سیاسەتی رەشبینی‌و بێ هیوایی
د. عه‌لی قەرەداغی
2020-06-09 1634
دوو نەخۆشی زۆر مەترسیدار هەن ئەگەر لە هەر گەل و نەتەوەیەك بدات دەبێتە مایەی پەرتەوازەیی و رەش بوونی ئایندەی، كە ئەوانیش بێ هیوا بوون و پاڵدانەوەیە.
مەبەست لە بێ هیوا بوون واتە نەبوونی هیوایە بە هیچ شتێك لە ئایندەدا، لەم حاڵەتەدا مرۆڤ بە تەواوی بەرچاوی رەش دەبێت و لە ئایندەدا هیچ شتێكی باش نابینێت و بڕوای بەهیچ هاوكاری و پشتیوانیەك نیە تەنانەت بەرامبەر بە سۆز و بەزەیی خوای گەورەش دوودڵا دەبێت، ئەمەش ئەو حاڵەتەیە كە مرۆڤ بەرەو ترسناكی و لەناو چوون دەبات و دواجاریش بەرەو بێ باوەڕی هەنگاو دەنێت.
بەڵام پاڵدانەوە زۆر ترسناكترە لە بێ هیوا بوون، چونكە شوێنكارەكانی لەسەر دەموچاوی دەردەكەوێت و بە هەڵس و كەوت و مامەڵەی رۆژانەیەوە دیارە، مرۆڤ لەم حاڵەتەدا تەسلیمی هەموو ئەو گرفت و ناڕەحەتیانە دەبێت كە لە ژیاندا هەیە، بەم هۆیەشەوە فیكر و عەقڵی لەكار دەكەوێت و ناتوانێت رێگە چارەیەك بدۆزێتەوە بۆ دەرچوون لێی، بەرامبەر بە هەموو شتێك لە ئایندەدا رەش بین دەبێت و لەڕووی دەرونیەوە ژیانی دەبێتە دۆزەخێكی تایبەتی.
بۆئەوەی مرۆڤی مسوڵمان بە هۆشیاریەوە مامەڵە لەگەڵا ئەم حاڵەتەدا بكات و نەكەوێتە داوی بێ هیوایی و پاڵدانەوەوە پێویستە بەردەوام بە هیواوە بژی، چونكە مرۆڤی باوەڕدار هەرچەند بە گرفت و ناڕەحەتی دەورەی بگیرێت لەوێوە تیشكی رووناكی دەبینێت و بە باوەڕێكی گەورە بەخوای گەورەوە وادەبینێت كە ئەو گرفت و ناڕەحەتیانە كۆتاییان پێ دێت و هەركەس پشت بەخوا ببەستێت خوای گەورە پشتی تێ ناكات و لەگەڵی دەبێت و بەرەو كەناری رزگاری و ئاسودەیی دەیبات.
ئایا كەسێكی مسوڵمان چۆن نائومێدی رووی تێ دەكات لەكاتێكدا كە ئەو بەردەوام لەگەڵا خوادا دەژی؟ قورئان دەخوێنێتەوەو لە ئایەتەكانی ورد دەبێتەوە سەرئەنجامی گەلانی پێشوو دەبینێت، لەمەوە پەند و ئامۆژگاری وەردەگرێت و دەگاتە ئەو راستیەی كە هەموو ستەمكاران بەرەو لەناوچوون دەچن و گرفتە گەورەكان و تارماییەكانی ژیان لەگەڵا كەسەكاندا دەڕۆن و ئەوەی كە بە بەردەوامی دەمێنێتەوەو لەچاو ون نابێت تەنها خوای گەورەیە.
ئایا باوەڕدارێك كە كەوتبێتە شوێن پەیامی پێغەمبەر درودی خوای لەسەر بێت، كە هەمووی گەشبینی و هیوایە چۆن بێ هیوا دەبێت، وەك لە فەرموودەیەكدا دەفەرموێت “ڵا گێرَه‌َ ۆیُعْجِبُنِی الْفَأْلُ قَاڵ ۆالْفَأْلُ الْكَلِمَه‌ُ الْحَسَنَه‌ُ الگیِّبَه‌ُ”.
ئایا مرۆڤی باوەڕدار چۆن خۆی دەدات بەدەست بێ هیوایی و پاڵدانەوەوە؟ لەكاتێكدا كە ئەمە نەخۆشیەكی لەناوبەرە قورئان زۆر بە ڕوونی باسی دەكات و ئەوەمان بۆ روون دەكاتەوە كە هەركەسێك لە دنیادا بەو شێوەیە بژی ئەوا لە رۆژی دوایشدا بۆ ئەو هیچ پاداشتێك نیە.
خوای گەورە لە 18 ئایەتدا بێ باوەڕان بە كەسانی رەش بین بەرامبەر بە سۆز و بەزەیی خوای گەورە باس دەكات، بەڵام خوای گەورە كاتێك روو دەكاتە باوەڕدار بە وتەیەكی زۆر ناسك و جوان باسی دەكات كە راستەوخۆ كاریگەری لەسەر دڵی باوەڕدار هەیە [ێا عِبَادِێ الَّژینَ أَسْرَفُوا عَڵی أَنْفُسِهِمْ ڵا تَقْنَگوا مِنْ رَحْمَه‌ِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ ێغْفِرُ الژنُوبَ جَمِیعًا إِنَّهُ هُۆ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ].
خوای گەورە بۆ پشتیوانی كردن و بەدەمەوەهاتنی دوو پەیامبەری گەورەی خۆی كە (ئیبراهیم و یەعقوب)ن دڵنەواییان دەكات و داوایان لێ دەكات كە هیوایان بە ئایندە زۆر بێت و تووشی رەشبینی نەبن، وەك دەفەرموێت [وڵا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ ڵا ێیْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ]، هەروەها دەفەرموێت [ومَنْ ێقْنَگ مِنْ رَحْمَه‌ِ رَبِّهِ إِلَّا الچالُّونَ].
مرۆڤی باوەڕدار بەهۆی عەقیدەیەكی چەسپاو بەوەی كە هەرچی لە گەردووندا روو دەدات بەدەستی خوای گەورەیە و هیچ شتێك نیە لە دەرەوەی ئیرادەی ئەو بێت خوای گەورەش هەموو رووداوەكان بە قازانجی مرۆڤی باوەڕدار رێك دەخات و بۆ لێكدانەوەی ئەمەش نابێت تەنها بە چاویلكەیەكی دنیا بینی سەیری رووداوەكان بكرێت، باوەڕدار لەو بڕوایەدایە كە خوای گەورە بینایە بە ژیان و گوزەرانی هەموو كەسێك، بەم هۆیەوە بڕواو دامەزراوی بەخوا زۆر دەبێت و دەبێتە خاوەن ئیرادەیەكی بەرز و خۆڕاگر و لەكاتی بەڵا و ناڕەحەتیشدا چۆك دانادات.
بەڵام مرۆڤ كائینێكی كورتبینە و دەیەوێت لە كەمترین كاتدا ئەنجامی رووداوەكان ببینێت [خُلِقَ الْإِنْسَانُ مِنْ عَجَلٍ] مرۆڤ دەیەوێت زۆر بە زوویی لە نەهامەتیەكان رزگاری ببێت و بە زووترین كات بگات بە هیواكانی بەڵام زۆرجار ئەوەی لەبیر دەچێت كە ئەو خاوەنی تواناو تەمەنێكی كورتە ئەگەر بەراوردی بكەین بە ژیانی هەمیشەیی و نەبڕاوەی خوا.
لە هۆكارەكانی رەشبینی:
یەكەم/ باوەڕ نەبوون بەخوای گەورە، ئەمەش تەعبیرە لە ژیانی بێ باوەڕان كە رەش بینن بەرامبەر بە هەموو شتێك كە لە دەوریاندا هەیە لەبەرئەوە ئەوان بێ ئامانجن لە ژیان.
دووەم/ لاوازی ئیمان لە دڵدا، ئەمەش حاڵی دوو رووەكانە، چونكە ئەمانە هەموو گرفتەكان بە چارە رەشی و نەگبەتی لەقەڵەم دەدەن.
سێهەم/ پەلەكردن و نەبوونی ئارامی، كە ئەمە هەندێك لە باوەڕداران و مسوڵمانان تێی دەكەون، بەڵام بە پەلە پەشیمان دەبنەوەو دەگەڕێنەوە بۆلای خوای گەورەو تەسلیم نابن بە رەشبینی و پاڵدانەوە.
چوارەم/ پەلەكردن، ئەمە سروشتی زۆربەی خەڵكە، بەڵام مرۆڤی باوەڕدار دەزانێت كە هەموو شتێك سنورێكی هەیە و هەموو زیندەوەرێك كاتی مردنی بۆ دیاریكراوە، لەبەرئەوە دەگەڕێتەوە بۆ تەسلیم بوون بە فەرمانەكانی خوای گەورەو قەزاوقەدەر و بەجۆرێك سەیری دنیاش دەكات كە چەند رۆژێكی كەمە و دوایی دەگەڕێتەوە بۆ لای پەروەردگار.
چەند نموونەیەك لەسەر ئارامی و خۆ راگری:
هەركەسێك لە چیرۆكەكانی قورئان ورد بووبێتەوە ئەوا چەندان پەند و ئامۆژگاری و وانەی لێ فێر دەبێت، هیوا دەگەڕێنێتەوە بۆ دڵی مسوڵمانان، چونكە گێڕانەوەی ئەم چیرۆكانە لەلایەن خوای گەورەوە بۆ ئەوەیە مرۆڤی باوەڕدار بە هیواوە بژی و پشت بەخوا ببەستێت و چاوی لە سۆز و بەزەییە بەرفراوانەكەی بێت و خوای گەورە بكاتە پشت و پەنای خۆی بۆ سەركەوتن بەسەر گرفت و ناڕەحەتیەكاندا.
چیرۆكی سەروەرمان (یوسف) وەك نموونەیەكی پێشەنگ وایە، براكانی پلانی بۆ دادەڕێژن و خیانەتی لێ دەكەن و لە باوەشی سۆزو خۆشەویستی باوكی و نیشتیمان دووری دەخەنەوە و دواجار فڕێی دەدەنە بیرێكی تاریكەوە، كە ئەگەر سۆز و بەزەیی خوا نەبوایە هیچ هێزێك نەبوو بیگەڕێنێتەوە.
ئایا چەند مەشهەدێكی ناخۆش و خەمناكە كاتێك كاروانێك بە تەنیشتی بیرێكدا تێپەڕ دەبێت و بۆ هێنانی هەندێك ئاو سەیری بیرەكە دەكەن منداڵێكی تێدایە، ئەوانیش لە جیاتی بەزەیی هاتنەوە تیایدا دەریدەهێنن و دەیبەن لە بازاڕدا بە چەند دینارێك دەیفرۆشن، پاشان چەند جێگەی دڵتەنگیە ئەم گەنجە دەخرێتە زیندان و بەبێ تاوان زیندانی دەكرێت، ئەویش تەنها لەبەرئەوەی كە وەڵامی غەریزەیەكی سەركەشی ژنەكەی عەزیزی میسر ناداتەوە، هەموو ئەم هەنگاوانە بۆ ئەوەیە كە لە ئایندەدا ئەم گەنجە ببێتە پاشای میسر و گەلی میسر رزگار بكات لە هەموو ئەو نەهامەتیانەی كە تیایدا دەژی.
لە ژیاننامەی پێغەمبەرمان (محمد) درودی خوای لێ بێت، چەندان مەشهەدی ناڕەحەتی و ناخۆشی هەیە بۆ رزگاربوون لەو ناڕەحەتیانە پێغەمبەر پەنا دەبەتە بەر كۆچ كردن و بەجێهێشتنی نیشتمان و خزم و كەسوكار، هەر ئەمەشە لەدواییدا دەبێتە مەشخەڵێكی گەورە بۆ بڵاوكردنەوەی بانگەوازی ئیسلامی لەسەرتاسەری دنیا و روبەڕووبوونەوە لەگەڵا دوو ئیمپراتۆریەتی گەورەی جیهانی و رزگاركردنی هەموو ستەملێكراوانی جیهان لەدەست ئەو ستەمكارانە.
رەشبینی یەكێكە لە گەورەترینی تاوانە گەورەكان، هۆكارێكە بۆ وێرانكردنی دڵی باوەڕداران كە جێگە بە ئیمان لێژ دەكات و بێ ئیمانی جێگەی دەگرێتەوە وەك پێغەمبەری خوا دەفەرموێت “أَكْبَرُ الْكَبَائِڕ: الْإِشْرَاكُ بِاللَّهِ، والْأَمْنُ مِنْ مَكْڕ اللَّهِ، والْقُنُوگ مِنْ رَحْمَەِ اللَّهِ، ۆالْێأْسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ”، باوەڕدار بە ئیمانەكەیەوە بەهێزە ،هەركاتێك ئیمانی لاواز بوو خۆشی بێ هێز دەبێت، بێ هیوایی و پاڵدانەوە زاڵ دەبێت بە سەریدا و ژیانی تێك دەشكێنن و كەسایەتی ناهێڵن.
بۆ ژیانی تایبەتی نەتەوەیەكیش هەركاتێك گەلێك رەشبینی زاڵا بوو بەسەریدا و هیوای بە ژیان نەما و پلانی نەبوو بۆ ئازادی و سەربەخۆیی و ژیانێكی شایستە، ئەوكاتە ئەو گەلە روو لە دواكەوتوویی و گەندەڵی و نەخۆشی و دواكەوتوویی دەكات و لەناو خۆیاندا دەبنە دوژمنی یەكتر و هیچ رۆڵا و سەنگێكیان نابێت لەرووی سیاسی و شارستانیەوە.
چارەسەری رەشبینی:
• گەران بە شوێن سەرچاوەی ئەو رەشبینیەو دانانی چارەسەری گونجاو بۆی .
• بەهێزكردنی ئیمان بەخوای گەورە لە رێگەی بەردەوام بوون لەسەر زیكر و خوێندنی قورئان و خۆڕازاندنەوە بە ئەخلاقی پیاو چاكان.
• گومانی باش بردن بەخوا ئەویش لە رێگەی فێربوونی پەند و ئامۆژگاری لە چیرۆكی كەسان و نەتەوەكانی رابردوو.
• ئارامگرتن، سەرەڕای تاڵی و ناخۆشیەكانی بەڵام لە ناوەڕۆكی دا هیوا و رزگاری تیا بەدی دەكرێت.
• شوێنكەوتنی پێغەمبەران و پیاوچاكان و ئاگاداربوون لە ژیان و هەڵوێستەكانیان.
پ.دكتۆر عەلی قەرەداغی
ئەمینداری گشتی یەكێتی جیهانی زانایانی مسوڵمان