كێشەی كۆمەڵگای مرۆڤایەتی بەگشتی ئەوەبووە، پەیڕەوی لە ئایینێك كردووەو، كردوویەتی بە ئایینی فەرمی خۆی و، خۆی لەسەر بە كوشتن داوە، بەڵام هیچ لەو ئایینە تێنەگەیشتووە. رۆژئاوا، تا رادەیەك لە كارەساتی ئەو تێنەگەیشتنە حاڵی بوو، بەتایبەت دوای ئەوەی مارتن لۆتەر مەزهەبی پرۆتستانتی هێنایە ئاراوەو، شەڕی بێ ئامانی ناو ئەوڕوپا ، ئەوەی بە گەلانی ئەوروپی گوت، پێش ئەوەی بریاری پێڕەوكردن وەربگرن، باشتر وایە، بچنە ناو بنج و بنەوانی ئایینەكە، ئینجا  رەفتاری لەگەڵدا بكەن.قوتابخانەی رۆشنگەری تا رادەیەك زەنگێكی باش بوو كە لێدرا.

   كورد لەسەر ئایینی ئیسلام دەڕوات و،پێڕەوی لێدەكات. ئامادەیە لەسەر ئەم ئایینە گیانی خۆیشی  بە فیدا بكات،كارەساتەكە ئەوەیە، باپرسیاری ئەوە بكەین، ئێمەی كورد چەند كەسمان هەیە، بەتەواوی چووبێتە ناواخنی ئایینەكانەوە(كە دەڵێم ئایینەكان، تەنیا مەبەستم ئایینی ئیسلام نییە، بەڵكو جگە لە هەر سێ ئایینە ئاسمانییەكە، ئەو ئایینانەی سەر زەویش دەگرێتەوە، ئەفسانەش لە سەردەمی خۆیدا جۆرێك لە ئایین بووە).

  ئەگەر دەتەوێ داكۆكی لە ئایینی ئیسلام بكەیت، نابێ كوێرانەو نەزانانە داكۆكی بكەیت، پێویستە پشتئەستوور بیت بە كۆی ئەو زانیارییانەی كە پەیوەندییان بە ئایینەوە هەیە، ئینجا ئەو ئەفسانانەی هەوێنی دروستكردنی ئایینن.

باسی ئەوە ناكەم، هەموو ئەو چیڕۆكانەی لە تەوراتدا هاتوون، بەشێكی زۆریان لە قورئانیشدا هاتوون، هەر لە چیڕۆكی ئادەم و حەواو قابیل و هابیلەوە تا دەگاتە تۆفانی نوح و ئینجا چیڕۆكی ئەیوب و داودو سلێمانی كوڕی. تا ئێرە ئاساییە، شتێك لە تەوراتدا نووسرابێت، لە قورئانیشدا تەئكیدی لێ كرابێتەوە، من بەش بە حاڵی خۆم  دووبارەكردنەوەی ئەو چیڕۆكانە بە ئاسایی دەبینم. بەڵام ئەوەی نا ئاساییە ئەوەیە، كاتێك دەتەوێ مێژووی گەشەی مرۆڤایەتی و مێژووی بیركردنەوەی مرۆڤ لەگەڵ دەوروبەرەكەی بخوێنیتەوە، كە خۆی لە یەكەمین شارستانییەتی مێژوودا دەبینێتەوە، ئەویش شارستانێتی سۆمەرییەكانە، دەبینی، سۆمەرییەكان، یەكەمین ئەفسانەیان لەمێژوودا  داهێناوە، پێش ئەوەی ئەفسانە لە هیند گەشەی خێرا بكات، هەروەها ئەفسانەی سۆمەرییەكان پێش یۆنانیش  هاتوونەتە ئاراوە. واتا هیچ وڵاتێك و هەرێم و ناوچەیەك  بەر لە سۆمەرییەكان، نەیانتوانیوە بۆ ململانێ لەگەڵ سروشت و ململانێكانی ژیان ئەفسانە دابهێنێت. ئاخر ئەفسانە یەكەم بیركردنەوەی مرۆڤە لە مێژووی سەر زەمیندا.

لە ئەفسانەكانی سۆمەریدا، دەبینی هەمان چیڕۆكی ئادەم و حەواو ، هەمان چیرۆكی قابیل و هابیل و تۆفانی نوح هەبوونە!!. ئەمە جێگای لێكۆڵینەوەیە، ئاخر چیرۆكی ئادەم و حەواو قابیل و هابیل و ...هتد هەموو ئەمانە چۆن گوێزراونەتەوە ناو تەورات، لەكاتێكدا پێشتر سۆمەرییەكان لەناو ئەفسانەكانیاندا بەكاریانهێناوە!. ئەی چۆن گوازرایەوە ناو قورئان؟! كێ دەتوانێت ئەم مەتەڵە هەڵبهێنێت!.

كەواتە بۆ ئەوەی ئێمە شارەزاییەكی باش لە ئایین پەیدا بكەین ،  پێویستە ئەفسانە چیڕۆكئامێزەكانی  سۆمەرییەكان بە وردی بخوێنینەوە، ئینجا بێین بزانین تەورات چۆنی باسكردوون و ، لە قورئانیشدا چۆن  بوونەتە چیڕۆكی واقیعی، لە كاتێكدا سۆمەرییەكان بەشێوەی ئەفسانە باسیان كردوون.

خاڵێكی دیكە كە زۆر گرنگە، هەموو ئەوانەی لەسەردەمی سۆمەرییەكان بوونەتە پێغەمبەر، خۆی لە بنەڕەتدا پاشاو دەسەڵاتدار بوونەو، فەرمانڕەوایی هەرێمێكیان كردووە، ئەم نەریتە بەردەوام بووە، تا لە تەوراتیش تەئكید كراوەتەوە، داود پاشا تا نەبۆتە پاشا خۆ نەیتوانیوە ببێتە پێغەمبەر، كاتێك شائول پێغەمبەرو هەر سێ كوڕی  لە شەڕدا دەكوژرێن، ئیتر داود دەچێتە شوێنی و هەم دەبێتە پاشا، هەمیش پێغەمبەر، شەڕی گەورەی جوولەكە لەسەردەمی داود پاشادا بوو لە بەرانبەر فەڵەستینییەكان. دوای داود پاشا سلێمانی كوڕی هاتە شوێنی، سلێمانیش یەكەم كەس كە بیكوژێت، براكەی خۆی بوو كوشتی.  كوشتی، چونكە ترسی ئەوەی هەبوو، ئەو برایەی دەسەڵاتەكە بگرێتە دەست و سلێمان نەبێت بە پاشا. وەك چۆن دەگوترێ لەسەردەمی عومەری كوڕی خەتاب دا، زۆرترین فتوحات كراوە، لە رۆژهەڵات گەیشتە ئێران و لە رۆژئاواش گەیشتە لیبیا، ئاوەها لەسەردەمی سلێمان پاشاشدا، زۆرترین داگیركاری روویداوە. لە ئیمپراتۆریای عوسمانییەكانیشدا ، لە سەردەمی سوڵتان سولێمانی قانونیدا  زۆرترین داگیركاری كرا، كە گەیشتە هەنگاریاو چواردەورەی ڤیەنای گەمارۆ دابوو.

  فەیلەسووفەكانی رۆژئاوا، هەوڵێكی باشیان دا، تا ئایینیان خستەوە شوێنی رەسەنی خۆی، هەوڵەكانی داڤید هیوم و ماركس و  نیچەو  ئینجا موحافەزەكارەكانی وەك دیكارت و  كانت و هیگڵ و ...هتد توانیان بە بەرهەمەكانیان  كۆمەڵگای رۆژئاوایی لەو داخرانە قورتار بكەن و بیكەنەوە، كە ماوەیەكی زۆر بوو پێیەوە دەتلانەوە. كێشەی ئێمە ئەوەیە، هێشتا نوخبەی كوردیش شارەزاییەكی وردی لە ئەفسانەكانی سۆمەرییەوە تا تەورات و ئینجا قورئان نییە. ئەگەر نوخبە  زانیارییەكانی سەقەت بێت، بێگومان كۆمەڵگایەكی سەقەتیش دێتە بەرهەم. خەڵكی رۆژئاوا، هەموویان شارەزاییان لە ئاییندا نییە، بەڵام فەیلەسوف و پێشڕەویان هەبووەو هەیە، بۆیە بڕیاری دروستی خۆیان لەسەر ئایین بە گشتی و ئایینی مەسیحییەت بەتایبەتی داوە.ئێمە هێشتا ئەو نوخبەیەشمان بۆ دروست نەبووە. نوخبەی كوردی ئەمڕۆ بەگشتی بەدوای سۆشیال میدیادا كەوتووەو، سەری لێشێواوە.ئەمەش قۆناخێكی سەخت و پڕ لە هەڵدێرە ، تا دەیبڕین كاتی دەوێت.بەڵام  ئەوەی لەمڕۆدا پێویستە بكرێت، ئەوەیە وەزارەتی پەروەردە هەندێك لەو بەرهەمە كۆنانەی سەردەمی سۆمەرییەكان بدا بەگوێی قوتابیان ، لە زانكۆشدا، خوێندنی باڵا چ بەشەكانی زمان، چ بەشەكانی كۆمەڵناسی و فەلسەفەو شوێنەوارناسی و مێژوو، پێویستە ئەو بابەتانەی سۆمەرییەكان بخوێندرێت، تا نەوە لە دوای نەوە باشتر لە ئەفسانەو پەیوەندی بە ئایینەكانەوە بزانرێت. هەر ئەمەش رێگاچارەی رزگاربوونمانە لە وەهم و غەیبانییەت و، تەنیا ئەم رێگایە كە رێگای بیركردنەوەیە، دەمانكات بە مرۆڤێكی ئەقڵانی. ئەگەر دەمانەوێ نەوەكانمان ئەقڵانی بژین.