئیران بریتییە لە دەرکردنی هێزەکانی ئەمریکا لە عیراقدا. ئێران دەمێکە خەون بەوە دەبینێت کە هێزەکانی ئەمریکا لە عیراق دەر بکات. چونکە دەزانن ئەمریکا گەورەترین بەربەستە لە بەردەم سەپاندنی تەواوی هەژموونی ئێران بەسەر عیراقدا. بۆیە پێدەچێت ئێران هەۆل بدات لەسەر ئەم پرۆژەیەش سەدر هاوکارییان بکات بە تایبەت بۆ تێپەراندنی یاساکە لە پەرلەمانی عراق. بێگومان هەموو ئەو فاکتەرانەی سەرەوە تەوەری گرنگی گفتوگوی نێوان سەدرو ئیران دەبن و لە ئایندەیەکی نزیکدا دیار دەبێت کە سەدر تا چ ئاستێک پاڵپشتی لە بەرنامە و ئەجندەکانی ئێران دەکات .