بەشی شەشەم
نازانین مردن لە كوێ چاوەڕێماندەكات، لێمانگەڕێن
با لە هەموو شوێننێك چاوەڕوانیبكەین. تێڕامانی مردن تێڕامانی ئازادییە. ئەوانەی
خۆیان فێری مردن كردووە نازانن چۆن خزمەتدەكەن. زانینی ئەوەی چۆن دەمرین لە گشت
نشوستی و زەبرێك ئازادماندەكات.
میشێل دۆ مۆنتاین Michel de Montaigne
دەروازە:
ئەوەی دەیكەینە ناواخنی ئەم بەشە پەرچەكرداری فەلسەفەی سیاسی هزرەڤانی ئیتالی
جیۆرجیۆ ئاگامبێن Agamben ە
لەمەڕ پەتای كۆرۆنا. پەرچەكردارییەكە لە میانەی پووختەی ئەو تێكستانەوە بەردەستی
خوێنەری دەخەین كە ئاگامبێن لەماوەی دوو مانگی رابردوو نووسیونی. نووسینەكان دەقی
پووخت پووختن كە لە یەك دوو ماڵپەری سەرەكی ئیتالی بڵاوبوونەتەوە و دواتریش بە
وەرگێڕانەوە لە هەندێك ماڵپەری تری ئەوروپای بڵاوكراونەتەوە(بڕوانە ژێردەر). لە
بەشی پێشوو كرۆكی ئەو تێزە فەلسەفییە سەرەكییانەی ئەم هزرەڤانەمان بەرچاوخست كە
لەگەڵ ئەو نووسینانەیدا یەكدەگرنەوە سەبارەت بە كۆرۆناڤایرۆس نووسران و ئێستاش
هەوڵدەدەین پووختەی دەقەكان وەك خۆی بخەینە بەردەست خوێنەر تا راستەوخۆ لەوە
بەئاگابێت كە ئاگامبێن بە چ شێوازێكی فەلسەفی-سیاسیی پەرچەكردارییەكانی دەگەیێنێت
و كاردانەوەش لەناو تێگەیشتنی روناكبیرانی ئەوروپای دروستدەكات و تاكوێش دەكارێت ڕاچڵەكانی
هزری لە بینین سەبارەت بە پەتای كۆرۆنا، لە پەیوەندی بە دەسەڵاتی سیاسی ئەوروپایی
لە ڕاگەیاندنی ڕەوشی ئاوارتە، دروستبكات. دەقەكانی ئاگامبێن بە ناونیشانەكانیەوە
خراونەتەبەرچاو و لە زۆر شوێنیش بەجۆرێك داڕێژراون كە ڕوونی لە تێگەیشتنی خوێنەری
كورد دروستبكەن. دواتریش ڕاڤەی پوختەكان دەكەین.
داهێنانی ئێپیدێمیەك The Invention of an
Epidemic
بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی
ئەو ڕێكارییە ناچارییە ناشایستە و نالۆژیكییەی دژ بە ئێپیدێمی (درم یان كۆتووشی Epidemic-Épidémie) ناوبراو بە كۆرۆناڤایرۆس گیرانەبەر پێویستە بڕوانینە
بەیاننامەكانی"سەنتەری توێژینەوەی نیشتیمانی" كە ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن کە
پەتای سارس SARS-CoV2 لە
ئیتالیا بوونی نییە و ئەوەی بوونی هەیە پەتایەكی تری سووكە، كە دەشێت دە هەزار كەسێك
پێوەیببن و بە جۆرێك لە ئینفلەوانزای تایبەتیش ناوبنرێت و بەشێكی كەمیش لە
تووشبوان ( 10-15% ) دووچاری هەڵاوسانی سییەكان دەكات و ژمارەیەكی زۆر كەمیش
لەوانە، كە ڕەنگە بكات 4% ، پێویستی بە چاودێری چڕدەبێت. گەر ئەمەیە دۆزەكە كەوابێت
بۆ راگەیاندنەكان و دەسەڵات كار بۆ
بڵاوكردنەوەی كەشێكی شڵەژان Panic دەكەن
كە ئەمەش بووە هۆكاری دروستكردنی ڕەوشی ئاوارتە (باری ئاوارتە، دۆخی ڕیزپەڕ State
of exception)و سەپاندنی قەدەغەی هاتووچۆ و هەڵپەساردنی
هەل و مەرجی كار و ژیان؟دوو هۆكار هەیە ئەم رەفتارە ناهاوتایە ڕوندەكاتەوە. هۆكاری
یەكەم ئەوەیە، مەیلێكی زۆر بۆ بەكاربردنی(خستنەگەڕی) ڕەوشی ئاوارتە هەیە وەك
پارادایم paradigm ێكی نۆرمالی حكومەت. ئەو مەرسومەی
كە حكومەت زۆر بە پەلە سەبارەت بە پابەندبوون بە پاك و خاوێنی و ئاسایشی گشتییەوە
پەسەندیكرد رێگایەكی راستەقینە بوو بۆ بەسەربازیكردنی ئەو شارەوانی و ناوچانەی
دەنگۆی ئەوە هەبوو كەسێكی تووشبووی بە ڤایرۆسی تیابێت و سەرچاوەكەشی نەزانراوە. ئەم فۆرمە ناروون و نادیاریكراوە وادەكات ڕەوشی
ئاوارتە لە گشت ناوچەكان درێژبكرێتەوە لەكاتێكا دەشێت ئەو حاڵەتە لە شوێنی تر ڕوونەدات.
بەپێی مەرسومە حكومییەكەش ئازادی كەوتە بەردەم سنورداركردنێكی جدییەوە :1)
قەدەغەكردنی گشت هاتووچۆ و جوڵەیەكی تاكەكان لە شارەوانی و ناوچە پێوەبووەكەوە بۆ
شوێنێكی تر؛ 2) قەدەغەكردنی چوونە شارەوانی یان ناوچەی پێوەبووەكە؛ 3) هەڵپەساردنی
گشت جۆرە بۆنە و كۆبوونەوەیەك كە لە شوێنی گشتی و پرایڤت دا بكرێت، تادەگاتە بۆنە
و رووداوی ئاینی و روناكبیری و وەرزشی، تەنانەت گەر لە شوێنە داخراوەكانیشدا بێت ؛
4) هەڵپەساردنی خزمەتگوزارییەكانی پەروەردە بۆ مناڵان و قوتابخانە و گشت ئاستەكانی
تر، گشت چالاكییەكانی قوتابخانە و خوێندنی باڵا وەستێنرا خوێندنی دیستانس نەبێت؛ 5)
هەڵپەساردنی گشت خزمەتگوزارییەكی شوێنە كولتووری و مۆزەخانەكان؛ 6) هەڵپەساردنی گشت
سەفەرێكی پەروەردەیی لەناوە و دەرەوەی وڵات؛7) هەڵپەساردنی گشت كارێكی گشتی و
فەرمی بێدەستكاریكردنی خزمەتگوزارییە گشتی و بناغەییەكان؛ 8) پەیرەوكردنێكی وردی
كەرەنتینكردن و چاودێریكردنی ئەو كەسانەی لە پەیوەندیدابوونە بەوانەی گومانی
هەڵگرتنی ڤایرۆسەكەیان لێدەكرێت. بەپێی"سەنتەری توێژینەوەی نیشتیمانی"
ئەمە ئینفلەوەنزایەكی نۆرمالە و لەوانە جیاواز نییە ساڵانە بڵاودەبنەوە. پاش ئەوەی
پاساوی تێرۆریزم بۆ راگەیاندنی ڕەوشی ئاوارتە كاریگەری خۆی لەدەستدا داهێنانی ئێپیدێمی epidemic یەكی (درمێكی)
ئایدیاڵ كرا بە بیانوو بۆ تەشەنەدان بە ڕەوشی ئاوارتە بەرەو دەرەوەی سنورەكان.
هۆكاری دووەم، كە كەمتر لە هۆكاری یەكەم بێزاركەر نییە، بریتییە لە بارێك بۆ ترس
كە لەم ساڵانەی دواییدا لە ویژدانی تاكەكاندا بڵاوبوەوە، ئەوەش بەو مانایە دێت كە
پێویستییەكی راستەقینەی دەستەجەمعی بۆ باری شڵەژان بوونی هەیە، كە ئێپیدێمیەكە پێشنیاریدەكات
و دەشبێتە پاڵپشتی بیانووە ئیدیاڵەكە. لەبەرئەوە، لە بازنەیەكی داخراوی بەدكاردا، حكومەتەكان
بەناوی خواستی ئاسایشەوە سنورداركردنەكانی ئازادیان سەپاند و پەسەندیشكرا و،
لەلایەن هەمان ئەو حكومەتانەشەوە ئەو خواستە مەیلی بۆ پەیداكرا.
تەشەنەكەر Contagion
یەكێك لە دەرئەنجامە
نامرۆییەكانی شڵەژا Panic ،كە هەوڵدەدرێت بە هەموو جۆرێك لە ئیتالیا بە
بیانووی پەتای كۆرۆناڤایرۆسەوە بڵاوبكرێتەوە، هەمان ئایدیای تەشەنەیە كە بناغەشە
بۆ ئەو ڕەوشی ئاوارتەیەی حكومەت پیادەیكرد. ئایدیاكە، كە لە پزیشكی هیپۆكراتێس Hippocrates ەوە دوورە(ناوبراو
دامەزرێنەری پزیشكییە لە یۆنانی كۆن)، خۆی لەگەڵ ئەو تاعون Plague ە یەكدەخات ساڵی 1630 شاری میلانۆی
ئیتالی گرتۆتەوە. لێرە ئاگامبێن وێنەیەكمان لەسەر دۆزی شارەكە پیشاندەدات كە لە
رۆمانی "نیشانكردن"ی ئەلێساندرۆ مانزۆنی Alessandro Manzoniیەوە وەرگیراوە (ناوبراو رۆماننووسێكی
ئیتالی سەدەی هەژدەیە). ئاگامبێن لە ڕێگای ئەم رۆمانەوە باسی شاری میلانۆمان بۆ
دەكات كە چۆن لەو دەمەدا دانیشتوانەكەی دووچاری تاعون دەبن و هەریەكە لە خەمی
ئەوەدایە دووچارنەبێت. وەك ئەوەی مانزۆنی لە رۆمانەكەیدا وێنەی دەكات كەسە
تووشبووەكان لە شار وەك تاوانكار سێردەكرێن. لێرەوە دەبینین ئاگامبێن پردێك لەنێوان
میلانۆی 1630 و ئیتالیای 2020 دا دروستدەكات و بەهۆیەوە هەل و مەرجی شار و مامەڵەی
كڵیسە و هاوڵاتیان و دەسەڵات دەخاتەڕوو. ئاگامبێن ئاماژە بەوە دەدات كە بەپێی ئەم
دوا یاسایەنەی ئیتالیا بێت دەشێت گشت هاوڵاتیەك تێرۆریست بێت، چونكە ئاگامبێن رێنوماییەكانی
خۆپارێزی ئەوەندە تووند دەبینێت، تووشبوون بە ڤایرۆسەكە لەبەر رۆشنایی یاساكانی
خۆپارێزی ڕێك بە دۆزی خۆپارێزی هاوڵاتیان لە تێرۆیست وێنادەكات. لەوەش ناخۆشتر بۆ
ئاگامبێن دۆزی دوركەوتنەوەیە لەیەكتر و دانانی نێوان (دیستانس)ە، ئەوەش بە بیانووی
ئەوەی تا لە تووشبوون بە پەتاكە بەدووربین. هەر ئەوە بارێكی هێنایەپێشێ كە بە داخستنی
قوتابخانە و زانكۆكان دەستیپێكرد و ئینتەرنێت شوێنیانی گرتەوە و هەموو كۆڕ و كۆبوونەوەیەكی
سیاسی یان روناكبیری هەڵوەشایەوە و تاكە شتێك مایەوە نامە گۆڕینەوە
دیگیتالیەكانمانن، بەوە ئالەت لەنێوان مرۆڤەکانا جێگای گشت پەیوەندیەكی– گشت
تەشەنەكەر Contagion ێكی-
گرتەوە.
ڕوونكردنەوەكان Clarifications
ترس ڕێگانیشاندەرێكی
باش نییە، لێ واشمانلێدەكات زۆر شت ببینین كە پێشتر لێیگەڕابووین نەیبینین. یەك
لەوانە ئەو تەوژمی پانیكە بوو كە وڵات بەخۆیەوە بینینی و ئەوەشی نیشانداین
كۆمەڵگەكەمان جگەلە ژیانی ڕووت (Bare Life/ La nuda vita) باوەڕی
بە هیچ نەبووە. ئەوەش ڕوونبووەوە كە ئیتاڵییەكان بۆ دوركەوتنەوە لە مەترسی
نەخۆشبوون بە پراكتیك ئامادەن، سەلماندییان، قووربانی بە هەموو شتێك بدەن-هەل و
مەرجی نۆرماڵی ژیان، پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان، كار، تەنانەت هاوڕێیەتی و ئاینش
یاخود باوەڕی سیاسیش- . ژیانی ڕووت، هاوكات ترسی لەدەستدانی ئەم ژیانە ڕووتە، شتێك
نییە بۆ یەك خستنی خەڵك، بەڵكو شتێكە بۆ كۆكردنەوە و لێكدابڕانیان. بوونەوەرەكانی
تر، هەروەك مانزۆن Manzoni ی
لە رۆمانەكەیدا وەسفیكردووە، وادەردەكەون پیسن و پێویستە لێیاندوربكەوینەوە بەهەچ
نرخێك بێت، یان دیستانسێك بخەینە نێوان ئەوان و خۆمانەوە كە بەلانی كەمەوە یەك
مەتر بێت. مردووەكانمان مافی ناشتنیان نییە و ڕوونیش نییە لاشەی خۆشەویستەكانمان
چی بەسەر دێت. هاودۆستەكانیشمان سڕاونەتەوە و سەیرەكەش لەوە دایە لەم بارەیەوە
كڵیسە بێ دەنگە. پەیوەندییە مرۆییەكان لە وڵاتێك چی بەسەر دێت، كە كەس نازانێت
تاكەی بەم جۆرە دەژیت ؟ ئەمە چ كۆمەڵگەیەكە لەو بەهایە زیاتری نییە كە دەیەوێت
تەنیا بژیت و هیچیتر؟
شتەكەی تر، كە لەوی پێشتر
كەمتر ڕاڕائامێز نییە، ئەوەیە كە ئێپیدیمییەكە بە ڕوونی ئەوە نیشاندەدات ڕەوشی
ئاوارەتە (باری ڕیزپەڕ State of exception)، كە حكومەتەكان ساڵێك لەمەوبەر ئێمەیان لەسەری ڕاهێنا، بووە هەل
و مەرجێكی نۆرماڵ. پێشتر ئێپیدیمی لەوەی ئەمڕۆ جدیتریش هەبووە و كەسیش بیری لەوە
نەكردۆتەوە ڕەوشی نائاسای(دۆخی ناچاریState of emergency) ڕابگەێنرێت. ڕەوشەكە بەجۆرێكە تەنانەت ڵێشمانناگەڕێن بجولێینەوە.
خەڵك ڕاهاتوون لە هەل و مەرجی قەیرانی بەردەوام و ناچارییدا بژیین و سەرنجی ئەوەش
نەكەن ژیانیان بووەبە حاڵەتێكی بایۆلۆژی پووخت، حاڵەتێك كە نەك تەنیا ڕەهەندی
كۆمەڵایەتی و سیاسییان تیا لەدەستداوە، بەڵكو بەزەی و سۆزی مرۆیش. ئەو كۆمەڵگەیەی
لە ڕەوشی نائاسای (دۆخی ناچاری، باری ناهەمواری) بەردەوامدا دەژیت كۆمەڵگەیەكی
ئازاد نییە. بەفیعلی ئێمە لە كۆمەڵگەیەكدا دەژین کە قووربانیدا بە ئازادی بۆ ئەو
شتەی پێیدەڵێن "هۆكاری ئاسایش Security" و لە ئاكامی ئەوەشەوە حوكمی ئەوەی دایەسەرخۆی لە ڕەوشێكی
بەردەوامی ترس و نائاسایش Insecurity دا بژیت.
شتێكی چاوەڕێنەكراو
نییە قسە لە ڤایرۆس بكەین بە زمانی جەنگ. ڕەوشی نائاسای(دۆخی ناچاری)
مەجبوورماندەكات لەژێرسایەی قەدەغەی هاتووچۆدا بژیین، بەڵام جەنگ دژ بە دوژمنێكی
نادیار كە دەتوانێت تیامانا نیشتەجێبێت لە پووچترین جەنگەكانە. ئەمە، با ڕاستگۆ
بین، جەنگی ناوخۆیە. دوژمنەكە لە شوێنێك نییە لە دەرەوە، بەڵكو لە ناواماندایە. ئەوەی زۆر ڕاڕاماندەكات هەنووكە
نییە یان هەر تەنیا ئەوە نییە، بەڵكو دواترە. هەروەك ئەوەی جەنگ ڕیزێك تێكنەلۆژیای
زیانبەخشی سازاند و لەكاتی ئاشتیدا ڕاپێچی كارگە ئەتۆمییەكانی كردن ڕێشیتێدەچێت
پاش ئەوەی ناچاری تەندروستی(sanitary emergency) كۆتای دێت بەشێكی زۆر لەو ئەزموونانەی حكومەتەكان دەستیاندایێ و
نەیانتوانی جێبەجێیبكەن: شیاوی مانەوەی زانكۆ و قووتابخانەكان بەداخراوی و
وانەكانیش لەڕێگای ئۆنلاینەوە بن، بەمەش دوا سنور بۆ كۆبوونەوە و پێكەوبوونەكان
دادەنرێت كە گفتوگۆی پرسیاری سیاسی و كولتووریان شیاودەكرد، ڕەنگە ئیتر تەنیا بە
نامە دیگیتالییەكان ئاڵوگۆڕییەكان بكرێن، زۆر ڕەنگیشە مەكینەكان جێگرەوەی هەر
كۆنتاكتێك– هەر تەشەنەكەر Contagion ێك-
بن لەنێوان مرۆڤەكانا بكرێت.
پەرچەكرداری لەمەڕ
تاعون Reflections on the Plague
ئەو پەرچەكردارییانەی
دواتردێن پەیوەندیان بە خودی ئێپیدیمیەكەوە نییە، بەڵكو دەتوانین بەهۆی
پەرچەكردارییەكانەوە لە ئێپیدیمیەكە تێبگەین. ئەمەش بەپێی ئەوەی، بابەتەكە پەیوەندی
بە بیركردنەوە لە بەئاسانی خۆڕاهێنانی كۆمەلگەوە هەبووە كە چۆن ئاوا خۆی لە ماڵەوە
گۆشەگیركرد و توانی هەل و مەرجی ژیانی نۆرماڵی خۆی، پەیوەندییەكانی كار، هاوڕێیەتی،
خۆشەویستی هەروەها باوەڕی ئاینی و سیاسیش هەڵپەسێرێ. بۆچی هیج جۆرە ناڕەزای و پرۆتێستێك،
كە شیاو و ئاسای بوو، لەم حاڵەتانەدا بكرێن نەكران؟ ئەو گریمانەی لێرە دەخوازرێت
بخرێتەڕوو ئەوەیە كە تاعونەكە، گەر بێئاگایانەش بێت، پێدەچێت بەجۆرێك لە جۆرەكان پێشتر
بوونی هەبووە، ئەو هەل و مەرجی ژیانەی تاعونەكە هێنای بەسە بۆ ئەوەی لەوبارەوە
بپرسین مرۆڤەكان جارێكیتر دەگەڕێنەوە سەر ڕیتمی ژیانی لەمەوبەریان؟ ئەم پرسیارە
پووختەی ئەو شتەیە، ئەو حاڵەتە نوێیەیە، كە تاعونەكە هێنای.
ئەوەی كە شایانی
بیركردنەوەیە، لەم بارانەدا، پێویستییە بۆ ئاین ئەوەش دۆزەكە پێشنیاریدەكات.
زاراوەناسیەكی زۆر لە ئایدیای ئاخرزەمانناسی(eschatology) یەوە هاتۆتە ناو وتاری میدیاوە، بەتایبەتیش میدیای
ئەمەریكی، لەو میدیایەش"ئەمە"بەجۆرێك دەردەكەوێت كە وشەكە لەلایەن
خۆیەوە بۆ كۆتای جیهان (apocalypse ) دەگۆڕێت. كڵیسە كە نەیتوانیووە پێویستی ئاین تێربكات جێگرەوەیەكی بۆ دروستبوو كە
زانستە. زانست بووەتە ئاینی سەردەم. زانستیش هەروەك ئاین توانای بڵاوكردنەوەی
نەزانی و ترسی هەیە. بەكاربردنی ئایینیش لە كاتی تەنگەژەكانا بەشێكە لە پرۆسەی
ئاین كە زانستیش دەكارێت ئەوە بكات. شتێكی تر كە لێرە پێویستە بیریلێبكرێتەوە داڕمانی
ڕوونی گشت تێگەیشتن و باوەڕێكی هاوبەشە. لەم حاڵەتەدا مرۆڤ دەكرێت بڵێت، مرۆڤەكان
ئیتر باوەڕیان بە هیچ نەماوە- بەدەر لە بوونێكی بایۆلۆژی ڕووت كە دەبێت بە هەچ نرخێك
بێت بپارێزرێت، بەڵام ناكرێت زۆرداریی لەسەر بناغەی ترس لە ژیان لەدەستدان دابمەزرێت.
هەر لەبەر ئەوە - كاتێك ناچارییەكە emergency، تاعونەكە ڕووندەكرێتەوە-باوەڕناكەین
ئەوانەی كەمترین ڕوونییان لابووە بكارن بۆ ژیانی پێشوویان بگەڕێنەوە (گەڕانەوە بۆ
ژیانی پێش تاعونەكە مەبەستە). ئەمڕۆ دەشێت ئەوەش خەمۆكاویترین شت بێت، تەنانەت
ئەگەر ،وەك دەڵێن، "تەنیا بۆ ئەوانەی هیوایان نەبووە هیوایان پێدرا".
دیستانسی كۆمەڵایەتی Social distancing
مێژوو فێرماندەكات
گشت دیاردەیەكی كۆمەڵایەتی كاردانەوەی سیاسی هەیە، ئەمەش وادەكات واتای نوێ بچێتە
لێكسیكۆنی سیاسی رۆژئاواوە: دیستانسی كۆمەڵایەتی كە لەگەڵ زاراوەی حەپس (confinement) هاتەگۆڕێ لەویش
نەرمونیانتر خۆی دەردەخات. ئەوەی ئێستا روودەدات دەشێت بە جۆرێك لە جۆرەكان بە
ناچاریی تەندروستی ناوبنرێت و وەك ئەزموونگەیەكی تازەی دروستكردنی بنەمای سیاسی و
كۆمەڵایەتی نوێش سەیربكرێت. ڕەنگە جارجار هەندێك دەبەنگ پێیانوابێت تێكنەلۆژیای
دیگیتالی نوێ دەتوانێت بە دیستانس پەیوەندییەكان بەجۆرێكی پۆزەتیڤ ئەنجامدات،
بەڵام كۆمەڵگەیەك لەسەر بناغەی دیستانسی كۆمەڵایەتی پێكبێت باوەڕناكرێت شایانی
ژیانێكی مرۆیی و سیاسی بێت.
پرسیارێك A Question
هاوبەشی لە
بیركردنەوەی ئەوانە دەكەم وەك خۆم ماوەی مانگێكە بیر لە پرسیارێكی لەم شێوەیە
دەكەنەوە: چۆن سەرلەبەری وڵاتێك، لەڕووی سیاسی و ڕەوشتییەوە، لەبەردەم نەخۆشییەكدا
داڕما؟ ئەو وشانەی بۆ داڕشتنی ئەم پرسیارە بەكاربراوە زۆر بە ووردی بیریلێكراوەتەوە؟
پێوانەی دەستبەرداربوونی پرینسیپە ڕەوشتیی و سیاسییەكان شتێكی زۆر ئاسانە:
پرسیارەكە لێرە تەنیا پەیوەندی بەو سنورەوەیە كە ناتەوێت دەستبەرداری بیت. ئەو خوێنەرەی
دژوارییەكان لەئەستۆدەگرێت دەكارێت لەو لایەنە بێ خەم تێبگات كە ئەو رێگرییە تێپەرێنرا
مرۆڤایەتی لە بەربەریەت جیادەكاتەوە.
یەكەم شت و گرنگترین
شتێك كە لێرە هێمای بۆدەكرێت پەیوەندی بە جەستەی مردووەكانەوە هەیە. باشە چۆن
توانیمان تەنها بەناوی ترسێكەوە كە ناتوانین سەرچاوەكەی دیاریبكەین لێگەڕاین كەسانێك
كە خۆشماندەوێن نەك هەر بەتەنها بمرن، بەڵكو –كە لە مێژوودا لە ئەنتیگۆن Antigone ەوە
تا ئێستا رووینەداوە- لاشەكانیشیان بێ ناشتن بسوتێنرێن ؟
دووەم شت ئەوەیە،
ئەوەشمان پەسەندكرد، كە ئازادی جووڵانەوەمان سنوورداربكەین بێ ئەوەی هیچ كێشەیەكیش
دروستبكەین، بەناوی مەترسیێكیشەوە ئەوەمان پەسەندكرد كە پێشتر نە لە مێژووی
وڵاتەكەمان و تەنانەت نەش لەماوەی دوو جەنگە جیهانیەكە (لەماوەی جەنگ قەدەغەی
هاتووچۆ چەند كاتژمێرێك بوو) روویداوە. لە دەرئەنجامی ئەوە، قایلبووین بەناوی
مەترسیێكەوە، كە ناشێت دیاریبكرێت، كەوتینە كۆتایپێهێنانی پەیوەندییە هاوڕێیەتی و
خۆشەیستیەكانمان ئەوەش بەبیانووی ئەوەی نەبا هاوسێكەمان سەرچاوەی تەشەنەكردن contagionێك بێت.
سێهەم شت ئەوەیە كە
ئەمە دەبایە رووبدات. لەبەرئەوەی ئەزموونی یەكەی زیندەیی خۆمان، كە هەمیشە جەستەیی
و ڕۆحی لەیەكتر دانەبراو بوونە، دابەشكردە
سەر دوو یەكە، یەكێكیان بایۆلۆژی پووخت و ئەویتر سۆزی و كولتووری. چ پێشتر ئیڤان
لیش Ivan Illich و چ لەم
دواییە داڤید كایلی David Cayleyئەوەیان
پێشانداین كە ئەم دابەشكردنە پزیشكی مۆدێرن لێیبەرپرسیارە. جگەلەوە گەورەترین
تەجریدیشە. دڵنیاشین ئەم تەجریدە زانستی نوێ لەڕێگای دەزگای ئینعاشەوە ئەنجامیداوە
تا جەستە لە بارێكی ژیانیی گیایی پووختدا بهێڵێتەوە. گەر ئەم هەلومەرجەش سنورەكانی
كاتشوێنی تێپەڕاند، هەروەك ئەوەی ئەمڕۆ دەكرێت، جۆرە پرینسیپێكی رەفتاری
كۆمەڵایەتی دروستدەبێت، بەمە ئێمە دەكەوینە ناو جۆرە ناكۆكیێكەوە كە هاتنەدەرەوەلێی
ئەستەم دەبێت. ڕەنگە كەسێك، لەم حاڵەتانە، وەڵامباتەوە و بڵێت گشت ئەمانە هەل و
مەرجێكی دیاریكراوبوون و تێدەپەرن و هەموو شتێكیش دەگەڕێتەوە باری جاران. دەكرێت ئەو
بارەی ئێستا هاتۆتەگۆڕێ دووبارەببێتەوە گەر بە نیازێكی خراپیشەوە نەبێت، چونكە
هەمان ئەو دەسەڵاتانەی ناچاری (emergency) یەكەیان سەپاند دوور نییە هەركە بەسەر ئەم ناچارییەدا زاڵبوون
هەمان شت دووبارە نەكەنەوە، ئەو كات پێویستە بەردەوامبین لەسەر لەبەرچاوگرتنی هەمان
ئەو رێنوماییانەی پێشوو، دیستانسە كۆمەڵایەتیەكەش، ئەو دیستانسەی بە شێوازێكی ناسك
گوزارەیلێكرا، لەگەڵ كاتدا دەبێتە پرینسیپیێكی نوێی ڕێكخستنی كۆمەڵگە. بەهەرحاڵ،
ئەو شتەی كە بە نیەتی باشەوە یان خراپەوە پەسەندكرا ناكرێت هەڵوەشێنرێتەوە.
بەرپرسیاریەتی هەریەكێكمان
و بەرپرسیارییە گەورە ترسناكەكەش كە بەرپرسیاریەتی ئەركی چاودێریكردنی كەرامەتی
مرۆڤە گرنگی خۆی هەیە. پێش هەموو شتێك، كڵیسە كە ئێستا بووەتە نۆكەری زانست، زانست
كە ئێستا بووەتە ئاینی راستەقینەی سەردەمەكەمان، پرینسیپە سەرەكییەكانی خۆی
ئینكاردەكات. كڵیسە، لەژێرسایەی ناوبراو بە پاپا فرانسێسكۆ Francesco، بیریچوەتەوە كە فرانسیسكۆ دووچاری گولی Leprosy بووە. ناوبراو بیریچوەتەوە یەكێك لە
كارە بەڕەحمەكانی ئەوەیە سەردانی نەخۆشەكان بكات. هەروەها پاپا بیریچوەتەوە
شەهیدەكان دەزانن مرۆڤ پێویستە ئامادەی قووربانیدان بە ژیان بێت لە جیاتی ئیمان و
وازهێنانیش لە هاوسێ وازهێنانە لە ئیمان. چەشنێك(كاتیگۆری)ی تر لە چەشنەكانی
كۆمەڵگە كە لە بەجێگەیاندنی ئەركەكانیان سەرنەكەوتن یاساناسان بوون. دەمێكیشە
لەسەر یاساكانی ناچاریی ڕاهاتووین كە بەهۆیەوە دەسەڵاتی جێبەجێكاری جێگای دەسەڵاتی
تەشریعی دەگرێتەوە. ئەم یەكگرتنەوەیەش دژی دێمۆكراسییە. لەژێرسایەی چ بنەمایەكی
یاسایی سنور بۆ ئازادییەكان دادەنرێت؟ لەژێرسایەی ڕەوشی ئاوارتەی بەردەوامدا؟ ئەوە
ئیشی یاساناسانە بەدواچوونی بۆ ئەم لایەنە بكەن، لێ یاساناسان بێدەنگن. دەزانین كە
هەمیشە یەكێك بەمجۆرە وەڵامدەداتەوە: ئەو قووربانییە جدییانە بەناوی پرینسیپە
مورالییەكانەوە پیادەكران. دەشمەوێت ئەوەتان بیربخەمەوە كە ئیخمان Eichmann، بە نیەتێكی باشەوە، هەرگیز ماندوو نەدەبوو
لە وتنی ئەوەی، هەرچی كردبێت بە ویژدانێكی زیندوەوە كردوونی و وەك بەشێكیش لە بەجێگەیاندنێكی
مورالیانەی كانتی(كانت لێرە مەبەستە). رێسایەك لەئارادایە كە پێیوایە دەبێت
دەستبەرداری باشە بین بۆ رزگاركردنی باشە، ئەمە هەر وەك ئەوە نادروست و ناكۆكە كە
پێمانوابێت دەستبەرداری ئازادی بین بۆ رزگاركردنی ئازادی.
هەنگاو٢ 2 Phase
هەوڵماندا بیری
ئەوانەی بخەینەوە،كە چاو و گوێیان داخستبوو، هەنگاوی دووەم خراپتر دەبێت لە هەمووی
ئەوانەی تائێستا تیایژیاوین. دوو خاڵ کە گرنگە سەرنجیان بخرێتەسەر كە بۆسەر
پرینسیپەكانی دەستور هەرەشەن: شیاوی
دیاریكردنی جووڵەی هەندێك تەمەن، واتە ناچاركردنی ئەوانەی تەمەنیا سەروی حەفتا
ساڵە لە ماڵەوە بمێننەوە. ئێستا دەنگۆیێكیش لەناو ئیتالیا هەیە كە ئەم جیاكارییە
نادەستورییە هۆكاریشە بۆ دروستكردنی هاوڵاتی پلە دوو. لەكاتێكا گشت هاوڵاتیان
لەبەردەم یاسا یەكسانن، زەوتكردنی ئازادییان ،و سەپاندنی ئەوەی هیچ پاساوێك بۆ
سەپاندنی بوونی نییە، بە زیانی تەندروستی ئەو كەسانە دەگەڕێتەوە. ئەو هەواڵانەش
هەن كە گوایە دوو سەروی تەمەنی حەفتا ساڵ، بەهۆكاری ئەوەی بەرگەی تەنهاییان
نەگرتووە، خۆیان كوشتوە. بەپێی دەستور، پەرەگرافی 32، بێت یاسایەك هەیە بڕیار
لەسەر ئەنجامدانی پشكینی پزیشكی دەكات. تەنانەت یاسایەكیش هەیە لەسەر دروستكردنی
دیستانس و پاراستنی ئەم دیستانسە. دیستانس بە واتای ئەوە دێت گشت چالاكیەكی سیاسی
راستەقینە كۆتای دێت. لێرەوە دەبێت دژی ئەو مۆدێلە كۆمەڵایەتیە بوەستینەوە لەسەر
بناغەی دیستانسی كۆمەڵایەتی كاردەكات و ئەو كۆنترۆڵە بێ سنورەش ئەو دیستانسە دەیەوێت
بیسەپێنێت.
ژێرنووس: ئاگامبێن سەرەتا
بابەتێك لە 26/02/2020 بەناوی ""داهێنانی ئێپیدێمیەك"" دەنووسێت،
پاش ئەم بابەتە لە 11/03/2020 بابەتێكی تر بڵاودەكاتەوە
بەناوی""تەشەنەكەر""، لە پاش ئەمە بابەتێك لە17/03/2020
بەناوی""ڕوونكردنەوەكان"" بڵاودەكاتەوە كە وەڵامی ئەو
گازندانە دەداتەوە ئاڕاستەی نووسینی""داهێنانی ئێپیدێمیەك""
كراون، لە27/03/2020 بابەتێك بەناوی""پەرچەكرداری لەمەڕ
تاعون"" بڵاودەكاتەوە و پاشان لە 6/04/2020 بابەتێك بە ناوی
""نێوانی كۆمەڵایەتی"" تا دەگاتە 13/04/2020 كە كورتە نووسینێك
بەناوی ""پرسیارێك"" بڵاودەكاتەوە و كۆتا نووسینیش تا كاتی نووسینی ئەم بابەتەی ئێمە بەناوی
""هەنگاو 2""ی لە 20/20/2020 بڵاوكردۆتەوە. تێكرای نووسینەكان
لە ماڵپەڕی سەرەكی ئاگامبێن و ئەو ماڵپەڕانە دەستدەكەون كە نووسینەكانی ئاگامبێنیان
وەرگێڕاوەتە سەر ئینگلیزی، سویدی، فەرەنسی. هەندێك پووختەش لە بۆچوونەكانی ئاگامبێن
لێرە و لەوێ لە هەندێك ماڵپەڕی دانماركی و نەرویجی روسی دەستدەكەن، گەر خوێنەر
مەبەستی بێت پێیانبگات. هەروەها ئاگامبێن لە
تێکڕای نووسینەکانی وشەی ئێپیدێمی بۆ کۆرۆناڤیروس بەکاردەبات نەک پاندێمی کە بە
فەرمی "ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی" ، لە ناوەندی مانگی ئادار، کۆرۆناڤیروسی
بە پاندێمی ناساند.
ماویەتی......