بەشی یەکەم:

زۆربەی دەوڵەتە پاشایی و کۆماریەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەمان خاسیەتی لێکچوو هاوبەشی پێکهاتنیان هەیە، ( ئایین و باوەڕو نەریتی عەشیرەت‌و خێڵ‌و سەرچەرەی بنەماڵەیی) بنەمای دروستبونی ئەم دەوڵەتانەیە، کە بە(ڕێساو شەریعەت و دەستور)ی داخراو و کۆن، ئەم دەوڵەتانە بەڕێوەدەبەن، وە لە ڕێگای شێوەکاری (پاوەنخوازی‌و دزی‌و گەندەڵی‌و دیکتاتۆری‌و دواکەوتویی‌و کۆنەپەرستی‌و زیندانی گەورەو سەرکوتکاری‌و شەڕو ململانێ‌ی خوێناوی) دەستەڵاتی چەقبەستویان بە سەر کۆمەڵگادا سەپاندوە و دەسەپێنن..!

 وە هەر چۆنیەتی ئەم بنەماو خاسیەتە هاوبەشە حوکمڕانیە، هۆکاری سەرهەڵدانی ناڕەزایەتی‌و خۆپیشاندان‌و ڕاپەرینی جەماوەی‌و کۆمەڵایەتی توندو خوێناویە لە ولاتانی ڕۆژەهەڵاتی ناوەڕاستدا.

ئەگەر بۆ نزیکەی سەدەیەک بە مێژووی روخاندنی ڕژێمەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بگەڕێینەوە، ئەوا ئەو ڕاستیەمان بۆ دەر دەکەوێت کە ڕاپەڕین و خرۆشانەکانی ئەم ناوچەیە لەگەڵ ئەوەی بە ڕێگایەی توندوتیژی و خوێناویدا تێپەریون، بەڵام لە دەرئەنجامدا لە نێو بازنەی هەمان (ئەڵتەرناتیڤ)ی کۆن و بەسەرچودا خولاونەتەوە، لە دوای هەر ڕاپەڕینێک دیسان رژێمـێکی هاوشێوەی (ڕابورد)و بەسەر سەری خۆیانەوە دروستکردۆتەوە، لە دوای ڕوخاندنی هەر  ڕژێم و دەستەلاتێک یان ڕژێمێکی قەومی گەندەڵ‌و دیکتاتۆر، یان ڕژێمێکی دینی توتالیتارو داخراو و سەرکوتگەریان بەسەر سەری خۆیانەوە دروست کردۆتەوە. لە کەمترین سات‌و سەردەمدا نەیانتوانیوە لە مۆدیلێکی کۆنی حوکمڕانیەوە بۆ مۆدێلێکی نوێ‌ی حوکمڕانی یان سیستەمێکی نوێ، یان بەرەو (ئەڵتەرناتیڤی سێ‌یەم) هەنگاو هەڵگرن و بپەڕنەوە..!

بە دڵنیاییەوە تا ڕاپەڕین‌و سەرهەڵدانەکانی ئەم دەڤەرە لە نێو بازنەی (ڕابوردو)داو هەمان (ئەڵتەرناتیڤ)ی کۆن و مێژوییدا بخولێنەوە، ئەوا نە دەتوانن لە کۆتوبەندی دیکتاتۆری‌و پاوەنخوازی‌و  نە لە وەهمی پیرۆزی‌و کۆنەپەرستی ڕزگاریان ببێت، چونکە لە هەناوی دروستبونی هەر دەستەلات‌و ڕژێمێکی کۆن و دوبارەدا،لە هەمان بیرو عەقڵی حوکمڕانی کۆندا، هەموو کێشە ئابوری و سیاسی و ئیداری پێکهاتە کۆمەڵایەتی‌ و کولتوریە کۆنەکان لەگەڵ خۆیان بە میراتی هەڵدەگرن، بەم شێوەیە کۆمەڵگا لە نێو بازنەی ئەلتەرناتیڤ و حوکمڕانیەکی (کۆن و رابوردو)دا دەمێنێتەوە، واتا لە ڕوخاندنی هەر جۆرە دەستەڵات و ڕژێمێکی دینی و گۆڕێنی بە دەستەڵات و ڕژێمێکی قەومی یان گۆڕینی دەستەڵاتی قەومی بە دەستەڵاتێکی دینی، یان گەڕانەوە بۆ کەسایەتی‌و سەرچەرەی بنەماڵەیی، بە مانایەکی زانستی ئەم پڕۆسەیە هەرگیز پێی ناوترێت گؤرانکارکاری و بەرەو پێشچونی شێوازی بەڕێوەبردن، چنکە هیچ گۆڕانیەک ڕوی نەداوە، بەڵکو ئەمە (پاش و پێش) کردنی جێگاو پێگەو کورسی شێوازی کۆن و ڕابوردوی حوکمڕانی‌یە و دوبارە بونەوەو زیندوکردنەوەی هەمان ئەڵتەرناتیڤی کۆن و بەسەرچوە..!

ڕاپەرینەکانی وڵاتانی (عێراق و تونس و میسرو لیبیاو سوریاو یەمەن..هتد)  لە بەرچاو و زەینی هەمواندا نمونەیەکی زۆر زیندون، کە چۆن هەمان ڕژێم‌و حوکمڕانی کۆنیان وەک (ئەلتەرناتڤێکی نوێ) تەنها بە روخسارێکی نوێ‌یەوە، بە کەمترین گؤڕانکاری شکڵی،خۆیان سەپاندەوە بەسەر کۆمەڵگادا، دوبارە هەمان پیاوانی خاوەن (بیرو عەقڵ و نەریت)ی کۆن، گەڕانەوە بۆ سەر کورسی دەستەڵاتداریەتی..!

  دوبارەبونەوەی هەمان ڕژێم و شێوازی حوکمڕانی  لەم کۆمەڵگایانەدا چەند پەیوەندی بە خواست و مەیلی نوخبەی دەستەڵاتخوازانەوەیە ئەوەندەش پەیوەندی بە ئاستی هزرو هۆشیاری‌ و شێوازی پەروەردەیی مێژویی مرۆڤەکانی ئەم کۆمەڵگانەوەیە، بۆ چۆنیەتی  دروستبونەوەی شێوازی حوکمرانی و دەستەڵاتداریەتی.

ئەم دیدە جێگیر و نەگۆڕە بۆ حوکمڕانی، پەیوەندی بە زاڵبونی بیرکردنەوەی کۆنی باوکسالاریەوەیە، پەیوەندی بە نەبونی رۆحێکی ئازادانەوە لە مرۆڤەکاندا، پەیوەندی بە ئیرادەیەکی ڕوخاو و ترسێکی گەورەوەیە بەرامبەر بە لە دەستچونی کاریزمای دەستەڵاتی باوک و سەرۆک‌..! ترسە بەرامبەر هێرشەکانی دەرەوەو دوژمنی مێگەل..!

لەگەڵ ئەم بنەما و هۆکارە هاوبەشانەدا، ئەگەر بەراوردکاریەک لە نێوان ڕاپەرینی (بەهاری عەرەبی) و (پاییزی ئێرانی)دا بکەین، ئەوا لە (ئێستا)دا جیاوازی گەورە دەبینین و دەخوێنینەوە، وە ئەم جیاوازیە هەم ڕۆڵی ڕێکخراو و حیزبی ئیسلامی و سیاسی دوورخستۆتەوە، هەم ترسێکی گەورەی لە دەرونی نەوەی کۆنی ناسیۆنالیزمدا دروستکردوە..!

ئەگەر لە ڕاپەڕینەکانی بەهاری عەرەبیدا، ئیسلامی سیاسی/ئیخوانی ڕۆڵی گەورەیان هەبوبێ‌، وە لە وڵاتێکی وەک میسردا توانیبێتیان ڕابەرایەتی خۆپیشاندانەکان بکەن‌و ئومێدو خەونی خەلافەت لەسەر ئەم خۆپیشاندانانە هەڵچنن تا بتوانن ڕێساو شەریعەتی ئیسلامی بۆ کۆمەڵگا بگەڕێننەوە، ئەوا خۆپیشاندانەکانی (پاییزی ئێران)ی لە(ئێستا)دا دژی ئەم خەونەی ئیسلامی سیاسی‌یە، ئەم ڕاپەرینە لە سەرتاسەری ئێران و ڕۆژهەڵاتی کوردستاندا بوەتە کابوس و مۆتەکەو خەونی لە ئیسلامی سیاسی و نەوەی کۆنی دەستەڵاتخوازان تێکداوە، لەبەرئەوەی لە خۆپیشانەکانەکانی پاییزی ئێرانیدا، ژنان زۆربەی سنورە کولتوری و ئایینەکانیان بڕیوەو  بە فیزیکی و جەستەیەکی خاوەن ئیرادەوە ڕۆڵی گەورەیان هەیە، بە شیعاری (ژن، ژیان، ئازادی) بە تایبەت (ئازادی بۆ ژنان) دەستی پێکردوە، بۆیە دەتوانین لەم دۆخە سەرەتایەی ڕاپەرینی ( پاییزی ئێرانی)دا جیاوازیەکی ڕیشەیی ببینین بەراورد بە ڕاپەڕینەکانی (بەهاری عەرەبی).

 ئەم خرۆشان و ناڕەزایەتیەی پاییزی ئێرانی لە هەناوی خۆیدا دژی دەستەڵاتێکی دینی و نەریتی و سونەتی‌یە، کە پەیوەندی بە کاریگەریەکانی تەکنەلۆژیاو پەیوەندی کراوەی دیگیتاڵی ئەم سەردەمەوە هەیە...