عێراق وەک دەربازەیەک بۆ لاوازکردنی سزاکانی سەر ئێران
د. نەوزاد هێتوتی
2019-03-26 1071
لە ١١ ئاداری ٢٠١٨ حەسەن روحانی سەرۆک کۆماری ئیران، بەسەرەدانێکی فەرمی گەیشتە بەغداو لەگەل بەڕپرسانی عیراق بەتایبەتیش هەر یەک لەسەرۆک کومارو سەرۆک وەزیران کوبووە. هەروەها لەنەجەفیش چاوی بەمەرجەعی بالای شێعەکان علی سیستانی کەوت.
لەسەرەدانەکەیدا لە گەل لایەنی عێراقی، روحانی لەچەندین بواری گرنگی وەک نەوت وگاز، ئابووری، سیاسی، بازرگانی‌و کێشەی سنوور ومەسەلەی ئاسایش وتەندروستی، ڕێکەوتن‌و یاداشتنامەی لێک تێگەیشتنی واژووکرد. بەڕپرسانی ئێران ئاماژەیان بەوە کرد کە مەبەستییانە ئاستی ئالوگوری بازرگانی نێوان هەر دو دەۆلەت لە ١٢ ملیارد دولار بۆ ٢٠ میلیارد بەرزبکەنەووە. هەروەها هەردولا جەختیان لەسەر ئەوە کرد کە پەیوەندی نێوانییان پەیوەندییەکی مێژوی، دوستانەو ستراتیژی‌و دژێرخایەنن‌و بەهێز بونی ئەم پەیوەندییانەش فاکتەری هەرە سەرەکی دەبن بۆ دابین کردنی ئاشتی‌و سەقامگیری لەناچەکەدا.
ئەم سەردانەی رووحانی بە تایبەت لەم قوناغەدا کە ئیران لە ژیر گوشارو گەماروەکانی سیاسی، ئابووری ئەمریکادایە، هەڵگری زیاتر لە مەسێج و پەیامەکە بۆ ئەمریکا ودەۆلەتە نەیارەکانی ئێران لە ناوچەکەدا. لە لایەک ئیران دەیەویت بە ترەمپ و دەۆلەتانی عەرەبی سوونی بلێت، پەیوەندییەکانمان لە گەل عیراق پەیوەندی دڕێژخایەن و ستراتیژین و هیچ دەۆلەتێک ناتوانێت ئەم پەیوەندییانە تێک بدات. یان خود دووبارە عیراق و ئیران وەک سالانی پێش ٢٠٠٣ بەکژ یەکتردا ببەن. هەروەها ئێران مەبەستییەتی پێشان بدات کە لە رووی سیاسی، ئابووری، سەربازی و کلتوری، پێگەیەکی زۆر بەهێز و قولی لە عیراقدا هەیە و هەر هەولێک بۆ لاوازکردنی رۆل و پێگەکەیی لەم ولاتەدا رووبەرووی شکست دەبیتەووە.
لەلایەکی تریشەوە، رووحانی لە ڕێگەی ئەم سەرەدانەووە، دەیەوێت وەلامی توندی هەۆلەکانی ئێدارەی ترەمپ بداتەووە کە دەیەوێت لە ڕێگەی دەۆلەتە دراوسییەکان ، بە تایبەتیش عیراق، گەمارووەکانی سەر ئیران توندتر و چالاکتر بکەت و خەڵکی ئیران لەسەر ئاستی ناوخۆی هان بدات، بۆ ئەوەی رژ‌ێمی ئیران برووخین. رووحانی لە ڕێگەی ئەو ڕیکەوتننانەی کە لە گەل لایەنی عیراقی واژوو کردووە، مەبەستیەتی عیراق وەک کورێدوریک بۆ خۆدەرباز کردن لە گەمارووەکانی ئابووری ئەمریکا بەکار بهێنێت و لێکەوتە خرابەکانی کەم بکاتەووە.
بێگومان گەمەکەی ئێران لە ڕاکێشانی عیراق بۆ لای خۆیی، یان خۆد نەبوون بە بەشێک لە ئەجندەی ئەمریکا دژی ئێران سەرکەوتوو بووە. ئیران لە ڕێگەی سوود وەرگرتن لەو پەیوەندییە بە‌هێزانەی کە لە گەل عیراق هەیەتی، نەک هەر توانییەتی ئەو ولاتە لە چوونە ناو بەرەی ئەمریکا دوور بخات، بەڵکو ئەوەی ئێستا هەستی پێدەکرێت، ئەوەیە کە عیراق فاکتەریکە یان خود دەبیتە فاکتەریک بۆ لاواز کردن و بێ کاریگەرکردنی گەمارووەکانی سەر ئیران. بەڕپرسانی عیراقی بە ئاشکرا رایان گەیاندووە کە پابەندی سزاکانی سەر ئیران نابن. لە بەیاننامەی هاوبەشی نێوان عبدولمەهدی و رووحانی، جەخت لەسەر ئەوە کراویەووە کە عیراق نابیتە لایەنێک بۆ سەپاندنی گەمارووی ئابووری بەسەر ئیراندا. هەر بویەش زۆربەی ئەو ڕیکەوتن و لێک تیگەشتنانیە کە واژوو کراون، بە پێچەوانەی سیاسەتەکانی ترەمپە و زیان بە هەۆلەکانی دەگەینێت بۆ لاوازکردنی ئیران.
لەسەر ئاستی سیاسیش، ئیران و هاۆپەیمانەکانی گەمەیەکی زیرەکانە دژی ئەمریکا دەکەن و دەمێکە دەسەلاتدارەکانی عیراقی نزیک لە ئیران، باسی ئەوە دەکەن کە چیتر رێگە بە هەبوون یان دروست کردنی بنکەی سەربازی بیانی لە عیراقدا نادەن و هیچ هێزێک بۆی نییە عێراق وەک بنکەێکی سەربازی دژی دراوستییەکان بەکار بهینێت. ئەم لێدوانەی بەرپرسەکانی عیراق، رتکردنەووە و وەلامدانەوەی لێدوانەکانی ئەم دوواییەی ترەمپە کە ئاماژەی بەوە کرد بوو کە بنکەی سەربازیمان لە عیراق بۆ چادیریکردنی کارو چالاکییەکانی ئیران بەکار دەهینێت. بویە ئێستا زۆربەری لایەنە شێعەکانی بە پاڵپشتی ئیران، مەبەستیانە لە رووی سیاسییەوە گورزیکی دێکە لە سیاسەتی ئەمریکا بوەشێنن. ئەویش لە ڕێگەی تیپەراندنی پرۆژە یاسایەک لە پەرلەمان بۆ دەرکردنی هیزەکانی ئەمریکا لە عیراقدا. ئەگەر ئەمەش سەربگرێت بێگومان کارێگەری لەسەر مانەووەی بەشیک لە هیزەکانی ئەمریکا لە سووریاش دەکات کە یەکیک لە مەبەستە سەرەکییەکان بریتییە لە ئێحتواکردنی ئیران و گروپە میلیشاکانی شێعە لەو ولاتەدا.
بێگومان بەرپرسانی واشنتون لە سەرەدانی رووحانی بۆ عیراق و جموجولەکانی ئیران دژی ئەمریکا نێگەرانن و پێیان وایە کە ئیران فاکتەری هەرە سەرەکی ناسەقامگیری و شەری تایفییە لە عیراق و ناوچەکەدا. برایان هوک نۆینەری تایبەتی ئەمریکا بۆ کاروباری ئیران، لە دیداریکدا لەگەل کەنالی ئەلحرە، سەبارەت سەردانی رووحانی بۆ عیراق، ئاماژەی ئەوەی کرد کە ئیران مەبەستییەتی عیراق بکاتە پارێزگایەکی ئێرانی و ئەگەر باسی سەقامگیری بکرێت ئەوا بێگومان ئیران وەلام نییە. هوک ئاماژەشی بەوەی کرد کە ئیران دەیەویت عیراق بکاتە کورێدوریک بۆ رەوانەکرندی چەک وئەسلەحە بۆ هاۆپەیمانەکانی لە تەواوی ناوچەکەدا.
ترەمپ لەوتەی گەیشتووەتە دەسەلات، هەۆلی زۆری داووە سنورێک بۆ فراوانخوازییەکانی ئیران لە ناوچەکەدا دابنیت وعیراق نەبێتە ئەمرزاێک بەدەست ئیرانەوە بۆ ئاراستەکردنی سیاسەتەکانی لە ناوچەکەدا. یان خود بە لایەنی کەمەوە کارێک بکرێت کە عیراق سیاسەتیکی هاۆسەنگ لەسەر ئاستی ناوچەکە پراکتیزە بکات و دور بێت لە کاریگەرییەکانی ئیران. لە دوای سەپاندنی گەمارووەکانی سەر ئیرانیشدا، لە رێگەی کەنالی جوراوجورەوە، ئەمریکا هەۆلێداووە، کە عیراق نەبێتە پردێک بۆ خودەربازکردنی ئیران لە گەماروەکانی ئابووری. بەلام ئەوەی لە سەرەدانەکەی رووحانی تێبینی دەکرێت، ئەویە کە عیراق خۆی یەکلایی کردوتەووە، کە پابەندی سزاکانی ئەمریکا بۆ سەرئیران نابێت و هەنگاوەکانی ئێدارەی ترەمپیش، بۆ ئیحتواکردنی ئیران لە عیراقدا، دەرهاویشتە و دەرئەنجامی پێچەوانەی خواستەکانی لێکەوتوتەووە. هەموو ئەمانەش مانای وایە کە ئێستا سیاسەتی ترەمپ لە عیراقدا بۆ رووبەرووبونەوەی هەژموونی ئیران ولاواز کردنی لەبەردەم تەحەدیاتی گەورەدایە.
.