توێژینەوەیەكی شیكارییە لە سەر  ڕۆژنامەكانی "ڕووداو و ئاوێنە "
(1/6/2015 بۆ 1/6/2016)

یه‌حیا عومه‌ر رێشاوی 
به‌‌شی ته‌كنیكی میدیا، كۆلیجی ته‌كنیكی كارگێریی، زانكۆی پۆلیته‌كنیكی سلێمانی، سلێمانی، هەرێمی کوردستانی عێراق
 
پوخته‌- ئه‌م توێژینه‌وه‌یه‌ به‌ناونیشانی – ڕووماڵی كاروباری توركیا له‌ رۆژنامه‌كانی هه‌رێمی كوردستاندا-‌ باس له‌ شێواز و چۆنیه‌تی مامه‌ڵه‌كردنی میدیاییانه‌ی رۆژنامه‌كانی باشووری كوردستان  له‌گه‌ڵ بابه‌ته‌ جۆراوجۆره‌كانی په‌یوه‌ست به‌ كاروباری توركیا ده‌كات، له‌ رووی سیاسی و ئابووری و كۆمه‌ڵایه‌تی و هتد.
توێژینه‌وه‌‌كه‌ پێكهاتووه‌ له دوو باسی تێوریی، كه‌ تێیدا چوارچێوه‌ی میتۆدیی توێژینه‌وه‌كه‌ و چه‌مكی رووماڵی رۆژنامه‌یی له‌ رووی زانستیه‌وه‌ خراوه‌ته‌ روو، هه‌روه‌ها باسێكی پراكتیكی به‌ سوود وه‌رگرتن له‌ میتۆدی ناخشیكاریی بۆ مشته‌یه‌ك له‌ ژماره‌كانی ساڵێك له‌ هه‌ردوو رۆژنامه‌ی- رووداو و ئاوێنه‌-، كه‌ دوو رۆژنامه‌ی دیاری سه‌ر گۆره‌پانی میدیایی هه‌رێمی كوردستانن.
‌‌
چه‌مكه‌ كلیل : رۆژنامه‌، توركیا، رووماڵ، ناخشیكاریی، كوردستان.

پێشەكی
ڕۆژنامەكان لە هەرێمی كوردستانی عێراقدا بایەخێكی بەرچاو بە كاروبارەكانی توركیا دەدەن و تیشكی دەخەنە سەر، ئەویش لەبەر چەند فاكتەرێك: 

- نزیكی جیۆستراتیجی تور‌كیا لە هەرێمی كوردستان و كاریگەرییە سیاسیی و كولتوریی و ئابورییەكانی ئەم نزیكیە. 

- بەهۆی ئەوەی توركیا وڵاتێكی سەنتەرە و كاریگەریی گەورەی لەسەر گۆرانكارییەكانی ناوچەكە هەیە.

- بەهۆی بوونی گەورەترین ڕێژەی هاوڵاتیانی كورد لە توركیا و كاریگەرییەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان. 

- بایەخدانی دەوڵەتی توركیا بە هەرێمی كوردستانی عێراق لە ڕووی سیاسیی و ئابوریی و گەشتوگوزارییەوە. 

- پەیوەندییە مێژوییەكانی نێوان  توركیا و هەرێمی كوردستان، لە دروستبوونی دەوڵەتی عوسمانییەوە تا ئێستە. 

- بوونی هێز و جوڵانەوە چەكدارییەكانی كوردستانی توركیا و (هاوسۆزی – ململانێ)ی نەتەوەیی ئاڵوگۆری نێوانیان و نێوان هێزە سیاسییە كوردییەكانی هەرێمی كوردستانی عێراق. 
لە سۆنگەی ئەم فاكتەرانە و چەندین فاكتەری دیكە، میدیای كوردیی لە هەرێمی كوردستاندا – بەتایبەت لەم چەند ساڵەی دواییدا- بایەخێكی تایبەت و بەرچاوی بە ڕووماڵكردنی كاروباری توركیا داوە، ئەوەی چاودێریی میدیای (بینراو و بیستراو و نوسراو و ئەلیكترۆنی) كوردیی بكات، بە ڕوونی ئەو رێژە بەرچاوە لە هەواڵ و ڕاپۆرت و وێنە و وتار و چاوپێكەوتن و ژانرەكانی دیكەی ڕۆژنامەیی دەبینێت، كە بە شێوەیەك لە شێوەكان تیشكیان خستۆتە سەر لایەنێك لە لایەنەكانی كاروباری توركیا و بە شێوەیەك لە شێوەكان شرۆڤەی دەكەن.
 دیارە بایەخدان و ڕووماڵكردنەكە لە هەردوولایە، بەو مانایەی میدیای توركیش تیشك دەخاتە سەر كاروبارەكانی هەرێمی كوردستان و لایەنە ئابووریی و سیاسیی و كۆمەڵایەتییەكانی هەرێمی كوردستان ڕووماڵ دەكات و پانتایی (كات-شوێن)ی بۆ تەرخان دەكات . 

لێرەوە ئەركی توێژەران و ئەكادیمیستانە، كە ئاست و ڕادە و ناوەڕۆكی ئەم بایەخدانە شی بكەنەوە و بگەنە هەندێك دەرەنجامی زانستیی و میدیایی و هەوڵ بدەن شرۆڤەی ڕادەی بایەخپێدانی میدیای كوردی بە كاروبارەكانی توركیا بكەن،  ئەم توێژینەوەیە هەوڵی داوە بە بەشێك لەم ئامانجە بگات و ئەم كارە ئەنجام بدات.
 توێژینەوەكەش خۆی لە سێ باسدا دەبینێتەوە: باسی یەكەم: لایەنی میتۆدیی توێژینەوەكەیە و باسی دووەم : لایەنی تیۆریی له‌خۆگرتووه‌ و باس لە ڕووماڵكردنی میدیا دەكات بۆ كاروبارە جۆراوجۆرەكان و لە باسی سێهەمدا، توێژەر بە رێگەی (شیكردنەوەی ناوەرۆك – ناخشیكاریی) شیكردنەوەی بۆ ناوەرۆكی بایەخدانی ڕۆژنامەگەریی كوردی بە بابەتەكانی پەیوەست بە توركیا كردووە و لایەنی پراكتیكی توێژینەوەكەی ئەنجامداوە. 

باسی یەكەم: میتۆدنامەی توێژینەوەكە
1- گرفتی توێژینەوەكە:
توێژینەوەی زانستیی بە مانا بوونی گرفتێك كە دەبێتە خولیای توێژەر و دەیەوێت لایەنە شاراوەكانی بدۆزێتەوە و قسەی لەسەر بكات، سەرچاوەی گرفتی ئەم توێژینەوەیە لەو بۆشاییەوە دێت كە لە ڕۆژنامەگەریی كوردیدا هەیە، سەبارەت بە شیكردنەوەی ناوەڕۆك و شێوازی ڕووماڵی میدیای كوردیی بۆ بابەتەكانی پەیوەست بە كاروباری توركیا، لە رووی ژانر و جۆری بابەت و دابەشبوونی بە پێی لاپەرەكان و  ژانرو شێوازەكانی دیكەی كاری رۆژنامەیی، هەروەها ئەم توێژینەوەیە دەیەوێت ئاراستە و شێوازی كاركردنی رۆژنامەكانی كوردستان بۆ بابەتەكانی پەیوەست بە بارودۆخی سیاسی توركیا بخاتە روو.

2- بایەخی توێژینەوەكە:
بایەخی ئەم توێژینەوەیە بۆ ئەم چەند خاڵە دەگەرێتەوە :
- ئەم توێژینەوەیە دەبێتە بەشداریەك  لە دەوڵەمەندكردنی توێژینەوە زانستییەكان لە بواری میدیادا.
- پێویستییەكی ئەكادیمیی و زانستی هەیە لە هەرێمی كوردستاندا بۆ ئەم جۆرە توێژینەوانە، بە تایبەت بواری ناخشیكاریی و شیركردنەوەی ناوەرۆك بۆ بابەت و ژانرە رۆژنامەییەكان لە رۆژنامەگەریی كوردیدا.
- هەروەها ئەم جۆرە  توێژینەوانە خزمەتێك پێشكەش بە كۆمەڵگەی كوردی دەكات بە ئاشنا كردنی ئەوانەی چاودێری بارودۆخی توركیا دەكەن بۆ شێوازی مامەڵەی رۆژنامەگەریی كوردیی لەسەر ئەم بابەتە. 

3- پرسیارەكانی توێژینەوەكە:
ئەم توێژینەوەیە هەوڵ دەدات وەڵامی ئەم پرسیارانە بداتەوە:
- ئەو بابەتانە چین كە رۆژنامەكانی كوردستان تیشكی دەخەنە سەر سەبارەت بە توركیا؟
- چۆن بابەتەكانی پەیوەست بە كاروباری توركیا لە ڕۆژنامەكانی هەرێمی كوردستاندا ڕووماڵ دەكرێن و قسەیان لەسەر دەكرێت ؟
- بەچ شێواز و چ جۆرە فۆرمێك وەردەگرن و لە چ قاڵبێكی رۆژنامەییدا ئەم بابەتانە لە رۆژنامەگەریی كوردیدا بڵاوكراونەتەوە؟ 

4- ئامرازی توێژینەوەكە: 
توێژەر لەم توێژینەوەیەدا ئامرازی (شیكردنەوەی ناوەرۆك – ناخشیكاریی) و روپێوی سامپڵێك لە هەردوو رۆژنامەی (ڕووداو) و (ئاوێنە)ی بەكارهێناوە، ئەویش لە ماوەی نێوان (1/6/2015 بۆ 1/6/2016)، واتە بۆ ماوەی (ساڵێك) و (4 ژمارە) بۆ هەر مانگێك (هەردوو ڕۆژنامەكە هەفتانە دەردەچن).
توێژەر ئەم دوو رۆژنامەیەی هەڵبژاردووە، چونكە دوو هەفتەنامەی ناسراو و خوێنراوی هەرێمی كوردستانن و كاریگەرییان لەسەر واقیعی سیاسیی و ڕۆشنبیریی و میدیایی هەیە و لە زۆربەی راپرسیەكاندا لە پلە یەكەمەكان دێن، لە زۆربەی راپرسیەكاندا ئەم دوو رۆژنامەیە لە ریزی پێشەوە دێن،1 هەروەها ناوچەی جوگرافیش خوێندنەوەی بۆ كراوە، چونكە ڕۆژنامەی (ڕووداو) لە هەولێر دەردەچێت و ڕۆژنامەی (ئاوێنە)ش لە سلێمانی. 

5- جۆر و میتۆدی توێژینەوەكە:
ئەم توێژینەوەیە لە ریزی توێژینەوە وەسفییەكانە كە بەربڵاوترین میتۆدە لە توێژینەوە میدیاییەكان لە سەر ئاستی جیهان و لەلایەن زۆرترین توێژەرانی بواری میدیا بەكار دەهێنرێت، توێژینەوەی (وەسفیی) بەمانا: پێدانی وێنەیەكی ورد لەسەر كەسایەتی و ڕووداو و حاڵەتەكان و پێدانی وێنەیەكی ڕوون لەسەر ئەو دیاردەیەیەی كە زانیاری لەبارەوە كۆدەكرێتەوە (نبیل جمعە النجار و ماجد راچی الزغبی، 2008: 34).

6- كۆمەڵگە و سامپڵی توێژینەوەكە:
‌أ. بواری شوێن: هەرێمی كوردستانی عێراق و شوێنی دەرچوونی هەردوو ڕۆژنامەكە (ڕووداو و ئاوێنە) بریتییە لە (هەولێر و سلێمانی). 
‌ب. بواری كات: توێژەر بە دیاریكراوی ڕۆژنامەكانی نێوان (1/6/2015 تا 1/6/2016) وەك سامپڵی توێژینەوەكە هەڵبژاردوە و پاساوی هەڵبژاردنەكەشی بۆ ئەو ڕووداوانەی لەم ماوەیەدا ڕوویانداوە و ئەنجامدانی دوو هەڵبژاردنی چارەونوسساز لە مێژوی توركیادا دەگەڕێتەوە.
‌ج. سامپڵی توێژینەوەكە: سامپڵی توێژینەوەكە سامپَلێكی ویستراوە كە پێكهاتووە لە ژمارەكانی ساڵێك لە هەردوو رۆژنامەی (ئاوێنە  و رووداو)، 48 ژمارە بۆ هەردوو رۆژنامەكە، واتە 96 ژمارە.  

7- چەمك و زاراوەكان:
لەم توێژینەوەیەدا چەند چەمك و زاراوەیەك بەكار هاتوون، كە پێویستییان بە ڕونكردنەوە و پێناسە كردن هەیە، لەوانە:
‌أ. ڕووماڵ: بەمانا بایەخ و شێوازی شرۆڤە و قسە لەسەر كردنی میدیا بۆ بابەتێكی دیاریكراو، ئەو شێوازە خۆی لە ژانرە ڕۆژنامەییە باو و ناسراوەكاندا دەبینێتەوە، وەك: وتار، ڕاپۆرت، چاوپێكەوتن، كاریكاتێر، هەواڵ و جۆرەكانی دیكە. 

‌ب. كاروباری توركیا: سەرجەم ئەو بابەتانە دەگرێتەوە كە پەیوەستن بە وڵاتی توركیاوە، وەك: بابەتی (سیاسیی، ئابوریی، زانستیی، هونەریی، ئاینیی، كۆمەڵایەتیی...هتد) كە لە ڕۆژنامەگەریی كوردیدا بایەخییان پێدراوە و ڕووماڵ كراون. 

‌ج. ڕۆژنامە: ڕۆژنامە چاپكراوێكی خولییە كە هەواڵە سیاسیی و ئابوریی و كۆمەڵایەتیی و ڕۆشنبیریی و زانستیی... هتد بڵاو دەكاتەوە و ڕاڤەیان دەكات و كۆمینتیان لەسەر دەنوسێت،  هەروەها بە پێی دەروازەی یاسایی، ڕۆژنامە: چاپكراوێكە كە بە ناوێك و بەشێوەیەكی بەردەوام  لەكاتی دیاریكراودا دەردەچێت (خلیل صابات و جمال عبد العڤیم، 2001: 57) ، ئەگەرچی لەسەرەتاوە چەمكی كاری ڕۆژنامەیی تەنها گواستنەوەی هەواڵ بوو، بەڵام ئەم چەمكە ئێستە فراوانتربووە بۆ شیكردنەوەی ڕووداوەكان و جوڵاندنی ڕای گشتی و هۆشیاركردنەوە و زۆر ئەركی گرنگتر (عبدالرزاق محمد الدلیمی، 2011: 71).

هەندێك  ڕۆژنامەگەریی وەك پیشە سەیر دەكەن و هەندێكیش بە دەستەواژەیەكی گشتگیر بۆ سەرجەم شێوازەكانی كاری میدیایی لە بینراو و بیستراو و نوسراو دایدەنێن، واتە ڕۆژنامەگەریی جیاوازە لە ڕۆژنامەنووس و ئەو كارەیە كە كۆی پرۆسەی كاری میدیایی دەگرێتەوە لە دەزگا میدیاییەكە و ڕۆژنامەنوس و ناوەرۆكە ڕۆژنامەییەكە (علی كنعان، 2014: 47) .

باسی دووەم: چەمكی (ڕووماڵی میدیایی)
میدیا پردی پەیوەندی نێوان ڕووداوەكان و جەماوەرە، لە ڕێگەی كەناڵە میدیاییەكانەوە جەماوەر زانیاریی دەست دەكەوێت و بە ڕووداوە جۆراوجۆرەكان ئاشنا دەبێت و كاریگەرییان لەسەر دروست دەكات، سەرچاوەی  زۆرێك لە زانیاریەكانمان و پاشتر دروستبونی (وێنەی زیهنی) لەسەر كەسایەتی یان شوێنێك یان نەتەوە و وڵاتێك، زۆربەی كات لە ڕێگەی میدیاوە  دروست دەبێت، چون ئەركی سەرەكی میدیا گواستنەوەی هەواڵ و ڕووماڵكردنی ئەوەیە كە لە دەوروبەرمان دەگوزەرێت. 

ڕووماڵ بەمانای بایەخدان و پێدانی (كات – شوێن) لەلایەن كەناڵە میدیاییەكە بە ڕووداوێكی دیاریكراو یاخود: ئەو پرۆسەیەیە كە تێیدا ڕۆژنامەنووسەكە زانیاریی و وردەكاریی و پێشڤەچوونەكانی ڕووداوێك یان لێدوانێك دەخاتە روو، بە مانایەكی دیكە وەڵامی ئەو پرسیارانە بداتەوە كە بە خەیاڵی وەرگر و خوێنەرو بیسەر و بینەری پەیامەكە میدیاییەكەدا دێن و بتوانێت پێمان بڵێت (كێ ؟ كەی ؟ لە كوێ ؟ بۆ ؟ چۆن ؟) ئەو ڕووداوە ڕوویداوە. 

ڕووماڵكردن لایەنێكی گرنگی دونیای میدیا پێك دەهێنێت و لە ڕێگەی ڕووماڵكردنەوە وەرگری پەیامی میدیایی بەردەوام پەیوەست دەكرێت بە ڕووداوەكانەوە و  فاكتەرێكی پربایەخە بۆ دروستبونی وێنا و ڕاوبۆچون و ئاراستە و كاریگەریی لەسەر ئەو ڕووداوانەی كە لە دەوروبەری ڕوو دەدەن (باسم وحید جونی و هدی فاچل عباس، 2013: 130)، چەندێك دەزگا میدیاییەكە جەخت لە بابەتێكی دیاریكراو بكاتەوە و ڕووماڵی بكات ئەوەندە كاریگەریی دروست دەكات (نزهت محمود نفل و محمود عبود مهدی ، 2011: 28)، وەك چۆن لە تیۆرەكانی (پشت بەستن بە ئامرازەكانی میدیا) و (ئەجێنداسازیی) بە درێژیی باسی لێوە كراوە. 

دیارە ڕووماڵكردنیش سەرجەم ژانرە ڕۆژنامەییەكان دەگرێتەوە وەك: هەواڵ و ڕاپۆرت و وتار و چاوپێكەوتن، واتە هەریەك لەوانە لایەنێك لە لایەنەكانی ڕووداوەكە ڕووماڵ دەكەن و بە كۆی بەكارهێنانی سەرجەم یان زۆربەی ژانرە ڕۆژنامەییەكان وێنەیەكی تا رادەیەكی زۆر تەواوكارمان لەسەر ڕووداوێكی دیاریكراو دەست دەكەوێت لەلایەن دەزگا میدیاییەكەوە.  
پسپۆرانی بواری میدیا پێناسەی جۆاروجۆریان بۆ (ڕووماڵی میدیایی) داناوە، لەوانە: پرۆسەی دەستخستنی زانیاریی و وردەكاریەكانی تایبەت بە ڕووداوێكە بە جەختكردنەوە لە شوێن و كارەكتەر و كاتی ڕووداوەكە، یاخود: پرۆسەی وەرگرتنی زۆرترین ڕێژە لە زانیاری سەبارەت بە ڕووداوێكی دیاریكراو بە پشت بەستن بە سەرچاوەكانی دەزگا میدیاییەكە بۆ پرسێك كە جێبایەخی خەڵك بێت (سایتی رۆژنامەی (ئەلزەمان( https://www.azzaman.com/?p=75075).
یاخود پرۆسەی گەشتن بە زانیاری و وردەكاریەكانی پەیوەست بە ڕووداوێكی دیاریكراو  و ڕووماڵكردنی فاكتەرەكان و شوێن و كاتی ڕوودانی و ناوی بەشداربوانی و سەرجەم ئەو وردەكاریانەی وا دەكات لە ڕووداوێك كە بۆ بڵاوكردنەوە بشێت (فاروق ابو زید، 2008: 255).

ڕووماڵكردن بە شێوازی جۆراوجۆر پۆلێن دەكرێت: 
بە پێی ناوەرۆكی ڕووماڵكردنەكە دوو جۆری سەرەكی هەیە: 
یەكەم: ڕووماڵكردنی بابەتییانە، واتە دەزگا میدیاییەكە هەوڵ بدات سەرجەم كارەكتەرەكانی ڕووداوەكە بدوێنێت و زۆربەی لایەنەكانی شرۆڤە بكات، بێ ئەوەی هەوڵ بدات بەرەو ئاڕاستەیەكی دیاریكراوی ببات یان بۆ بەرژوەندی لایەنێكی دیاریكراو بێت، هەرچەند ئەمە كارێكی ئاسان نییە، بەڵام ئەستەمیش نییە. 
دووەم: ڕووماڵكردنی لایەنگرانە، واتە دەزگا میدیاییەكە بۆ ئەجێندایەكی تایبەت و بۆ بەرژوەندیەكی دیاریكراو، ڕووماڵی ئەو ڕووداوە دەكات و كەمتر رەچاوی پرنسیبەكانی كاری ڕۆژنامەیی تێدا دەكرێت، دەزگا میدیاییەكە بەم كارەی تیشك دەخاتە سەر لایەنێك لە لایەنەكانی ڕووداوەكە و ڕووماڵی دەكات و هەندێ لایەنی دیكەی فەرامۆش دەكات. 
خۆ ئەگەر بمانەوێت باس لە چۆنیەتی ڕووماڵكردن بكەین لە لایەن ڕۆژنامەنوسەوە، ئەوا پێویستە بیبەستینەوە بە بەرپرسیارێتیی، لەو ڕوانگەوە كە ڕۆژنامەنووس لە كاتی ڕووماڵكردنی هەواڵێكدا و گواستنەوەی بۆ وەرگرەكانی، دابڕاو نییە لە كۆمەڵگەكەی و پێویستە بە ئەمانەت و هەستی بەرپرسیارێتی ئەم هەواڵە بگوازێتەوە، بە مانا ڕووماڵكردنی هەواڵ و ڕووداوەكان خۆی لە خۆیدا ئامانج نییە، بە ئەندازەی ئەوەی ئامرازێكە بۆ هۆشیاركردنەوە و پێدانی زانیاریی و سەقامگیری كۆمەڵایەتیی و ئامانجە باڵاكانی دیكەی كاری میدیایی (محمد حسام الدین، 2003: 111(. 

بە پێی شێوازی ڕووماڵكردنەكەش بۆ ئەم شێوازانەی خوارەوە دابەش دەبێت: 

یەكەم: ڕووماڵی پێشوەخت و دەستپێك، ئەو جۆرەیە كە پێش ڕووداوەكە دەكەوێت و زانیاری دەداتە وەرگر. 

دووەم: ڕووماڵی ڕاپۆرتیانە، ئەو جۆرەیە كە دوای ڕووداوەكە ئەنجام دەدەرێت و بڵاو دەكرێتەوە و  وردەكاریەكانی دەخرێتە روو. 

سێهەم: ڕووماڵی بەدواداچوون، ئەو ڕووماڵەیە كە بەدوای وردەكاریەكانی ڕووداوەكە دەڕوات و گەشەكردنەكانی دەخاتە ڕوو (فاروق ابو زید، 2008: 256). 
هەندێكیش دەیكەنە 3 شێواز: 

1- ڕووماڵی بێلایەنانە  Objective News reporting: واتە ڕۆژنامەنووسەكە تەنها ڕاستییەكان دەخاتە ڕوو، بێ بوونی ئەجێندا و ڕای تایبەتی خۆی و بێ ئەوەی هیچ ڕاڤە و گۆشەنیگایەك بخاتە روو.  

2- ڕووماڵی ڕاڤەكارانە Interpretative News reporting: واتە ڕۆژنامەنوسەكە دەگەڕێت بە شوێن ئەو زانیارییانەی كە دەبنە پاڵپشت بۆ ڕووماڵكردنەكە و یارمەتی ئەو كەسانە دەدات كە ناتوانن لە هەواڵەكان بگەن یاخود كاتیان نییە بۆ تێگەشتنێكی باشتر.

3- ڕووماڵی لایەنگرانە: Advocacy News reporting: بەوەی ڕۆژنامەنوسەكە تیشك دەخاتە سەر لایەنێك لە ڕووداوەكە و لایەنەكانی دیكە فەرامۆش دەكات (أنواع التغگیە الخبریه‌، http://www.siironline.org/alabwab/alhoda-culture/021.html).

ئەمرۆ جیاواز لە سەدەیەك  لەمەوبەر دەستخستن و بڵاوكردنەوە و ڕووماڵی میدیایی گۆڕانكاریی ڕیشەیی بەسەردا هاتووە، ئەگەر جاران هەواڵ و ڕووداوەكان لەسەرچاوە فەرمییە میدیاییەكانی وەك ئاژانسەكانی هەواڵ و ڕۆژنامە و كەناڵە ڕادیۆیی و تەلەفزیۆنیەكانەوە وەدەست دەخرا، ئەوا ئەمرۆ بەشێكی ئەو ڕووماڵكردنە لە لایەن هاوڵاتی ئاسایی و ئەوەی پێی دەوترێت (هاوڵاتی رۆژنامەنوس – رۆژنامەنووسی هاوڵاتی) ئەنجام دەدرێت، واتە ڕەگەز و كاراكتەرێكی دیكە بۆ ڕووماڵكردنی ڕووداوەكان پەیدابووە و لە ڕێگەی سایتە كەسیی و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە ئەم كارە ئەنجام دەدرێت و كەسە ئاساییەكان دەبنە بەشدارێكی كارا لە ڕووماڵی هەواڵەكان لە رێگەی بەرهەمهێنانی بابەت و هەواڵ و پێدانی داتا و زانیاریی كە خۆیان وەری دەگرن و بڵاوی دەكەنەوە (رحیم زید، 2013: 16)، بەجۆرێك هەندێك جار وەرگرەكان جارێكی دیكە دەبنەوە سەرچاوە بۆ دەزگا میدیاییەكان و دەزگا میدیاییەكان لە ڕێگەی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و سایتە كەسییەكانەوە هەواڵ و زانیاریان دەست دەكەوێت و پاشتر پرۆسەی (ڕووماڵكردن) ئەنجام دەدەن. (نها السید عبد المعگی، 2015: 11).

باسی سێهەم: لایەنی پراكتیكیی
شیكردنەوەی ناوەرۆكی هەردوو ڕۆژنامەكە (ڕووداو وئاوێنه‌)
 بۆ ئەنجامدانی لایەنی مەیدانی توێژینەوەكە و ناخشیكاریی، توێژەر هەستاوە بە دیاریكردنی سامپڵێك (مشتەیەك) لە هەردوو ڕۆژنامەی (ڕووداو و ئاوێنە) بۆ ماوەی ساڵێك لە (1-6-2015 بۆ 1-6-2016)، پاشان توێژەر فۆرمێكی سەرەتایی ئامادەكرد، كە پێكهاتبوو لە چەند بوارێك:
- بواری دابەشبوونی بابەتەكانی رۆژنامەكە بە پێی لاپەرەكان.
- دابەشبوونی بابەتەكان بە پێی ژانرەكان. 
- دابەشبوونی بابەتەكان بە پێی جۆری بابەتەكان.
- دابەشبوونی بابەتەكان بەپێی سەرچاوەكان.
- دابەشبوونی بابەتەكان بە پێی نووسەرەكان.
- دابەشبوونی بابەتەكان بە پێی قەبارەی بابەتەكان. 
- دابەشبوونی بابەتەكان بە پێی هەڵوێستیان لەمەر ئاراستە سیاسیەكانی توركیا.
ئەم بوارانە بە جۆرێك دانران كە بۆ وەڵامدانەوەی پرسیارەكانی توێژینەوەكە بگونجێت پاش ڕاوێژكردن بە چەند مامۆستایەكی پسپۆر،2 كە پلەی زانستییان هەیە و لەم بوارەدا ئەزمونیان هەیە و سوود لە سەرنج و تێبینیەكانیان وەرگیرا، پاشان ڕێژەی سەدی بۆ ژمارەكان دەرهێنرا. 

یەكەم: خشتەكانی تایبەت بە ڕۆژنامەی (ڕووداو)

 (تۆڕی میدیایی رووداو)- وه‌ك له‌ دیجتاڵمیدیای (رووداو) دا هاتووه‌-‌ http://www.rudaw.net/sorani/about) گرووپێكی میدیایی سەربەخۆی كوردیی ئازادە، لە بوارەكانی میدیای بیندراو و بیستراو (بەشێوەی كاخەز و دەنگ و رەنگ  و ئەلەكترۆنی) بەرهەمەكانی پێشكەشی خەڵك دەكات. تۆڕی میدیایی رووداو كۆمپانیایەكی قازانجویستە، بەڵام گەیاندنی زانیاریی راست  و بەشداریكردن لە چەسپاندنی پایەكانی ئازادیی رادەربڕین بە گرنگتر دەزانێت لە دەستخستنی قازانجی مادی. هەروەها لە بڵاوكردنەوە و گەیاندنی بەرهەمەكانیدا خۆی بە سنوورێكی جوگرافیایی دیاریكراوەوە نابەستێتەوە و دیدێكی جیهانییانەی هەیە بۆ كاركردن.

خشتەی ژمارە ( 1 )
دابەشبوونی بابەتەكان بە پێی لاپەرەكانی ڕۆژنامەی (رووداو)
 
سەرچاوە: ئامادەکردنی توێژەر.
بە پێی خشتەی ژمارە (1) و داتا و ڕێژەكان، لاپەرەكانی (5-6)ی رۆژنامەی (ڕووداو) زۆرترین بابەتی تێدا بڵاوكراوەتەوە، بە رێژەی (45.814%) و پاش ئەوە لاپەرەكانی (23-24) دێت بە رێژەی (15.869%) و لە پلەبەندی سێهەم لاپەرەكانی (3-4) دێت بەرێژەی (15.418%) و بەم شێوەیە، كەمترین بابەتی بڵاوكراوە لە لاپەرە (11-12) یە، كە ڕێژەی (1.321%) بەركەوتووە و لە لاپەرەكانی (13-14)ش هیچ بابەتێكی پەیوەست بە كاروباری توركیا تێدا بڵاونەكراوەتەوە.

خشەی ژمارە ( 2 )
  ژانری بابەتە بڵاوكراوەكان لە  (ڕووداو)

سەرچاوە: ئامادەکردنی توێژەر.
 
 
لە خشتەی ژمارە (2) دا دەركەوتووە كە زۆرترین بایەخ بە (ڕاپۆرت) دراوە و پلەبەندیی یەكەمی هێناوە بە ڕێژەی (37%)، ئه‌مه‌ش ئاماژه‌یه‌ به‌ بایه‌خدانی رۆژنامه‌كه‌ به‌ ژانری راپۆرت و خسته‌رووی زانیاری سه‌باره‌ت به‌ رووداوه‌كانی په‌یوه‌ست به‌ كاروباری  توركیا، پاشان (وتار)ەكانی ڕۆژنامەی (ڕووداو) بە پلەی دووەم بە رێژەی (28%) دێت، ئەمەش بەڵگەیە لەسەر بایەخدانی ڕۆژنامەكە بە دەرخستنی راوبۆچونی جۆراوجۆر لەسەر كاروباری توركیا و زۆرینەی وتارەكانیش وتاری (سیاسی)ن، لە پلەبەندی سێهەم ژانری (هەواڵ) دێت كە رێژەی (16%)ی بەركەوتووە، و دوا ژانر (چاوپێكەوتن)ە بە رێژەی (14%) .

خشتەی ژمارە ( 3 )
جۆری بابەتە بڵاوكراوەكانی تایبەت بە كاروباری توركیا لە (ڕووداو)
 
سەرچاوە: ئامادەکردنی توێژەر.
بە پێی خشتەی ژمارە (3)، بابەتی (سیاسیی) زۆرترین ڕێژەی وەرگرتووە بە رێژەی (86%)، كە ئەوەش ڕێژەیەكی زۆرە و زۆرترین پانتایی لە ڕۆژنامەی (ڕووداو) دا داگیر كردوە، فاكتەرەكەشی روونە، كە بۆ ئەو ژینگە سیاسیە دەگەرێتەوە كە لە ناوچەكەدا هەیە و كاریگەریی ڕووداوە سیاسییەكانی توركیا لەسەر هەرێمی كوردستان، هەردوو بواری (ئابوری و هونەر) بە رێژەی (11%) دێت، پاشان (ریكلام) بەرێژەی (3%) و (دیكە) (1%) و ئاینیی و كۆمەڵایەتیی (0.440%) و بوارەكانی (وەرزشی و ئەدەبی) هیچ ڕێژەیەكیان بەدەست نەهێناوە هیچ بابەتێك لەو دوو بوارەدا بڵاونەكراونەتەوە.  



خشتەی ژمارە ( 4 )
  سەرچاوەی هەواڵ و راپۆرت و چاوپێكەوتن لە (ڕووداو)
 
سەرچاوە: ئامادەکردنی توێژەر.
خشتەی ژمارە (4) و داتاكان ئەوە دەردەخەن كە رۆژنامەكە بە رادەیەكی زۆر پشتی بە خۆی بەستوە بۆ دەستخستنی هەواڵ و راپۆرت و چاوپێكەوتن بە ڕێژەی (90%) كە ئەویش رێژەیەكی بەرزە، و ئاماژەیە بە توانای رۆژنامەكە لە رووی سەرچاوە ناوخۆییەكانی و سوود وەرگرتن لە پەیامنێرەكانی بۆ دەسخستنی هەواڵ و زانیاریی، پاشان دەزگا میدیاییی و ئاژانسە جیهانیەكان بە پلەی دووەم دێ
ت بە رێژەی (9%) .

خشتەی ژمارە ( 5 )
نوسەری وتارەكان
 
سەرچاوە: ئامادەکردنی توێژەر.
لەم خشتەیەدا كە تایبەتە بە نووسەری وتارەكانی رۆژنامەی (رووداو) و خشتەی ژمارە (5)، دەردەكەوێت كە زۆرینەی نوسەرانی ڕۆژنامەكە نووسەری كوردن بە رێژەی (86%) پاشان نوسەرانی ناكورد و بیانیی دێن بە رێژەی (13%)، كە ئاماژەیە بۆ زیادبوونی بایەخدانی نووسەرانی كورد بە كاروباری توركیا و پەیدابوونی پسپۆررتیی بۆ كاروباری توركیا لە نێو نووسەرانی كورد.



خشتەی ژمارە (  6 ) 
قەبارەی بابەتە بڵاوكراوەكان
 
سەرچاوە: ئامادەکردنی توێژەر.
لە خشتەی ژمارە (6) دەردەكەوێت كە زۆرینەی بابەتەكان قەبارەی (نیو لاپەرە) یان داگیر كردوە بەرێژەی (47%) و پاشان (كەمتر لە نیو لاپەرە) بە رێژەی (37%) و لە پلەبەندیی سێهەم (زیاتر لە نیو لاپەرە) بە رێژەی (8%) و لە كۆتایدا ئەو بابەتانەی قەبارەی یەك لاپەرەیان پێدراوە، تەنها رێژەی (7%) ی رۆژنامەی (ڕووداو)یان داگیر كردوە. كە ئەمەش ئاماژەیە بۆ بایەخدانی رۆژنامەكە بەكاروباری توركیا لە رووی قەبارەوە بە قەبارەی جیاواز و تەرخانكردنی پانتاییەكی باش لە رۆژنامەكە بۆ ئەو بوارە.

خشتەی ژمارە ( 7  ) 
بواری بابەتەكان
 
سەرچاوە: ئامادەکردنی توێژەر.
بە پێی ئەم خشتەیەی سەرەوە كە ژمارە (7) ی وەرگرتووە دەردەكەوێت كە بابەتەكانی پەیوەست بە (كورد لە توركیا) پلەبەندی یەكەمی وەرگرتووە بە رێژەی (27%)، ئەمەش ئاماژەیە بە بایەخدانی رۆژنامەكە بە كورد لە توركیا و تایبەتكردنی پانتاییەكی باش بۆ ئەم بابەتە، پاش ئەوە بابەتەكانی تایبەت بە كاروباری گشتی توركیا بە رێژەی (24%)، لە پلەبەندیی سێهەم بابەتەكانی پەیوەست بە (پەكەكە و هەدەپە) بە رێژەی (20%) و پاش ئەو و بە رێژەی (14%) باس لە هەلبژاردنەكانی توركیا كراوە، و هەریەك لە (ئاك پارتی و ئۆردوگان و توركیا و داعش و توركیا و هەرێمی كوردستان توركیاو عێراق) كەمترین رێژەیان بەركەوتوە بە رێژەی (2%) .



خشتەی ژمارە ( 8 ) 
 هەڵوێستەكان لە بابەتەكانی (ڕووداو) سەبارەت بە ئاراستە سیاسییەكانی توركیا
 
سەرچاوە: ئامادەکردنی توێژەر.
لە خشتەی ژمارە (8)ی تایبەت بە رۆژنامەی (ڕووداو) دەردەكەوێت كە نزیك لە نیوەی بابەتە بڵاوكراوەكان كە ڕێژەی (46%) ی بەركەوتووە (هاوسەنگ)ی تێدا پارێزراوەو رۆژنامەكە هەوڵیداوە بابەت و هەواڵەكان وەك خۆی بگوازێتەوە، كە بۆ رۆژنامەیەك وا خوێندنەوەی بۆ دەكرێت كە دژایەتی ئەم ئاراستە سیاسیە دەكات كارێكی گرنگە، لە پلەبەندیی دووەم و بە رێژەی (30%) بابەتەكانی (دژ بە بەرژوەندیەكانی ئاك پارتی و حكومەتی توركیا) بوون، لە پلەبەندی سێهەم و بەرێژەی (16%) بابەتەكان (بۆ بەرژوەندی هەدەپە و پەكەكە) بوون، پاشان (دژ بە بەرژوەندی هەدەپە و پەكەكە) رێژەی (10%) ی وەرگرتووەو لە كۆتایدا و بە رێژەی (4%) بابەتەكان چونەتە خانەی (بەرژوەندی ئاك پارتی و حكومەتی توركیا)وە.


دووەم: خشتەكانی تایبەت بە ڕۆژنامەی (ئاوێنە)
بە پێی ماڵپەری ئاوێنە، ( http://www.awene.com/derbare/)
 (ئاوێنە) لەساڵی‌ 2006وە دەستبەكار بووە، سەر بە كۆمپانیای‌ ئاوێنەیە بۆ چاپ‌و بڵاوكردنەوە.كۆمپانیای ئاوێنە، كۆمپانیایەكی سنووردارە لە بواری میدیا‌و بڵاوكردنەوەدا كاردەكات. موڵكی كۆمەڵێك وەربەرهێنە، كە ئامانج ‌و بنەما سەرەكییەكانی ئاوێنە كۆی كردوونەتەوە، لەپێش هەمووشیانەوە ئەو پرنسیپەی كە “كەناڵەكانی راگەیاندن ناتوانن ئازاد بن، تا لەڕووی دارایی‌و ئابوورییەوە ئازاد نەبن لە دەسەڵات‌و دامودەزگا رەسمییەكان“. لێرەشەوە پرۆژەیەكە بۆ هاندانی وەبەرهێنانی كەرتی تایبەت لەبواری میدیادا.كۆمپانیای ئاوێنە، جگە لەوەی‌ خاوەنی‌ ڕۆژنامەی‌ ئاوێنە‌یە، لە ڕێگای سایتی‌ ئاوێنەوە خزمەتگوزارییە رۆژنامەوانییەكانی بە خۆڕایی  پێشكەشی هاوڵاتیان دەكات.



خشتەی ژمارە ( 9 ) 
بابەتەكان لە (ئاوێنە) بە پێی لاپەرەكانی ڕۆژنامەكە
 
سەرچاوە: ئامادەکردنی توێژەر.
لە خشتەی ژمارە (9) تایبەت بە رۆژنامەی (ئاوێنە) دەردەكەوێت كە زۆرترین بابەتەكانی پەیوەست بە توركیا لەهەردوو لاپەرەكانی (13-14) بڵاوكراونەتەوە بە ڕێژەی (22%)، جیاواز لە رۆژنامەی رووداو كە لە لاپەرەكانی 5-6 دا زۆرترین بابەت بڵاوكرابوونەوە، پاشان لاپەرەكانی (17-18) كە بە زۆری لاپەری (بیرورا)ن بە رێژەی (19%)، لە پلەبەندی سێهەم و بەرێژەی (12%) لاپەرەكانی (1-2) دێن، پاشان هەریەك لاپەرەكانی (3-4 و 5-6 و 19-20) بە رێژەكانی (11%و 9% و 7%) و كەمترین بابەت لە رۆژنامەی (ئاوێنە) لە لاپەرەكانی (7-8 و 11-12 و 15-16) و لە كۆتایدا و بە رێژەی تەنها (3%) لە لاپەرەكانی (9-10) بابەت بڵاوكراوەتەوە.

خشەی ژمارە ( 10 ) 
 ژانه‌ری بابەتە بڵاوكراوەكان لە (ئاوێنە)
 
سەرچاوە: ئامادەکردنی توێژەر.
بە پێی ژمارە و رێژەكانی خشتەی ژمارە (10) تایبەت بە ژانه‌رەكان نزیك لە نیوەی بابەتەكانی ڕۆژنامەی (ئاوێنە) تەرخان كراوە بۆ وتار و بە ڕێژەی (47%)، كە ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی ئەم رۆژنامەیە دەیەوێت زۆرترین بایەخ بە راوبۆچونی نووسەران و پسپۆران بدات سەبارەت بە كاروباری توركیاو خستنەرووی گۆشەنیگاكان، پاشان راپۆرت بە رێژەی (20%) و چاوپێكەوتن بە رێژەی (12%) و هەوال بە رێژەی (9%) كە كەمترین پانتایی لە رۆژنامەی (ئاوێنە) بەبەراورد بە ژانرەكانی تر وەرگرتوە، كە ئەمەش رەنگە بۆ كەمی پەیامنێر و توانای رۆژنامەكە بگەرێتەوە لە دەستخستنی هەواڵ و سازدانی چاوپێكەوتن.

خشتەی ژمارە ( 11) 
جۆری بابەتە بڵاوكراوەكان لە (ئاوێنە)
 
سەرچاوە: ئامادەکردنی توێژەر.
لە خشتەی ژمارە (11) دەردەكەوێت كە زۆرترین بابەتی بڵاوكراوە بواری (سیاسیی) داگیر كردوە بە رێژەیەكی زۆر (90%)، پاش ئەوە و بە پلەبەندی دووەم بواری ئابوری دێت بە رێژەی (7%) و بە رێژەیەكی كەم (1%) بواری هونەر دێت، هەریەك لە بوارەكانی (ئەدەب و ئاینیی و وەرزشیی و ریكلام و كۆمەڵایەتیی) هیچ بابەتێكیان لەسەر بڵاونەكراوەتەوە.

خشتەی ژمارە ( 12)
  سەرچاوەی هەواڵ و راپۆرت و چاوپێكەوتن لە (ئاوێنە)
 
سەرچاوە: ئامادەکردنی توێژەر.
بەپێی خشتە و داتاكانی ژمارە (12) سەرچاوەی زۆرینەی ئەو بابەتانەی لە (ئاوێنە) بڵاوكراوەنەتەوە خودی رۆژنامەكە بوون بە رێژەی (84%) و كە ئەوەش رێژەیەكی باش و گونجاوە لە پشت بەستن بە توانا خودیەكانی رۆژنامەكە، بە رێژەی (13%)ش هەواڵ و ڕاپۆرت و چاوپێكەوتنەكان لە دەزگا میدیایی و ئاژانسە جیهانیەكانەوە وەرگیراوە.

خشتەی ژمارە ( 13)
 نوسەری وتارەكان لە (ئاوێنە)
 
سەرچاوە: ئامادەکردنی توێژەر.
لە خشتەی ژمارە (13) ی تایبەت بە ئاوێنە دەردەكەوێت، كە سەرجەم ئەو وتارانەی لە (ئاوێنە) بڵاوكراوەنەتەوە و بە رێژەی (100%) نوسەرەكانی كوردن و هیچ وتارێك لە لایەن نوسەرانی بیانیەوە لە رۆژنامەكە بڵاونەكراونەتەوە. كە ئەمەش ئاماژەیە بۆ زیادبوونی نوسەرانی كورد كە بایەخ دەدەن بە كاروباری توركیا و پەیدابوونی پسپۆرێتی لەم بوارە.

خشتەی ژمارە (  14 )
قەبارەی بابەتە بڵاوكراوەكان لە (ئاوێنە)
 
سەرچاوە: ئامادەکردنی توێژەر.
بە پێی ئەم خشتەیەی سەرەوە كە ژمارە (14)ی وەرگرتووە، نیوەی بابەتەكانی ڕۆژنامەی (ئاوێنە) و بە رێژەی (53%) كەمتر لە نیو لاپەرەی بۆ تەرخان كراوە لە ڕۆژنامەكە، پاش ئەوەو بە رێژەی (34%) قەبارەی نیولاپەرە و پاشان بە رێژەی (7%) زیاد لە لە نیو لاپەرەی بۆ تەرخان كراوە و لە پلەبەندیی سیًهەم و تەنها بە رێژەی (3%) یەك لاپەرە لە ڕۆژنامەكە بۆ بابەتەكانی تایبەت بە توركیای بۆ تەرخان كراوە.



خشتەی ژمارە ( 15 ) 
بواری بابەتەكان لە (ئاوێنە)
 
سەرچاوە: ئامادەکردنی توێژەر.
لە خشتەی ژمارە (15) و رێژەكان دەردەكەوێت كە بابەتە بڵاوكراوەكانی (ئاوێنە) تایبەت بە (پەكەكە و هەدەپە) بە پلەی یەكەم دێت بە رێژەی (23%) كە ئەمەش ئاماژەیە بۆ بایەخدانی ئەم رۆژنامە بە تیشك خستنە سەر هەواڵەكانی ئەم دوو هێزە سیاسیەی كە ئاراستەی سیاسیان لە یەكەوە نزیكە، پاشان بابەتەكانی پەیوەست بە (هەڵبژاردنەكانی توركیا) بە رێژەی (22%) و لە پلەی سێهەم (كاروباری گشتی توركیا و كورد لە توركیا) بە ڕێژەی ( 14%) و پاش ئەوە و بەرێژەی (12%) باسەكانی تایبەت بە (ئاك پارتی و ئۆردوگان) دێت، لە پلەبەندی پێنجەم و بە رێژەی (7%) بابەتەكانی تایبەت بە (توركیا و هەرێمی كوردستان)، لە كۆتایدا هەریەك لە بابەتەكانی تایبەت بە (توركیا و عێراق و توركیا و داعش) هیچ بابەتێكیان لەسەر بڵاو نەكراوەتەوە.

خشتەی ژمارە ( 16)  
هەڵوێستەكان لە بابەتەكانی(ئاوێنە) سەبارەت بە ئاراستە سیاسییەكان لە توركیا
 
سەرچاوە: ئامادەکردنی توێژەر.
لە خشتەی ژمارە (16) و سەبارەت بە هەڵویستەكانی بابەتە بڵاوكراوەكان لە پلەبەندی یەكەم ئەو بابەتانە دێن كە لە (بەرژوەندی هەدەپە و پەكەكە) دەشكێتەوە بە رێژەی (38%)، كە ئەمەش ئاماژەیە بۆ نزیكی ئاراستەی كاركردنی ئەم رۆژنامەیە لەم دوو هێزە سیاسیە، پاشان ئەو بابەتانەی كە (دژ بە بەرژوەندیەكانی ئاك پارتی و حكومەتی توركیا)یە بە رێژەی (33%) لە پلەی دووەم دێت، هەروەها بابەتە (بێلایەن)ەكان لە پلەی سێهەم و بە رێژەی (20%) دێت و سەبارەت بەو بابەتانەی كە (دژ بە بەرژوەندیەكانی هەدەپە و ئاك پارتی)ن هیچ بابەتێك بڵاونەكراوەتەوە.


ئەنجامەكان
1- ڕۆژنامەی (ڕووداو) زۆرترین بابەتی تایبەت بە توركیای لە لاپەرەكانی (5-6)دا بڵاوكردۆتەوە بە رێژەی (45%)و كەمترین بابەت لە لاپەرەكانی (11-12) دا بڵاوكراوەتەوە بە رێژەی (1%)، لە كاتێكدا لە لاپەرەكانی (13-14)ی رۆژنامەی رووداو هیچ بابەتێك تایبەت بە توركیا بڵاونەكراوەتەوە.

2- ڕۆژنامەی (ڕووداو) زۆرترین بایەخی بە (ڕاپۆرت) داوە بە رێژەی (37%)، پاشان ژانری (وتار) دێت و ئەمەش بەڵگەیە لەسەر بایەخدانی ڕۆژنامەكە بە دەرخستنی راوبۆچونی جۆراوجۆر لەسەر كاروباری توركیا و زۆرینەی رەهای وتارەكانیش وتاری (سیاسی)ن، لە كاتێكدا (هەواڵ) و (چاوپێكەوتن) بایەخی كەمتریان پێدراوە.

3- بابەتە سیاسییەكان زۆرترین پانتاییان لە رۆژنامەی (ڕووداو) بۆ تەرخان كراوە بە رێژەی (86%) كە ئەوەش رێژەیەكی زۆرە، فاكتەرەكەشی روونە كە بۆ ئەو ژینگە سیاسیە دەگەرێتەوە كە لە ناوچەكەدا هەیە و كاریگەریی ڕووداوە سیاسیەكان لەسەر هەرێمی كوردستان، لە كاتێكدا هیچ بابەتێك لە  بوارەكانی (وەرزش و ئەدەب)ی تایبەت بە توركیا بڵاونەكراوەتەوە.  

4- ڕۆژنامەی (ڕووداو) بە رادەیەكی زۆر بۆ دەستخستنی هەواڵ و راپۆرت و چاوپێكەوتن پشتی بە خۆی بەستووە بە رێژەی (90%) كە ئەویش ڕێژەیەكی بەرزە، پاشان دەزگا میدیاییەكان بە پلەی دووەم دێت. 

5- زۆرینەی  نوسەری وتارەكانی ڕۆژنامەی (رووداو) كوردن بە رێژەی (86%) پاشان نوسەرانی ناكورد و بیانی دێن.

6- زۆرینەی بابەتەكانی ڕۆژنامەی (ڕووداو) قەبارەی (نیو لاپەرە) یان داگیر كردوە بەرێژەی (47%) لە كاتێكدا ئەو بابەتانەی قەبارەی یەك لاپەرەیان پێدراوە، تەنها رێژەی (7%) ی رۆژنامەی (رووداو)یان داگیر كردوە. 

7- بابەتەكانی پەیوەست بە (كورد لە توركیا) پلەبەندی یەكەمی لە رۆژنامەی (ڕووداو) وەرگرتووە بە رێژەی (27%)، پاش ئەوە بابەتەكانی تایبەت بە كاروباری گشتی توركیا بە رێژەی (24%)، لە پلەبەندیی سێهەم بابەتەكانی پەیوەست بە (پەكەكە و هەدەپە)،  هەریەك لە (ئاك پارتی و ئۆردوگان و توركیا و داعش و توركیا و هەرێمی كوردستان توركیاو عێراق) كەمترین رێژەیان بەركەوتوە . 

8- نیوەی بابەتە بڵاوكراوەكانی (ڕووداو) بابەتی (بێلایەن)ن بە ڕێژەی (46%)، لە پلەبەندی دووەم و بە رێژەی (30%) بابەتەكانی (دژ بە بەرژوەندیەكانی ئاك پارتی و حكومەتی توركیا) دێن، لە پلەبەندی سێهەم و بەرێژەی (16%) ئەو بابەتانە دێن كە لە (بەرژوەندی هەدەپە و پەكەكە)ن، پاشان بابەتەكانی (دژ بە بەرژوەندی هەدەپە و پەكەكە) بە رێژەی (10%)، لە كۆتایدا و بە رێژەی (4%) ئەو بابەتانەی كە دەچنە خانەی (بەرژوەندی ئاك پارتی و حكومەتی توركیا)ن. 

9- رۆژنامەی (ئاوێنە) زۆرترین بابەتەكانی پەیوەست بە توركیا لەهەردوو لاپەرەكانی (13-14) بڵاوكردۆتەوە بە رێژەی (22%)، پاشان لاپەرەكانی (17-18) كە بە زۆری لاپەری بیروران بە رێژەی (19%)، كەمترین بابەت لە رۆژنامەی (ئاوێنە) لە لاپەرەكانی (7-8 و 11-12 و 15-16) و لە كۆتایدا و بە رێژەی تەنها (3%) لە لاپەرەكانی (9-10)دا بابەت بڵاوكراوەتەوە. 

10- نیوەی بابەتەكانی ڕۆژنامەی (ئاوێنە) تەرخان كراوە بۆ وتار و بە رێژەی (47%) كە ئاماژەیە بە بایەخدانی رۆژنامەكە بە خستنەرووی راوبۆچونەكان لەسەر توركیا، پاشان راپۆرت و چاوپێكەوتن لە پلەی دووەم و سێهەم دێن و لە كۆتایدا ژانری هەواڵ دێت كە كەمترین پانتایی لە رۆژنامەی (ئاوێنە) بەبەراورد بە ژانرەكانی دیكە داگیر كردوە. 

11- ڕۆژنامەی (ئاوێنە) زۆرترین بایەخی بە بابەتە (سیاسیەكان) داوە بە رێژەی  (90%)، ئەوەش بۆ ئەو ژینگە سیاسیە دەگەرێتەوە كە لە ناوچەكە و هەرێمی كوردستان هەیە و هەروەها سروشتی رۆژنامەكە كە بایەخ بە بابەتە سیاسیەكان دەدات، پاش ئەوە و لە پلەی دووەم و سێهەم بابەتەكانی  هەردوو بواری ئابوری و هونەر دێت، لە كاتێكدا هەریەك لە بوارەكانی (ئەدەب و ئاینی و وەرزشی و ریكلام و كۆمەلایەتی) هیچ بابەتێكیان لەسەر بڵاونەكراوەتەوە. 

12- سەرچاوەی زۆرینەی ئەو بابەتانەی لە (ئاوێنە) بڵاوكراوەنەتەوە خودی رۆژنامەكە بوون بە رێژەی (84%). 

13- سەرجەم ئەو وتارانەی لە (ئاوێنە) بڵاوكراوەنەتەوە و بە رێژەی (100%) نوسەرەكانی كوردن و هیچ وتارێك لە لایەن نوسەرانی بیانیەوە لە رۆژنامەكەدا بڵاونەكراونەتەوە. 

14- نیوەی بابەتەكانی رۆژنامەی ئاوێنە كەمتر لە نیو لاپەرەی بۆ تەرخان كراوە، لە كاتێكدا بە رێژەی (3%) یەك لاپەرە لە رۆژنامەكە بۆ بابەتەكانی تایبەت بە توركیا بۆ تەرخان كراوە.

15- بابەتە بڵاوكراوەكانی ئاوێنە تایبەت بە (پەكەكە و هەدەپە) بە پلەی یەكەم دێت و پاشان بابەتەكانی پەیوەست بە هەلبژاردنەكانی توركیا و لە پلەی سێهەم و چوارەم و پێنجەم بابەتەكانی پەیوەست بە (كاروباری گشتی توركیا و كورد لە توركیا و توركیا و هەرێمی كوردستان) لە كاتێكدا هەریەك لە بابەتەكانی تایبەت بە (توركیا و عێراق و توركیا و داعش) هیچ بابەتێكی لەسەر بلاو نەكراوەتەوە. 

16- رۆژنامەی ئاوێنە بە پلەی یەكەم ئەو بابەتانەی بڵاوكراوەتەوە كە لە (بەرژوەندی هەدەپە و پەكەكە)ن بە رێژەی (38%)، پاشان ئەو بابەتانەی كە (دژ بە بەرژوەندیەكانی ئاك پارتی و حكومەتی توركیا)ن، هەروەها بابەتە (بێلایەنەكان) لە پلەی سێهەم دێن، لە كاتێكدا ئەو بابەتانەی كە (دژ بە بەرژوەندیەكانی هەدەپە و ئاك پارتی)ن هیچ رێژەیەكی وەرنەگرتووە. 



پپَشنیارو ڕاسپاردەكان
1- ئەنجامدانی توێژینەوە لەسەر ئەو بابەتانەی كە لە میدیای توركیدا سەبارەت بە هەرێمی كوردستان بڵاوكراونەتەوە. 
2- ئەنجامدانی توێژینەوەی زانستی بۆ شیكردنەوەی ناوەرۆك بۆ بابەتەكانی پەیوەست بە توركیا لە كەناڵە ئاسمانیەكان و رادیۆكان . 
3- ئەنجامدانی توێژینەوەی زانستی سەبارەت بە ئاراستەكانی هاوڵاتیانی كوردستان یاخود دەستەبژێری كۆمەڵگەی كوردی، سەبارەت بە گوتاری ئاراستەكراوی میدیای توركی بۆ هەرێمی كوردستان.
4- ئەنجامدانی توێژینەوەی زانستی سەبارەت بە ناوەرۆكی تۆرە كۆمەڵایەتیەكان  و ئاراستە و بیروبۆچونی بەكارهێنەرانی تۆرە كۆمەڵایەتیەكان لە هەرێمی كوردستاندا سەبارەت بە توركیا. 
5- ئەنجامدانی توێژینەوەی زانستی سەبارەت بە ڕووماڵی میدیای كوردی بۆ هەڵبژاردنەكانی توركیا. 
6- ئەنجامدانی توێژینەوەی زانستی سەبارەت بە كاریگەری دراما توركیەكان لەسەر بینەران و كۆمەڵگەی كوردی.


پەراوێزەكان
1- راپۆرتی رێكخراوی ستۆپ بۆ دژە گەندەلی ورێكخراوی NED ی ئەمریكی بۆ ریزبەندی كەناڵە میدیاییەكان لەهەرێمی كوردستان ، رۆژنامەی ئاوێنە ژمارە 527 – 26/7/2016 لاپەرە 4.
2- ئەو پسپۆرانەی هەڵسەنگاندیان بۆ فۆرمی ناخشیكاریەكە كردبوو: 
پ.ی.د.هێرش رەسول – زانكۆی راپەرین
د. شوان ئادەم ئەیڤەس – زانكۆی پۆلیتەكنیكی سلێمانی
د. ئەحمەد حەمە غەریب – زانكۆی گەشەپێدانی مرۆیی


سەرچاوەكان
راپۆرتی رێكخراوی ستۆپ (527 – 26/7/2016) ببۆ دژە گەندەلی ورێكخراوی NED ی ئەمریكیبۆ ریزبەندی كەناڵە میدیاییەكان لەهەرێمی كوردستان، رۆژنامەی ئاوێنە  
نبیل جمعه‌ النجار و ماجد راچی الزغبی(2008)، أسالیب البحپ العلمی، دار الحامد للنشر و التوزیع، اڵ‌ردن.
خلیل صابات و جمال عبد العڤیم (2001)، وسائل الاتصال، نشاتها و تگورها، مكتبه‌ الانجلو المصریه‌، القاهره‌، الگبعه‌ التاسعه‌.
عبدالرزاق محمد الدلیمی (2011)، المدخل الی‌ وسائل الاعلام و الاتصال، دار الپقافه‌ للنشر و التوزیع،الاردن.
علی كنعان (2014)، الصحافه‌ مفهومها و أنواعها، المعتز للنشر والتوزیع، اڵ‌ردن.

باسم وحید جونی و هدی‌ فاچل عباس (العدد 20، 2013)، التغگیه‌ الخبریه‌ فی الصحافه‌ الالكترونیه‌ العراقیه‌ للازمات الداخلیه‌، مجله‌ الباحپ الاعلامی.
نزهت محمود نفل و محمود عبود مهدی (العدد 14، 2011)، التغگیه‌ الصحفیه‌ لقچایا حقوق الانسان فی العراق، مجله‌ الباحپ الاعلامی.
سایتی رۆژنامه‌ی‌ (ئه‌لزه‌مان) https://www.azzaman.com/?p=75075
فاروق ابو زید (2008)، فن الخبر الصحفی، دار و مكتبه‌ الهلال، بیروت
محمد حسام الدین (2003)، المسئولیه‌ الاجتماعیه‌ للصحافه‌، الدار المصریه‌ اللبنانیه‌، القاهره‌.
أنواع التغگیه‌ الخبریه‌ http://www.siironline.org/alabwab/alhoda-culture/021.html
رحیم زید (2014)، أخلاقیات الإعلام الجدید، المدیریه‌ العامه‌ للصحافه‌ و الگباعه‌ و النشر، دهوك، 
نها السید عبد المعگی (2015)، صحافه‌ المواگن، دار الكتاب الجامعی، الامارات العربیه‌ المتحده‌.
دیجیتاڵ میدیای‌ رووداو: http://www.rudaw.net/sorani/about
سایتی ئاوێنه‌: http://www.awene.com/derbare/

تێبینی: ئه‌م توێژینه‌وه‌یه‌ له‌ گۆڤاری زانستی زانکۆی گه‌شه‌پیدانی مرۆیی بلاوکراوه‌ته‌وه‌

https://l.facebook.com/l.php?u=http%3A%2F%2Fjournals.uhd.edu.iq%2Findex.php%2Fjuhd%2Farticle%2Fview%2F243%3Ffbclid%3DIwAR2z1MN45oI4WsrChrunM0xP_OfnjLrePlcnZiA8n88-cpL9WUM_c5M4DjM&h=AT1-q1kGJ2EhFIaWXvUD5fcl5wVwCn7m5vV6MctQReMIa8CVseFAC3RZHEiIZJkMTvlB_7WrH2uBOkluufHRPFmIcvV0XGyjVsK0RuevsQDy8oOihZXl1msghVFFsjJEdyoe