دەوڵەتی قوڵ لەکوردستان
کاوە عوسمان عومەر
2020-06-12 1104
گەندەڵی سیاسی یان گەندەڵی دەستەو تاقمێکی خاوەن دەسەڵات گرفتکی گەورەی کۆمەڵگەیە چونکە هەمیشە سامانی گشتی لەژێر مەترسی تاڵانکردن وبەدفیڕۆدانە. لەوەش مەترسیدار فەراهەمکردن و بەیاساکردنی هەموو مامەڵەیەکی گوماناوی و نایاسایی لە پێناو قۆرخکردنی سامانی نیشتمانی بۆ بەرژەوەندی تایبەت. گەندەڵی سیاسی مەستریدارترین گەندەڵیە و پێشینەو نموونەی زۆری هەیە لە جیهان . بۆنمونە مامەڵە گوماناویەکەی ڕیچارد نیکسۆن بۆ شاردنەوەی دۆسیەی گەندەڵیە سیاسیەکەی، ئەویش خۆی یبینیەوە لە بەکارهێنانی دەسەڵاتی سیاسی بۆ بەرژەەوەندی تایبەت، کە پاشان ناوی لێنرا ۆۆتەرگەیت، وهەروەها ئەو کەیسەی کە بنیامین نەتانیاهۆی سەرۆک وەزیرانی ئیسڕائیلی پێ تاوان بارکرا بەوەی کە هێز و دەسەڵاتی دەوڵەتی بۆ خۆدەوڵەمەندکردن بەکارهێنابوو بە وەرگرتنی بەرتیل لە کۆمپانیەیەکی تایبەت، یاخود ئەو کەیسەی سەرۆک وەزیرانی پێشوی کۆریای باشوری تێوەگڵاو تاوانبارکرا بە وەرگرتنی بەرتیل لە کۆمپانیایەکی تایبەت ئەویش بە بەکارهێنانی دەسەڵاتی سیاسی دەوڵەت ، لە هەموو ئەو کەیسی گەندەڵیانە سیاسیەکان دەسەڵاتی سیاسیان بۆ بەرژەوەندی تیایبەت بەکارهێناوە. کەیسی چوارسەد ملیاردۆلارەکە ی کوردستانیش کە ئێستا کەیسی ڕۆژەڤە و لەگەڵ هەزاران کەیسی گەندەڵی تری ئەم وڵاتە نمونەیەکە بۆگەندەڵی سیاسی بەهۆی بەکارهێنانی سامانی گشتی، ئەویش موچەی خەڵکی کوردستانە، بۆ بەرژەوەندی تایبەتی بازرگان و کۆمپانیاو لۆبیە حیزبیە شاراوەکان.
وەک کەیسە گەندەڵیە گەورەکانی تری هەرێم لە کابینەکانی پێشووتردا ، وەک مامەڵە نەوتیەکانی نێوان چەند دەستە و تاقمێکی بەهێزی پارتێکی سیاسی و تورکیا. هەروەها کەیسە شاراوەکانی ئاڵوگۆڕی داهات و سەرمایەو بردنەدەروەی پارە بۆ دەرەوەی وڵات، لەگەڵ چەندین کۆنتراکت و بۆندی گەندەڵی کە لەلایەن گروپە جیاکان و تاقمە بەناو بەرهەمهێنەر و کۆمپانیای تایبەت و بانکی گوماناوی لە ساڵانی پێشووترا کە کابینەکانی ترا کراون ، هەمووی پێشینەی مەترسیداری گەندەڵی سیاسی و نمونەو مۆدێلی پێشووترن بۆ ئەو کەیسی بەتاڵانبردنی مووجەی فەرمانبەران، وەک ئەم کەیسی چوارسەد ملیار دۆلارە.
لە وڵاتانی تر گەندەڵکارە سیاسیەکان زۆرنابا یان بێ ئابرووی سیاسی ئەکرێن و لەکارلائەبرێن، یان دەستگیر دەکرێن، لە هەندێک حەڵەتی کەمدا بێتاوانیان ئەسەلمێنرێن. لە گەورەترین وڵاتی جیهان کە ئەمریکایە، میدیای ئازاد و کۆمەڵگەی مەدەنی و ڕادەی ڕۆشنبیری خەڵکەکەی توانیان چۆک بە ڕیچارد نیکسۆن بدەن و ناچاریبکەن دان بە هەڵەی خۆیدا بهێنێ لە بەکارهێنانی دەسەڵاتی سیاسی لە پێناو بەرژەوەندی تایبەتی خۆی ، ئەوەبوو لەبەرزترین هەرەمی سیاسی، کە سەرۆکایەتی کۆشکی سپی بوو،ڕیچارد نیکسۆن هێرایە خوار. بنیامین نەتەنیاهۆ چەند ساڵێکە بوەتە ئامانجی تییخی ڕەخنەی میدیا و دەەسەڵاتی دادوەری و کەیسەکە، بەدەر لە سەلەماندنی گەندەڵی سەرۆک وەزیران یان ئەستۆپاکی، بوەتە ڕۆژەڤی میدیایی وڵات و پێشینەیەکی باشیشە بۆ هوشیارکردنەوەی گەلی ئیسرائیل. هەمان میدیای هوشیار و کۆمەڵگەی مەدەنی چالاک کەیسی سەرۆک وەزیرانی پێشووی کۆریای باشوور بە ناوی ڕۆهە هوو چان یان کردە بابەتێکی گەرمی ڕۆژەڤی میدیایی و دادوەری و کار گەیشتە ئەوەی سەرۆک وەزیران لەهەستکردن بە ڕۆچوونی سیاسی و کەسایەتی خۆی دەستی چوە ژیانی خۆی و کۆتایی بە ژیانی خۆی هێنا.
لێرەداچەند پرسیارێک دێتە ئاراوە، چەند سەرۆکی کورد، وەک ڕیچارد نیکسۆن، پاش ئاشکرابوونی گەندەڵی سیاسی و ئابووری و تەنانەت خیانەتی نیشتیمانی، ئامادەی دادگایی نیشتمانی بوون، کام لەسەرکردە بەناو سیاسیەکانی کورد، وەک ڕیچارد نیکسۆن و بیل کلینتۆن، چوونەتە سەر کورسی تاوانبارکردن بەرامبەر گەلەکەیان و دانیان بە تاوانەقێزەونەکانیان هێناوە و پاشان بەرپرسیاری هەڵەکانیان وەرگرتوە، یاخود داوای لێبوردنیان کردبێ، گەر کێشە گەندەڵیەکەی ڕیچارد نیکسۆن و بیل کلینتۆن بچێتتە خانەی گەندەڵی کارگێڕی و مۆڕاڵی، خۆ گەندەڵی سەرکردە سیاسیەکان زۆر جار ئەچێتە خانەی خیانەتی نیشتیمانی و نەتەوەیی، بەڵام سەیرە کام لەسەرەک وەزیرەکانی بەناو حکومەتی کوردی ، ئامادەبوون هەڵەو گەندەڵیە سیاسی و ئیداریەکانیان بۆ خەڵک ڕوونبکەنەوە، کام لەسەرکردە کوردەکان کە دەستیان لە خوێنڕشتنی هەزاران لاوی ئەم وڵاتەو بەتاڵانبردنی سامانی چەندین نەوەی داهاتوو هەروەها یاریکردن بە ئاسایشی نەتەوەیی هەیە لە ڕێی نامەی دەستلەکارکێشانەوە داوای لێبوردنیان کردوە و بوونەتە نمونەی بەرزی بێگەردی سیاسی بۆ داهاتووی میلەتێک، یان کامیان لە ڕێی دانپیانان بە گەندەڵی ئیداری و ئابوری لەڕادەبەدەر کابینەکەی خۆی هەڵبوەشێنێتەوە، کام لە بەناو سەرۆک و سەرۆک وەزیرە کوردەکانی چەندین کابینەی پێشووتر، جورئەتیان هەبوە لە تاو ئابرووچوونی سیاسی و کەسایەتی خۆی ، وەک پاڵەوانێتی سەرۆک وەزیرانی کۆریای باشوور ڕۆهە هوو چان دەستی بچێتە گیانی خۆیی و خۆی بکوژێ..
لە کوردستان سیاسیەکان هێزی میلیتاریستی و ووتاری کوردایەتی بۆ گەندەڵی ئابوری بەکاردێنن. واتە بە پێچەوانەی وڵاتی دیمۆکراسی ڕاستەقینە، لە لە کورستان ئاسایش و خۆشگوزەرانی خەڵک بە دوا ئامانج نەگیراوە لەلایەن چینی سیاسیە دەسەڵاتدار، بەڵکو ئەوە بەرژەوەندی خەڵکە وەک ئامرازێک بەکارهێنراوە بۆ خزمەتی ئەجیندای ئابوری چینێکی سیاسی تاسەرئێسقان گەندەڵ. لە کوردستان دەوڵەتی قووڵ یان شاراوە بنیادنراوە لەنێو هەیکەلێکی بۆش و چەواشەکار بەناوی حکومەت و پەرلەمان . کۆنسێپتی دەوڵەتی قووڵ، کە ئەشتوانرێت بە دەوڵەتی مافیاش ناوبرێ پێكهاتوە لە تۆڕێکی فراوان لە بەرژەوەندی تایبەت بە دەستەو تاقمی جیاواز بەڵام خاوەن هێز و پارەو چەک کە توانیویانە دەست بەسەر هەموو جومگە کارگێری و ئابوری و سیاسی بگرن . ڵێرەدا پێویستە بزانرێت کە ئەجیندای دەوڵەتی قووڵ تەنها مۆنۆپۆلکردنی دەسەڵاتی سیاسی نیە، بەڵکو گرتنە دەستی هەموو جومگە ئابوری و کایە کۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیری و میدیایی و خوێندنیشە.
لە و وڵاتانەی کە دەوڵەتی قووڵی تیا دامەزراوە، بە ڕوکار پارتی سیاسی مۆدێرن هەیە، کە ناوی قەبە لە خۆی ئەنێ وەک پارتی نیشتمانی، دیمۆکراتی، سۆسیالیستی ، سۆشیال دیمۆکرات و دادپەروەری و زۆری تر، بەڵام لەسەر زەمین ئەمانە هەمووی ناوی بۆشن و یاریەکی هەڵخەڵەتێنەرن بۆ شاردنەوەی ئەجیندای قۆررخکردنی دەسەڵات لەلایەن دەستەو تاقم، یان چەند کوڕ و نەوەکانی بنەماڵەو تیر و خێڵێک، بە مەبەستی کۆنترۆڵکردنی سامانی نەتەوەیی بۆ بەرژەوەندی تاک و ئەندامەکانی ئەو گروپەی دەوڵەتی قووڵ، ئەم جۆرە دەوڵەتە شاراوەیە زۆرجار لەنێو بنیادی دەوڵەتی یاسایی دروست ئەبێت و ڕەوایەتی یاسایی لەڕێی هەڵبژاردنی ساختەو پەرلەمانی فەیک و پارتی سیاسی چاواشەکار وەرئەگرێ.
لە دەوڵەتی قووڵدا بەناو دیمۆکراسی هەیە و بانگەشەش ئەکرێ بە ئاراستەی درەوەی وڵات کە ڕێگا بەدەنگی ئازاد ئەدرێ، بەڵام ڕاستیەکەی هەبوونی هێزێکی سانسۆرە کەپشتی بەستوە بە دەزگاکانی سیخوری و سەربازی. لە دەوڵەتی قووڵدا بەڕوووکەش سیستەمی کارگێڕی و ڕۆشنبیری و خوێندنی مۆدێرن بەبێ دەستێوەردانی چینی سیاسیە کان هەیە، بەڵام ئەمە هەمووی وەهم و خۆڵ کردنە چاوی خەڵكی وڵاتە، چونکە ئەوە کەمینەیەکی سیاسی گەندەڵ و دەسەڵاتدارە، کە بەهۆی مۆنۆپۆلکردنیان بۆ هەموو سەرچاوە دارایی و سەربازی و سیخوریە کە توانیویانە لە نێو هەناوی دەزگا جیاوازەکانی کارگێڕی و ڕۆشنبیری و خزمەتگوزاری و خوێندن و میدیاییدا تۆڕێکی فراوان لە ئەندامانی گوێرادێر و ملکەچ تا ڕادەی نۆکەری و کۆیلەیی دروستکەن ، ئەویش بەهۆی پێدانی پارەو پۆست و نفوزی سیاسی. هەربۆیەکیشە لە دەوڵەتی قووڵا هەمیشە چینێکی گەندەڵی مشەخۆرهەیە لە کارگێڕە سیاسیەکان و ڕۆشنبیرە کۆیلەکراوەکان و خوێنەوارە گەندەڵە هەڵوێستفڕۆشەکان و سوپایەکیش لە میدیاکارە قەڵەم فڕۆشەکان هەن کە ناهێڵن چانسی یەکسان لە هەلی کار و دادوەری بۆ لاوان و نەوەکانی داهاتوو مسۆگەربێ.
دەوڵەتی قووڵ لەکوردستان، بە پێچەوانەی دەوڵەتی ڕاستەقینەی یاسا، مەبەستێتی تەنگەژەی ئابوری و پاشاگەردانی سیاسی هەبێت تا ئاسانتر قۆرخکردنی بازاڕەکان بکات لە ڕێگای کۆمپانیاو وەبەر‌هێنەرو بانکە تایبەتەکانی خۆیان . خەڵکی کوردستان تا وەکو ئێستا قوربانیەکی بێدەسەڵات و بێداراییە بەهۆی هەڕەشەی ئەمنی و هێرشێکی ڕێکخراوی میدیایی چەواشەکار و جەنگی دەرونی لەلایەن چینێکی گەندەڵ کە لە ڕێی بەکارهێنانی میتۆدی سەربازی و هەم سیخوری توانیویانە وەهمێک بە ناوی پەرلەمانی سەرەبەخۆ دروستکەن. خەڵکی کوردستانی هەڵخەڵەتێنراو زۆرجار تووڕەیی خۆیان ئاراستەی قەوارە و ستاتۆیەکی بۆش و بێهێزی بەناو پەرلەمان یان حکومەت ئەکەن، ئەوەی زۆر لە خەڵکی کوردستان درکی پێناکات ئەوەیە کە گروپێکی شاراوە ، یان دەستەی دەوڵەتێکی قوول، کە هەم پەرپرسیارە و هەم هۆکارە لەبەرامبەر داڕمانی ئابوری و پاشاگەردانی سیاسی .
گرفتی گەورە لە بەرەنگاریبوونەوەی دەوڵەتی قووڵ لە کوردستان هەوڵی دەستەبژێری سیاسیە گەندەڵەکانە لە کەڵتورکردنی گەندەڵێ، ئەمەش بە بەکارهێنانی تازەترین ئامرازی میدیایی وخستنە گەڕی مۆدێرنترین شێواز لە بەکارهێنانی وتاری سیاسی. بە کەڵتورکردنی گەندەڵی پەیوەندی بەو پڕۆسەیەوە هەیە کە سیاسیە کان لە پڕۆسەیەکی دوور مەودادا لە نرخ و پایەی خوێندنیان کەمکردوەتوە بە دروستکردنی کایەی زۆری کەڵكتوری و ماریفی ڕۆشنبیری و هۆشیارگەری ساختە. تۆڕەکۆمەڵایەتیەکان و ڕۆژنامە حیزبیەکان و کەناڵە زۆرەکان و ڕادیۆو ووتارە نوسراوەکان بەمەبەست ئاراستەکراون بۆ وابەستبوون و کۆیلەبوونی خەڵک بە ئاراستەو ئایدۆلۆجیەکی دیاریکراو بە سیاسیە گەندەڵکاران ، میتۆدێکی تری ترسناکی دەوڵەتی قووڵ دروسکردنی هەموو ئەو ڕێکخراوە زۆرانەی بەناوی کۆمەڵگای مەدەنی وەک ڕێکخراوی ژنان ، مافی مرۆڤ ، یاسا، مامۆستایان ، پزیشکان ، مافپەروەران ،ژینگەو سەدانی ترە. ئەم ڕێکخراوە فەیک و ساختەو گەندەڵانە لە لە ژێر باڵادەستی ئابووری و سیاسی دەوڵەتی قووڵدایە و بەکاریش ئەهێنرێن بۆ باڵادەستی هەژموونی ئابوری و سیاسی و کەڵتوری دەوڵەتی قووڵ. لە هەمووی مەترسیدارتر سێکتەری خوێندن بەهەردوو سێکتەری پەروەردەو خوێندنی باڵا، بەهەموو ئەو قوتابخانە و زانکۆ تایبەت و حکومیەکانەوە بە تایبەتی، خراونەتە خزمەتی خەفاندن و تەنانەت گەمژاندنی لاوانی ئەم وڵاتە.
بە گشتی ڕێگاکان بەرەو لەناوبردنی دەوڵەتی قووڵ و گەندەڵی سیاسی و ئابوری، وەک نوسەر جۆن م.مباکۆ ، لە کتێبی گەندەڵی لە ئەفریقا، باسسی لێوەدەکا ، بە چوار قۆناخی جوازادا تێپەڕ ئەبێ، ئەوانیش قۆناخی چاکسازی کۆمەڵایەتی، یاسایی، بازاڕ، و کایەی سیاسیە. یەکەم قۆناخ بە دامەزراندن و ڕاهێنانی ڕێکخراوی دیمۆکراسی مەدەنیە، نەک ڕێكخراوە مەدەنیە ساختەو فەیک و کۆیلەکراوەکانی وابەست بە دەوڵەتی قووڵ. پێویستە ئەندامە چالاکەکانی ڕێکخراوە مەدەنیەکان کامپینی هوشیارکەرەوە دەستپێبکەن دەربارەی کاریگەری خراپی گەندەڵی و دەرئەنجامە کارەسەتبارەکانی لەسەردواڕۆژی کۆمەڵگە. میدیای ئازاد پێویستە بەئەرکی خۆی هەڵسێ بە ڕیپۆرتکردن و دۆکیۆمێنت کردنی پێشێلکاریە یاسایی و ئابوریەکانی دەستەو تاقمەکانی نێو دەوڵەتی قوووڵی گەندەڵ. هوشیارکردنی خەڵک دەستپێکێکی گرنگە بۆ دژایەتی کردنی کەڵتوری گەندەڵی .
قۆناخی دوەم بۆ دژایەتی کردنی دەوڵەتی قووڵ چاکسازیە لە سیستەمی یاساو دادوەری. دەوڵەتی قووڵ پێویستی بە دەزگایەکی یاسایی و دادوەری فەیک و ساختە و چەواشەکار و وابەستە و گەندەڵ هەیە ، کە بە بەرگی خۆی داتاشرابێت و کە لەکاتی هەموو پێشێلیەکی ئابوری و یاسایی ڕەوایی بداتە مۆنۆپۆلی سەربازی و ئابووری دەوڵەتی قوووڵ.هەربۆیەکیشە دۆکیۆمێنت کردنی هەموو پێشێلکاریکی یاسایی، لەگەڵ بەدواچوون بۆ هەموو دەستدرێژیەک بۆ بۆسەر سامانی نەتەوەیی و پێشێلکاری بەرامبەر مافی مرۆڤ و ڕێپۆرتکردنی بۆ ڕێکخراوە یاساییە جیهانیەکان و پەروەردەکردنێکی مرۆڤانەدۆستی و یاسا ناسی بۆ دادوەری سەربەخۆ و ناگەندەڵەکان لە چۆنیەتی بەرزکردنەوەی کەیسی یاسایی بۆ دادگا جیهانیەکان تاوەکو لێپێچینەوە لە تاوانە نامرۆڤایەتیەکان لە دەستدڕیژیکردنە سەر مافە مەدەنی و دیمۆکراتیەکانی خەڵک بکرێن لە لایەن تۆڕی شاراوەی دەوڵەتی قووڵ .
قۆناخی سێیەم بۆ لەناوبردنی دەوڵەتی قووڵ بەدواچوونی چۆنیەتی ئیدارەدانی ئابوەریە، یان ئیدارەدانی بازاڕ ، ئەویش بە دواچوون بۆ هەموو چالاکیە ئابوریەکان، بە ڕاپۆرتکردنی هەموو ئەو کۆمپانیا نهێنی ودەستەو تاقمە شاراوە قووڵانەی دەوڵەتی قووڵ کە سامانی سەرزەوی و ژێر زەوەی وڵات ئەدزن و تاڵانیئەکەن. دەستخستنی زانیاری لە سەر هەموو ئەو تۆڕە بازرگانە نهێنیانەی کە بانکەکان و کۆمپانیای پارتە سیاسیەکانی دەوڵەتی قووڵ بەڕیوەیدەبەن و بەدواچوونیش بۆ ئەو سەرچاوەی ئەو سەرمایانەی پێ ئەبرێنە دەرەوە ، لە هەمان کاتدا دروست کردنی کەیسی یاسایی لەسەر ئەو کەسایەتی و فیگورە سیاسیەکان و دادگایی کردنیان،بە مەبەستی هێنانەوەی سەرمایە دزراوەکان لە دەرەوەی وڵات میتۆدێکی تری کاریگەرە بۆ دژایەتی کردنی دەوڵەتی قووڵ.
قۆناخی چوارەمی دژە گەندەڵی بەرامبەر دەوڵەتی قووڵ قورسترینیانە ئەویش گۆڕینی ڕادیکاڵانەی کایەی سیاسی و کۆهوشیاری خەڵکە ، یاخود هێنانەکایەی کەڵتوری دژەگەندەڵی. لێرەدا پێویستیەکی زۆر هەیە بە هێنانە کایەی دەستەبژێرێکی نیشتیمانپەرور و دیمۆکراسی ڕاستەقینە ، نەک سیاسیە فەیک و دیمۆکراتە ساختەکان، لەهەر پلەو پایەیەکی دەوڵەتدابن ، یان بەناو ئۆپۆسیسیۆنی مشەخۆری بەرژەوەندی خواز بن. مەرج نیە کەسانی خاوەن بڕوانامەی بەرز و خاوەن ئەزموونی ژینگەی ئەوروپاو ئەمریکی خاوەن لێهاتوویی سیاسی و کارگێڕی و داوێنپاک بن، ئەوەی کوردستان پێویستیەتی ژینگەیەکی کەڵتوری دژە گەندەڵیە، پێویستی بە تێگەیشتنە لە بنەما و نۆرمە ڕاستەقینە مرۆڤدۆستانەکەی دیمۆکراسیە، بەدەر لە کایە گەندەڵەکانی دەوڵەتی قوووڵ، ئەویش بە پاکردنەوەی مۆڵگەو بنکەکانی خوێندن و ڕۆشنگەری، بە زانکۆکان و سەنتەرو ڕێکخراوەکانیشەوە لە پەتای گەندەڵی و دەربازکردنیان لە چەپۆکی پۆخڵ و مەترسیداری تۆڕی شاروەی دەوڵەتی قوووڵ.
بە گشتی گەشەی ئابوری و گۆڕانکاری پۆزەتیڤانەی کایەی سیاسی لە کوردستان بە ئاراستەی دیمۆکراسی ڕاستەقینە و دادوەری کۆمەڵایەتی وابەستەیە بە لەناوبردنی پەتای دەوڵەتی قووڵ لەکوردستان. گرنترین چارەسەر دروسستکردنی کۆهوشیاریەکی بەکۆمەڵە دەربارەی مەترسی دەوڵەتی قووڵ، بنبڕکردنی کەڵتورو هۆشیاری ساختە، بەئاگاهێنانەوەی خەڵکە لە وەهمی وابەستەبوون بە وتاری هەڵخەڵەتێنەرو دروستکردنی چینێکی ڕۆشنبیرە لەدەرەوەی ستاتۆو هەیکەلیەتی سیاسی هەموو پارتە سیاسیەکان ، بە دەسەڵاتدار و ئۆپۆسیسیۆنیشەوە، کە بەشدارن لە ڕەواییدان بە قەوارەیەکی بۆش بەناوی پەرلەمان و حکومەت. پێویستە هەوڵ بدرێ بۆ دامەزراندنی پەرلەمانێک و دەزگایەکی ئیداری ئەڵتەرناتیڤی دیمۆکراسی وەک ئەڵتەرناتیڤ بۆ ئەو دەزگایانەی ڕەوایەتی ئەدەن بە دەوڵەتی قووڵ، چونکە بەبێ هەڵکەندنی هەموو دەزگا قۆرخکارە ئابوری وبە بێ بەتاڵکردنەوەی هەمووو کایە ڕۆشنبیریەکان بە سێکتەری خوێندنیشەوە لە ڕۆشنبیری ساختەو میدیای فەیک و چەواشەکار دەوڵەتی قووڵ لەناوناچێ. بێ هوشیارکردنەوە دەربارەی خوێندنی بە سیاسیکراو و بە بێ ڕێسواکردن و بەدادگاییکردنی هەموو دەزگا و تاقمی سیخوری و میلیتاریستی دەوڵەتی قووڵ ئەم بارو دۆخە نەک وەک خۆی بەڵکو زیاتر ڕۆئەچیتە زەنگاوی گەندەڵی ودواڕۆژی چەندین نەوەی تر تاریک و تاریک تر ئەکا.