(١)
لە نێوان هۆشیاریی کۆمەڵگاو سایکۆلۆژیای جەماوەردا، سیاسیی باش، یەکەمیان هەڵئەبژێرێت. هۆشیاریی کۆمەڵگا، ئەوەیە کە عەقڵ تێیدا سەنتەرەو سایکۆلۆژیای مێگەل، ئەوەیە کە حەز تێیدا سەنتەرە. هۆشیاریی کۆمەڵگا، کردنی ئەوەیە کە چاکەی گشتییە، ئەگەرچی حەزیش پشتیوانی نەکات. سایکۆلۆژیای جەماوەر، کردنی ئەوەیە کە حەزی مێگەلە، ئەگەرچی خراپیش بێت!
سیاسی ڕاستەقینە، ئەوەیە کە بەدوای حەقەوەیە نەك بەدوای تێرکردنی حەزەکانی خۆی. کۆمەڵگاش ئەخاتە بەردەم بیرکردنەوە لەوەی کە حەقە، نەك ئەوەی کە ختوکەی حەزەکانیان بدا. سیاسی موزەییەف بە پێچەوانەوە، خەریکی تێرکردنی حەزەکانی خۆیەتی، لە پشتی وروژاندنی حەزەکانی مێگەلەوە. ئیتر ئەوەی کە حەقەو چاکەی گشتییە، ئەبێ بە ژێر هەردو حەزەکەوە!
یەعنی حەزەکان ئاوێنەی یەکن و حەقەکانیش ئاوێنەی یەکن و کلیلی هەردوکیشیان نوخبەیە. ئەوەی کە لای ئێمە شتەکان هەر خراپ ئەبێت، هی ئەوەیە کە هێشتا سیاسەت، لە خزمەتی حەزدایە نەك لە خزمەتی حەقدا. هێشتا سیاسەت ڕێکەوتنی دوو لایەنەی حەزی سیاسییەکان و حەزی مێگەلەکانە. لە کاتێکا سیاسەت ئەبێ کودەتای هۆشیاریی بێت بەسەر حەزداو ئیتر نوخبەی سیاسی، پێ بنێ بە حەزەکانی خۆیدا لە پێناو بەرژەوەندی گشتی و کۆمەڵگاش بخاتە سەر ئەو ڕێگەیەو ئیتر عەقڵی ئینسانەکان، بەلای چاکەی گشتیدا (بجوڵێنرێ)، نەك ئەوەی هەستیان، بەلای حەزە میگەلییەکاندا (بوروژێنرێ)!
بەڵام لای ئێمە بە پێچەوانەوە، سیاسییەکان بە دەسەڵات و موعارەزەوە، هەر خەریکی تێرکردنی حەزەکانی خۆیان و وروژاندنی حەزەکانی مێگەلن، لەسەر حسابی چاکەی گشتی. مەسەلەن ئیتر یاری بە دەماری خێڵگەرایی و دینبازی و ناوچەگەریی ئەکرێت، کە هەموو ئەمانە خراپەی گشتییەو یاریکردنە بە هەست و سۆزو حەزە مێگەلییەکان، لەسەر حسابی هۆشیاریی هاوڵاتیبوون و چوارچێوە گشتییەکان!
ئەو هەموو دەعوەت و دیوەخان و ڤیستیڤاڵی خێلە، ئەو هەموو بانگخوازو قەنات و ڕوکەشبازی دینییە، ئەو هەموو ڕقبازی و وروژاندنی ناوچەگەرییە.. هەموو ئەمانە یاریکردنە لەگەڵ سایکۆلۆژیای مێگەلەکاندا، لەبەرژەوەندی نوخبەیەکی مەسڵەحەتچی و دەسەڵاتخواز.
مەسەلەن بۆچی برەو بە ڕووکەشبازی و هەستبازیی دینی ئەدرێ، برەو بە هۆشیاریی گشتی نادرێ؟ لەکاتێکدا لەناو هۆشیاریی گشتییدا، هۆشیاریی دینیش بەرزئەبێتەوە. چونکە "هۆشیاریی" سیحری مێگەل بەتاڵئەکاتەوەو بەرژەوەندیخوازییش لە پشتی مێگەلبازییەوە ئەکرێت!
مەسەلەن تۆ بۆ ئەوەی هەولێر کۆنترۆڵکەیت، ئەبێ کەشی کاسپی و کەشی دینی بخولقێنیت، چونکە سایکۆلۆژیای مێگەلانەی ئەوێ، لە بازاڕو مەولودی پێغەمبەرەوە دەغدەغە ئەدرێ. یان بۆ ئەوەی دهۆك کۆنترۆڵ بکەیت، ئەبێ سەرۆك عەشیرەتەکان بگریت، چونکە سایکۆلۆژیای مێگەلانەی بادینان عەشیرەتییە. یان بۆ ئەوەی سلێمانی کۆنترۆڵکەیت، ئەبێ دژە دەسەڵات بیت، چونکە سایکۆلۆژیای مێگەلانەی سلێمانی، دژەدەسەڵاتە.
لێرەدا بۆ هەولێرییەکان نێچیرو مەسرور فەرقی نیە، گرنگ ئەوەیە هەردوکیان بازاڕو مەولودی پێغەمبەر گەرم بکەن. ئیتر مەسرور سجنەکانیش پڕکا لە گەنج، نابێتە کێشە، مادام توخنی بازاڕو هەستی دینی نەکەوێ و پێچەوانە نەبێتەوە لەگەڵ سایکۆلۆژیای گشتی ئەوێدا!
بۆ سلێمانییش لاهورو بافڵ فەرقی نیەو کامیان حکومەتەو نزیکە پارتیی دەرئەکەوێ، خەڵك دژی ئەویانەو کامیان دژەحکومەت و دژەپارتیی دەرئەکەوێ، خەڵك حەزی لەویانە. یەعنی لاهور هیچیشت بۆ نەکاو کاری زۆر خراپیش بکات، مەحبوبی جەماوەر هەر ئەوە، چونکە تەریبی سایکۆلۆژیای مێگەل ئەڕوا. قوبادیش سلێمانیت بۆ بکات بە پاریس، هەر ناخوا، چونکە تەبیعەتی ئیشەکەی، پێچەوانەی سایکۆلۆژیای مێگەلەکەیە. شوێنەکانیشیان عەکسکەرەوە هیچ لە هاوکێشەکە ناگۆڕێ، تەنیا ڕۆڵەکانیان عەکسئەبێتەوە. ئەوکات لاهور ئەبێتە پیاوی دەوڵەت و قوباد ئەبێتە پاڵەوانی جەماوەر!
لەولاوە پارتی دنیایەك داستان و قارەمانێتی بکات، بەمە نابێتە مەحوبی هەولێرییەکان. چونکە سایکۆلۆژیای ئەوێ، سایکۆلۆژیای قارەمانێتی و داستان نیە، بەڵکو سایکۆلۆژیای کاسپی و دینە. یەکێتیش سلێمانی بکات بە دوبەی، نابێتە مەحوبی جەماوەرو ئەوکاتیش هەر ئەبێ سنوقەکان بفڕێنێ بۆ ئەلبیسەکە. چونکە سایکۆلۆژیای سلێمانی، سایکۆلۆژیای دوبەی نیە، سایکۆلۆژیای پاڵەوانە، بۆیە ئەو هەموو شێرو پڵنگ و نمایش و هاشوهوشەی تێدایە!
ئەوەی کە ئیدارەی هەولێر، گێڕێ باشترە لە هی سلێمانی، مەسەلە مەرکەزییەتی پارتی و فرەکوێخایی یەکێتی نیە. هی ئەوەش نیە کە پارتی لە یەکێتی عاقڵتربێ و کەمتر دزبێ.. نا هەردوکیان هەمان دەعبان و پارتی بڕێك دەعباتریش،، بەڵام هەر یەکەیان خۆی لەگەڵ سایکۆلۆژیای دەڤەرەکەی خۆیدا گونجاندوە. ئێ سایکۆلۆژیای کاسپی، بڕێك مۆڵ و جادەو ئارامیی گەرەکەو سایکۆلۆژیای دژەدەسەڵاتیش، بڕێك قەنات و پەیج و چەلەحانێی ئەوێ. شوێنەکانیشیان بگۆڕیتەوە هەمان شتەو ئەوکات یەکێتی دەسئەکا بە ئیشەکەی ئێستای پارتی، پارتیش دەسئەکا بە ئیشەکەی ئێستای یەکێتی!
حیزبەکان و باڵەکان و ئامۆزاکان، هەمووی یەك تاس و حەمامە، مەسەلەکەش ئەوەنیە لەگەڵ کامیان بین و لەگەڵ کامیان نەبین. مەسەلەکە ئەوەیە چۆن سیاسەت لە قۆناغی پۆپۆلیزم و ختوکەدانی سایکۆلۆژیای مێگەلەوە، بگوازینەوە بۆ قۆناغی بەرهەمهێنانی هۆشیاریی گشتی. چۆن وروژاندن و دەغدەغەی حەز، بگۆڕین بە بیرکردنەوە لەوەی کە حەقەو کە چاکە.
(٢)
تۆ واز لە بندیوار بێنەو با بچینە سەردیوارەکە. سەیرکە هەر حکومەتێك دێت، دامەزراندن زیاد ئەکات، چونکە سایکۆلۆژیای کۆمەڵگای ئێمە، سایکۆلۆژیای دامەزراندنە، نەك هۆشیاری بە کارو بەرهەم و داهێنان و خزمەت. یەعنی هیچ کاریشت نەبێ و هیچ بەرهەمێکیشت نەبێ و هیچ خزمەتێکیش نەکەیت، گرنگ ئەوەیە دابمەزرێت و وەزیفەو معاشەکەت هەبێت. کە ئەمە بۆ خۆی، گەندەڵی و کاولکردنی ئابوری وڵاتە، ئەگەرچی یاساییشە. دەی کابینەکان لەبری ئەوەی یەك لەدوای یەك بێن، موزەف کەم بکەنەوەو هەلی کارو بەرهەم زیاد بکەن، دێن موجامەلەی سایکۆلۆژیای جەماوەر ئەکەن و دامەزراندنی بێ بەرهەم و بەتاڵەی موقەنەع زیاد ئەکەن!
ئەرێ تۆ هیچ ئینتیخاباتێك بینیوتە شیعاری حیزب و کاندیدەکان ئەوەبێت، کە دامەزراندن ناهێڵن و موزەفیش کەم ئەکەنەوە؟ بێگومان نەودیوە، چونکە ڕێکەوتنێکی کۆیی هەیە لە نێوان "سیاسەت و کۆمەڵگا" بۆ نەکردنی کارە ڕاستەکەو ڕۆشتن لەسەر ڕێگا هەڵەکە. ڕێگا هەڵەکە بووە بە حەزو سایکۆلۆژیای جەماوەرو نوخبەی سیاسییش لەبری ئەوەی هەڵەکە ڕاست بکاتەوە، خۆی ئەگونجێنێ لەگەڵیداو گۆڵی مەسڵەحەتچیانەو پۆپۆلیستانە تۆمار ئەکات!
ئەگەرچی پارتی وەحشە گەورەکەی سیاسەتی ئێمەیە، بەڵام دژایەتی پارتی، خۆی لەخۆیدا ئامانج نیەو تەنیا وەسیلەیە بۆ پاشەکشێ کردن بەو فەسادەی کە هەیە. ئەوەی کە ئامانجە، دامەزراندنی عەدالەت و دژایەتی کۆی فەسادو ستەمکارییە، نەكئەوەی شتەکە کورتبکرێتەوە لە حیزب و کەسدا.. جا کاتێ دژایەتی پارتی، خۆی ئەبێتە ئامانج و سیاسەت، ئیتر ئەمە پەیوەندی بە هۆشیارییەوە نیە، ئەمە یاریکردنە بە سایکۆلۆژیای ((مێگەلی دژەپارتی)) کە هەیەو لایەکی کۆمەڵگاکەیە!
کاتێ کە تۆ دژی ستەمکارییت و لێرەشەوە دژی پارتیت، ئەمە جیایە لەگەڵ ئەوەی کە دژی پارتی بیت، بۆ ئەوەی کە پاڵەوان و پەسەندی "مێگەلی دژەپارتی" بیت. یەکەمیان وا ئەکات کە ئیتر خۆت ستەمکارنەبیت و نەبیتە پارتییەکی تر. بەڵام دووەمیان، ئەگەر لەناوەوە خۆت ستەمکارو پارتییەکی تریشبیت ئاساییە، مادام ڕوکەشانەو لە دەرەوە دژی پارتی دەرئەکەویت. ئا لێرەشەوەیە کە لە تەنیشت پارتیدا، پارتییەکانی ترو لە تەنیشت بنەماڵەی بارزانیدا بنەماڵەکانی تر دروست ئەبن. هەر ئەم تایپەشن کە ئەگەر زۆریان بۆبێت، ڕائەکەنە ناو پارتی. چونکە خۆیان لە جەوهەردا پارتین و تەنیا لە ڕووکەشداو بۆ پاڵەوانبوون و بۆ وروژاندنی مێگەلی دژەپارتی، نمایشی دژایەتی پارتییان کردوە. کاتێکیش کە ئەبنەوە بە پارتی، شتێکی سەیر ڕووینەداوە، تەنیا درۆیەك کۆتایی هاتووەو ڕاستییەك دەرکەوتووە!
ئا لێرەشەوەیە کە هەمیشە ئەڵێم، پارتیبوون دوو دیوەو "دژەپارتیبوونی مێگەلانە"، دیوەکەی تری "پارتیبوونی مێگەلانە"یەو بۆئەوەی مۆدێلی پارتیش تێپەڕێنین، ئەبێ هەردو دیوەکەی تێپەڕێنین. یەعنی هەر ئەونە بەس نیە، کە نەیەڵین پارتی بمانکا بە مێگەل و لێمانخوڕێت. بەڵکو چیتر نابێ بیەڵین "پارتی مەعدەنەکان"ی تریش، لەپشتی نمایشی دژایەتی پارتییەوە، بمانکەن بە مێگەل و لێمانخوڕن، کە دواجار مێگەل هەر مێگەلەو هیچ فۆڕمێکی مێگەل و لێخوڕین، نابێتە هۆشیاری و ئازادیخوازی و بوێری!
هۆشیاریی تەنیا ئەوەیە کە لە عەقڵەوە دێت، نەك لە وروژداندنەوە. ئازادیخوازی ئەوەیە کە ستەم و فەساد، وەکو پاکێجێك و وەکو چییەتی ببینیت، نەك بەپێ ی حەزو بەرژەوەندی خۆت، پارچەی بکەیت و بچوکی بکەیتەوە بۆ مەسەلەی کەس و کێ، لەوێشەوە کۆیلانە بکەویتەوە ناوی. یەعنی ئازادی ئەوەیە کە لە "گشتی" ستەم و مێگەلایەتی دەرچیت، نەك لە "بەشەوە" خۆتی پیاکەیتەوە. بوێرییش تەنیا جورئەتی سەرکەوتنە بەسەر گیرفان و عوقدەکانی خۆت و نەترسانیشە لە دژبوونەوە لەگەڵ سایکۆلۆژیای مێگەل، هەموو ئەمانەش تەنیا لەپیناو حەق و چاکەی گشتی!
ئەمەوێ بڵێم وەكچۆن مەلایی و پارتیبوون فۆڕمێکی مێگەلسازییەو حەفتا ساڵە بە شێوازی خۆی لایەکی کۆمەڵگاکە لێئەخوڕی. جەلالی و دژەپارتیبوونیش فۆڕمێکی تری مێگەلسازییەو لە شەستەکانەوە، هەر جارەی یەکێك ختوکەی ئەم مێگەلە ئەداو فەڕەیەك لێ ی ئەخوڕێت. ئەم یارییەش هەر تیمێکی نا، بەڵکو هەردوو تیمەکەی شایەنی زبڵدانە. ئەم دراوەش هەر دیوێکی نا، بەڵکو هەردو دیوەکەی فەسادو فڕیودانە!
کاری ئێمەش ئەوەنیە، کە پشتی چ حیزب و باڵ و بنەماڵەو ئامۆزایەك بگرین دژی ئەویتریان، مادام هەموویان لەناو فەسادو ستەمکاری و (تێرکردنی حەزە گڵاوەکانی خۆیان و وروژاندنی حەزە مێگەلییەکاندانی ئێمەدان.) کێشەی ئێمە ئەوەیە چۆن لە ناوچە حەزییی و سایکۆلۆژیی و مێگەلییەکانەوە، بپەڕینەوە بۆ ناوچە عەقڵی و حەقی و گشتییەکان!
"سایکۆلۆژیای مێگەل" پاڵەوان و "کێ" ئەخولقێنێ. ئەوەی کە مێگەلەکە حەزی لێیەتی، کێ بیوروژێنێ ئەوە پاڵەوانە، ئەگەرچی بانگەشەکە فڕی بە کردارو چاکەی گشتیشەوە نەبێت.
"هۆشیاریی گشتی" مەسەلەی چی و چۆنە نەك کێ، ئەمەش دامودەزگاو یاساو هاوڵاتیبوون ئەهێنێ و ئیتر کەس پاڵەوان نیەو ئەوەی کە لە چوارچێوەی حەق و چاکەی گشتیدایە، تەنیا ئەرکی خۆی جێبەجێکردوەو کەس مەجبور نیە لە پاداشتی ئەوەدا مێگەلایەتی و کۆیلایەتی بۆ بکات!
حیزبەکان و بنەماڵەکان و ئامۆزاکان، هەموویان هەر لێمان ئەخوڕن هەریەکەی بە نەوعێك. هەیە بە پارەو مەسڵەحەت، هەیە بە زەبرو ترس، هەیە بە نمایش و دروشمبازی و وروژاندن، هەشە بە هەمووی. هەمووشی هەر مێگەلسازیی و لێخوڕینەو هیچیان فەزیلەت و پاڵەوانێتی نیە. فەزیلەتی سیاسی تەنیا ئەوەیە کە حەقەو کە عەدالەتەو کە چاکەی گشتییە، ئیتر بەبێ گوێدانە ئەوەی کە کێ ئەیکاو بەبێ گوێدانە ئەوەی کە لەگەڵ هەوای کام مێگەلدا دێتەوەو نایەتەوە.
لەکویا ڕقسازی و دابەشکردنی کۆمەڵگا هەبوو، لە کویا شتە گشتییەکان بە کەسیی کراو کورتکرایەوە بۆ دوو پاڵەوان: (پاڵەوانێکی نەفرەتیی کە هەموو خراپی و شکستەکانی پیاهەڵواسیت و پاڵەوانێکی پیرۆز کە هەموو باشی و سەرکەوتنەکانی پیاهەڵواسیت) ئیتر ئەمە دۆخی مێگەلییەو چیرۆکی هەر مێگەلێكیش پێویستی بە هەردو پاڵەوانەکەیە. ئازادی و هۆشیارییش تێپەڕاندنی مێگەل و هەردوو پاڵەوانەکەیەتی نەك تەنیا یەکێکیان. ئاخر ئەگەر داوی ئەمیان بپچڕێنیت و داوی ئەویان بتگرێ، یەعنی هیچمان نەکرد!
مەسەلەن فریادڕەس و پاڵەوانی یەکەمی مێگەلی پارتی، بارزانی و نەوەکانیەتی و شەیتان و پاڵەوانی دووەمی مێگەلەکەش، برایم ئەحمەد، مامجەلال، نەوشیروان، لاهور.. گرنگیش نیە کێیە، گرنگ ئەوەیە هەبێت. چونکە سایکۆلۆژیای مێگەل، تەنیا بە فریشتەو پاڵەوانی یەکەم تێرناخواو بۆ باشتر لێخوڕینی، ئەبێ شەیتانەکەو پاڵەوانی دووەمیش هەبێت. (جووت پاڵەوانی مێگەلی دژەپارتی، پێچەوانەکەیەتی).
لەم یارییەشدا، چاکەی گشتی لەئارادانیە، بەڵکو خۆسپیکردنەوەی ئەم، لەبەردەم ڕەشکردنەوەی ئەودا هەیەو بە هەردوکیشیان هەر پەرت و خراپی ئەکەن!
لای خۆت بیکە بە یاسا، لەکوێدا ئەم گەمەی جووت پاڵەوانە پێچەوانەیە هەبوو، ئیتر کۆمەڵگا مێگەلییەو سیاسەت لە خزمەت خراپەی گشتیدایە. لەکویاش تەجاوزی ئەوە کراو یەکبوون لە حەقیقەتدا، چووە جێگای پەرتوون لە جووت پاڵەوانێتیدا، ئیتر هەنگاو بەرەو چاکەی گشتی و سیاسەتی ڕاستەقینە نراوە. یاسایەکی تریش ئەوەیە کە لە جووت پاڵەوانێتیدا، هەمیشە جووت پاڵەوانە لە ڕووکەشدا دژەکان، لە ناوەڕۆکدا فەرقیییان نیەو جیایی ڕووکەشەکەو ڕەشکردن و سپیکردنەکە، هەر بۆ شاردنەوەی ئەو لێکچوونە ناوەکییەیە!
کاری نوخبەش، هەر خستنە ژێر پرسیاری سایکۆلۆژیای مێگەلەکان و وەستانەوەیە بەرامبەر دۆخی مێگەلیی، کە بە ڕاهاتن دەقمان لەسەری گرتووەو پاڵپشتییەکی عەقڵانیی نیە. کارەکە ئەمەیە، بۆیە هەرچی پێغەمبەرو حەکیم و چاکخوازە تەنیابوون. دەی خۆ ئەمانە موجامەلەی سایکۆلۆژیای میگەلیان بکردایە، توشی ئەو هەموو تەنیایی و ناڕەحەتییە نەئەبوون. ئەوانەشی کە ئەیانەوێ پەسەندو پاڵەوانی حەشامەتبن و گەمەی وروژاندن لەگەڵ سایکۆلۆژیای مێگەلدا بکەن، ئەوانە سیاسی و ڕۆشنبیرو نوخبەی ڕاستەقینە نین، ئەوانە دەجالەکانی دەسەڵاتخوازیی و بەرژەوەندیخوازیی و مێگەلبازیی