سەرەتا با پێناسەیەكی سیاسەت بكەین: سیاسەت بابەتێكی زۆر فراوانەو كۆی ژیانی مرۆڤایەتی لە خۆ دەگرێت و ناكرێت بە دێڕێك پیناسە بكرێت . سیاسەت هونەرە . هونەری بەڕێوەبەردنی دام و دەزگای حكومەت ،هونەری ڕێكخستن و بەڕێوەبردنی كۆمەڵگای مەدەنی ، هونەری ڕێخستنی پەیوەندیەكانی حكومەتێك یان گەلێك لەگەڵ وڵاتان و میللەتانی تر . لە ڕاستیدا سیاسەت جۆرێكە لە عەقڵ و فلسەفەو هەموو كەسێكیش بە باشی سەری لێ دەرناچێت . سیاەت بریتی نییە لە دەقێكی یاسایی و لە هەموو شوێنیك و لە هەموو كاتێكدا بتوانیت وەكو خۆی و وەك و یەك جێ بەجێ بكروێت .
میللەتێك ئەگەرخاوەنی دەوڵەتی خۆی بێت و قەوارەیەكی سیاسی دیاریكراوی هەبێت و لە لایەن وڵاتانی ترەوە بەفەرمی دانی پێدا نرابێت ، زۆر جیاوازە لە گەڵ میللەتێك كە خاوەنی دەوڵەتی خۆی نەبێت و دانی پێدا نسیاسەت ەنرابێت ، بۆنمونە وەكو كورد و فەلەستینیەكان . بۆیە ئەوانەی خاوەنی دەوڵەتی سەربەخۆی خۆیانبن ، شێوازی سیاسەت كردنیان لەگەڵ كوردو فەلەستینیەكان جیاواز دەبێت .
بە شێوەیەكی گشتی سیاسەت بریتییە لە ڕیخستنی كارو بارەكان و لە گەڵ دەورو بەرو جیهان بۆ بەدەست هێنانی بەرژەوەندیەكان بە پێی ئەو بارودۆخەی بۆی دەگونجیت . هەموو دەوڵەتیك و میللەتێك خاوەنی سیاسەتی تایبەت بە خۆیەتی . پێناسەی سیاسەت بە زمانی عەرەبی زۆر بە كورتی واتە (السیاسة فن الممكنات).
بابزانین سیاسەت مەدارانی كورد لەكوێی ئەم پێناسەیەدان. بۆ ئەوەی باش لەوە بگەین لێدوانی سیاسەت مەدارێكی ئینگلیز بەناوی مسس بیل كە لە ساڵی 1919 لە عێراق و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەبێت لە گەرمەی شەڕی ئەوروپا لەگەڵ دەوڵەتی عوسمانی و دواجار نەمانی دەوڵەتی عوسمانی و پێك هێنانی چەندین دەوڵەتی تازە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە كورد یەكێك بووە لەو میللەتانە . ناوبراو بەم شێوەیە پێناسەی میللەتی كوردی كردووە و دەڵێت : ( میللەتی كورد میللەتێكی خێڵەكی زۆر دواكەوتون و هیچ سیمایەكی شارستانیان پێوە دیار نییەو هەمیشە خەریكی شەڕو ئاژاوەو پەلاماردانی یەكترن وناتوانن كۆك و تەبابن ولەسەر كەسێك ڕێك بكەون و وەكو سەركردەی خۆیان پێوەی پابەندبن .
دواجار دەڵێت : ئەوەندەی ڕقیان لە خۆیانە ئەوەندە ڕقیان لە شەیتان نییەو ئەگەر بتەوێت دەوڵەتیان بۆ دروست بكەی ناتوانن بەڕێوەی بەرن و زۆری دەوێت تا فێری حوكمڕانیان دەكەی . ئەگەر لە گەڵ خۆمان ڕاست گۆبین ، ئێستا و دوای 125 ساڵ زۆر لەو كاتە خرابترین . كەواتە پێناسەی سیاسەت بە هیچ شوەیەك میللەتی كورد ناگرێتەوە .
ڕاستە گەلی كورد لە قۆناغی ڕزگاریدایەو دوژمنی زۆرەو ناتوانێت سیاسەت بە ئارەزوی خۆی بكات چونكە ڕێگەی پێ نادەن ، بەڵام ئەوە ماوەی 32 ساڵە لە هەرێمی كوردستانی عێراق جۆرێك لەسەربەخۆیی هەیەو هەلێكی باشی بۆ هاتبوە پێشەوە كە سیاسەت بە جۆرێك بكات كە دەستەبەری مافەكانی میللەتەكەی بكات و كاروباری حكومەت باش ڕیك بخات لەگەڵ ئەوەی هاوپەیمانان پشتیونێكی باشی گەلی كورد بون . لەگەڵ ئەو هەموو پشتیوانی و هاوكاریەی دۆستكانی كورد ، تا ئێستا هەر وەكو قۆناغی خێڵەكی كارو بار بەڕێوە دەبرێت . واتە ئەوانەی حوكمڕانن ، سەرۆك خێڵن . كارەساتی گەورەش ئەوەیە تۆ وەكو سەرۆكی خێڵ ڕەفتاربكەیت و لە هەمان كاتیشدا حوكمڕانیش بێت . بۆیە ئەو بارودۆخەی ئێستایان خولقاندوەو میللەت بەردەوام لە بازنەیەكی داخراوی بێ هیواو بێ داهاتودا دەخولێتەوە .
كەمێك گەڕانەوە بۆ ڕابوردو : ئەگەر بگەڕیمەوەبۆ باسكردنی سەردەمی ئیمارەتی بابانەكان و ئیمارەتەكانی تری كوردو شؤڕشی شێخ محمودی نەمرو كۆماری مهاباد و شۆرشی شێخ سەعیدی پیران و شۆڕشەكانی ڕابوردوو ئەو هەویرە ئاوی زۆر دەوێت . من زۆر بە ڕاگوزەر لە شۆڕشی ئایلولەوە دەست پێ دەكەم . لە 11ی ئایلولی ساڵی 1961 شۆڕشی كورد لە باشوری كوردستان دەستی پێكرد . لە ساڵی 1964 ناكۆكی كەوتە نێوان بەشێك لە ئەندامانی مەكتەبی سیاسی و مەلا مستەفا. لە ئەنجامدا كار گەیشەتە ئەوەی كە جەماعتی مەكتەبی ساسی لە مەلا مستەفا جیابونەوەومەلا مستەفا ڕاوی نان بۆناو ئێران . لەو كاتەوە ووشەی مەلایی و جەلالی وەكو دوو ڤایرۆسی مەترسیدار لە جەستەی ئەم میللەتەدا دروست بون تا ئێستا كوردی باشورلە نێوان شەرو ئاشتیدا گوزەر دەكەن . . ساڵی 1970 جارێكیتر تێكەڵاو بونەوە . لە ساڵی 1975 لە ئەنجامی ڕیكەوتنی شای ئێران و سەدام حوسوین لە وڵاتی جەزائیر، ئێران یارمەتیەكانی شۆرشی كوردی بڕی و مەلا مستەفاش بێ پرس و ڕا بە كەس بڕیاری ئاش بەتاڵی شۆڕشی داو كۆتایی بە شۆڕش هات . ساڵی 1976 جارێكیتر یەكێتی نیشتمانی كوردستان شۆڕشی نوێی دەست پێكردەوە . پارتی لە بری ئەوەی هاوكاربن ،كەوتنە دژایەتی یەكێتی و هەموان ئاگاداری كارەساتی هەكارین كە پارتی نزیكە700 پێشمەرگەی یەكێتی لەناو برد . لە دەڤەری بادینانیش دەستیان كرد بە ڕاونانی مەفرەزە سەرەتاییەكانی یەكێتی و چەندین پێشمەرگەو سەركردەی یەكێتیان شەهید كردن ، لەوانە مولازم حسن خۆشناو وەكو نمونە .
لە ساڵی 1982 پارتی سیناریۆی دەرهێنانی تەرمی مەلامستەفای لە قەبەر دروستكرد بۆ ئەوەی بیكاتە بەهانەو بۆ بەرژەوەندی ئێران پەلاماری پێشمەرگەكانی حیزبی دێموكرانیان داو سەدانیان لێ شەهیدو برینداركردن و تەسلیم بە ئێرانیان كرد . پارتی لە سەرەتادا تا ساڵی 1986 لە سنوری گەرمیان پێشمەرگەیان نەبوو ، بۆیە فەرمانیان دابوو بە و كەسانەی سەربەخۆیانن ببن بە جاش و شەڕی یەكێتی بكەن ، لەوانە قالە فەرەج و تەحسین شاوەیس.
كاتێك حكومەتی عێراق ئەنفال و كیمیابارانی دژی كورد دەست پێكرد ، پێشمەرگەی هەموو لایەنەكان بەناچاری چونە ناوخاكی ئێرانەوە . ساڵی 1991 كەسەدام حوسەین كوەیتی داگیر كرد ، هاوپەیمانان پەلاماری هێزەكانی سەدامیانداوداو لە كوەیت دەریانپەڕاندن و دواجارهەموو عێراقیان گرت سەدامیشیان گرت و لە سێدارەیاندا.
حكومەتی نوێی عێراق دروست بوو بە بەشداری كورد. جگە لەوەش هەرێمی فیدراڵیش بۆ كورد دروستكراو بو هۆیەوە كورد بوو بە خاوەنی پەڕلەمان و حكومەت و هێزی پێشەمەرگەوجۆرێك لە سەربەخۆی . لە كاتی شەڕی داعشدا كورد ڕۆڵیكی باشی بینی و بەو هۆیەوە پێگەی كورد لە لایەن هاو پەیمانانەوە زۆر بە هێز بوو .
بەڵام سەد مەخابن سەركردەكانی كورد بە هۆی ئەوەی تا ئەوكاتەو ئێستاشی پێوە بێت هەر لەسەر ئەو پێودانگە بەردەوام بوون كە مسس بیل پێناسەی كردبون . واتە سەركردەی خێڵەكی و نەزان و خاوەن هزری خێلەكی و دواكەوتوكە بەدەوام شەڕی كۆنەقینیان لەگەڵ یەكتری دەكرد بێ ئەوەی بیر لە تەبایی نێو خەڵكی كورد بكەنەوە . ئەمانە بەردەوام لە هەوڵی ئەوەدابون یەكتری لەناو بەرن و كوڕی خەڵك بەكوشت بدەن لە پێناوی مەرامە گوڵاوەكانی خۆیاندا . هەموتان لە بیرتانە چۆن لە سەڵی 1996 شەڕی ناوخۆیان دروستكردوو خوێنی سەدان لاوی كوردیان بە خۆڕایی ڕشت و پارتی لە 31 ئابدا هەوڵێری تەسلێمی سەدام كرد لە پێناوی ئەوەی شكستبە یەكێتی بهێنێت .
كاتێك حكومەتی هەرێم بەشداری حكومەتی مەركەزی بووە ، لە بری ئەوەی كۆك و تەبابن بۆ بەدەست هێنانی مافەكانی كورد ، هەمیشە كێشەیان لەسەر وەرگرتنی پلەو پایەو پارەو پۆست هەبووە و پارتی هەمیشە خەریكی پاش قول بووە لە یەكێتی و ژێر بە ژێر پەیوەندی بە دەسەڵاتدارانی عێراقەوە هەبوە بۆ بەرژەوەندی و خۆیی و دژی ئەجینداكانی كورد بوو .
پارتی سەربەخۆ بڕیاری سەربەخۆیی ئابوری هەرێمی كوردستانی داو دەستی كرد بە دەرهێنانی نەوت و فرۆشتنی ، بەڵام لە بری ئەوەی بارودۆخی خەڵك چاك بكەن سەرەڕای ئەوەی چەندین مانگ موچەی خەڵكیان نەدا، بڕی 30 ملیار دۆلاریشیان قەرز خستە سەر خەڵك و پارتی بە بەشداری یەكێتی هەرچی سامانی خەڵك هەیە دزیان و بۆخۆیانیان قۆرخ كرد . لە هەموو كارەسات بارتر ئەوەبوو كە مەسعود بارزانی تاك لایەنەو بە بڕیاری خۆیی و بە فیتی دوژمنان بڕیاری ڕیفراندۆمی داو لە سەدا 51 زیاتری خەاكی كوردستانی لەناو دا بەكەركوكەوە ، بەو هۆیەوە هەموو هاوپەیمانانی دڵگران كردو لەو ڕۆژەوە ئەوان ئەو ئومێدەی جاران بە كوردیان هەبوو ، كورد لەدەستی خۆیدا .
پارتی سەرەڕای ئەو هەموو تاوانانەی كە بەردەوام بەرامبەربە هاوڵاتیانی هەرێم كردویەتی ، بە هەمان شێوەش دژی كوردانی بەشەكانی تری كوردستانیش كردویەتی . بەرامبەر بە ئێران پێشتركەمێكمان باس كرد . ئێستا بۆتە دوژمنی سەرسەختی پەكەكەو بەو هۆیەوە هەركەسێك گومانی لێبكرێت كە نزیكی پەكەكەیە ، ئەوە دەخرێتە زیندانەوە. ئەوەتا پەلكێشی سوپای توركیان كردووە بۆناو هەرێم و بەو هۆیەوە سەدان گوند وێران بون و بە بەهانەی بونی پەكەكە لە قەندیل و ناوچەكانیتر . پارتی بە ئاشكراو بێ پەردە لە ئێستادا بۆتە چاوساغی توركیاو ئەجیندای ئەوان جێ بەجێ دەكات .
بۆ ئەوەی یەكێتیش وەكو خۆیان سوك بكەن لەناوخەڵك ئەوەتا هانی توركیا ئەدەن كە ناوچەكانی سنووری یەكێتی بە فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان بەردەوام بۆمیا باران بكەن . لە جەریدەی خەبات كە زمان حاڵی پارتییە بە ئاشكراو بێ پەردە دەڵێن لە سنووری یەكێتی مەشق و ڕاهێنان بە پێشمەرگەكانی پەكەكە دەكرێت بۆ ئەوەی بەردەوام توركیا دژی یەكێتی و خەڵكی سنووری یەكێتی كار بكەن و ئەوەتا بەو هۆیەوە خەتی تەیارەی توركی نەك هەر خۆیان تەیارەكانیان نایەتە شاری سلێمانی ، قەدەغەی هەموو ئەو هێڵانەشیان كردووە ، كە دەیانەوێت بچنە سڵیمانی و ترانزێتیان توركیایە .
پارتی هەر بەوەوە نەوەستاوەوبۆتە دوژمنی سەرسەختی كوردانی ڕۆژئاواو ئەوەتا نزیكەی 7 هەزار كەسی بەناوی پێشمەرگەی ڕۆژەوە لە كوردە ئاوارەكانی سوریا چەكدار كردووە بۆ ئەوەی بەكاریان بهێننێت دژیان و چەند كۆیلەو عەقڵ خەڵەفاوێكیان هێناون لە وتێلەكانی هەوڵێر وەكو دابەستە بەخێویان دەكەن گوایە ئەمانە خاوەنی كوردی سوریان بەناوی ( ئەنەكەسەوە )واتە جاش كوردەكان بۆ ئەوەی بەكاریان بهێنن بۆ دژایەتی شۆڕشگیڕەكانی كورد لە سوریا بۆ ئەوەی توركیا لێیان ڕازی بێت .
لە كاتێكدا پارتی دژایەتی كوردانی سوریا دەكات و لە بری هاوكاری لەم كاتی مەینەتیەدا ، سنووریشی لێ داخستون ، وڵاتانی ئەمەریكاو ئەڵمانیاو فەڕەنساو بەریتانیاو هۆڵندا بە ئاشكرا بەرگری لە كوردانی سوریا دەكەن و وەكو پاڵەوان ناویان دەبەن . باشە ئەگەر ئەوەی پارتی و بارزانی بە ئاشكرا بەرامبەر بە كوردانی هەموو پارچەكانی كوردستان ئەیكات خیانەت نەبێت ، ئەی باشە خیانەت چییە؟ پارتی و بنەماڵەی بارزانی ڕێك وەكو ئەوە وایە بۆیە هەبن كە نەهێڵن كورد ببێت بە هیچ. بۆچونێكیش هەیە كە ئەڵێت : تا بنەماڵەی بارزانی خاوەن دەسەڵات و بڕیاربن كورد نابێت بە هیچ .
گومانی تێدا نییە كە یەكێتیش بەشی خۆی تاوانبارە چونكە ئەگەر شەریكی ڕاستەقینەی پارتیش نەبوبێت ، بەڵام هاوبەشی پارتی بووەو بەردەوام لەگەڵ پارتی هەرێمیان وێران كردووە . هەردوك لایان تالانچین و بەردەوام سامانی ئەم وڵاتە تاڵان دەكەن . لە نێوان ناكۆكیەكانی یەكێتی و پارتی چەندین حیزبی بەناو ئیسلامی بەڵام كۆمپانیای بازرگانی دروست بوون و ئەوانیش ئەوەندەی تر پێكهاتەو پەیوەندیەكانی ناو كۆمەڵگایان تێك داوەو هەر یەكەیان بە جۆرێك و لەلایەن وڵاتێكەوە پشتیوانی دەكرێن بۆ زیاتر پەرت كردنی ڕیزەكانی ناوكۆمەڵگا ، كە هەرچی تاوانێك بكەن هەر یەكێتی و پارتی بەرپرسیارن چونكە ئەمانە كە دەسكەلاو دەستكردی دوژمنانی كوردن بە هۆی ناكۆكیەكانی یەكێتی و پارتییەوە زەمینەیان بۆ ڕەخساوەو بە ئارەزوی خۆیان و ئاغاكانیان ئەسپی خۆیان تاودەدەن ، ئەگەر وانەبێت چۆن دەبێ لە ناوجەرگەی شارێكی وەكو سڵیمانی كە بەشاری هەڵمەت و قوربانی و دژمن بەزێن بەناوبانگبێت ، دەبێ ڕیشداری عەقڵ بۆگەن بۆی هەبێت باسی كوردایەتی بكات و جێی ببێتەوە .
سەیركەن لەم كاتەدا كە توركیا بە هەموو شێوەیەك خەرێكی لەناوبردنی كوردانی ڕۆژئاوایەو بە ئاشكرا دەڵیێت نابی ئەو تیرۆریستانە بمێنن و ئەوەتا عەمباری دانەوێلەكانیان موشەك باران دەكات ،كۆیلەیەكی وەكو سەلاحەدین بەهادین لەسەر پێشنیاری وەزارەتی دەرەوەی توركیا دەچێتە توركیا .
باشە تۆكە هیچ بەرپرسیاریەتێكت لە حكومەتدا نەبێ و هیچ بۆنەیەكی تایبەتیش لە توركیا نەبێت كە وەكو ئیخوانێكی بەكرێگیراو بچیت بەشداری تێدا بكەیت و فرسەتت بۆ بڕەخسێت دەستی خەلیفەی موسوڵمانان ماچ بكەی ، باشە تۆ سەری پیازی یان قنچی سیری و ئەگەر بۆ مەرامی جاسوسی نەبێت بەسەر كوردانەوە بۆچی بانگ دەكرێت و ئەگەر یەك زەڕە ویژدان و پیاوەتی و نەجابەتی تێدابوایە ، نەدەبوو لەم كاتەدا كە ئەوانە بە بەرچاویەوە كورد دەكوژن بچێتە توركیا . باشە ئەگەرشارەكەی سلێمانی شارەكەی هەڵمەت و قوربانی جاران بوایە ، ڕێگایاندەدا كە ببێتە لانەی جاسوسان و كورد فرۆشان و خۆفرۆش ؟. ئەوەتا بە هۆی ئەوەی كە كەسانێكی وەكو ئەبوبەكر هەڵەدنی و كاروانی و چوند كەسایەتییەكی تری ناو یەكگرتو كوردانە بیر دەكەنەوەو دژی توركیان ، جەنابی ئەمیندار گوای سڕی كردون و بۆیان نییە بەشداری كۆنگرە بكەن . ئەوە خۆی لە خۆیدا دەركردنە بۆیەمن لێرەوە پیرۆزبایی لەو تێكۆشەرانە دەكەم كە نەبونە داردەستی كەسێك كە سەر بە دوژمنانی كوردەو لەڕاستیدا دەبێ شانازی بە خۆیانەوە بكەن كە دەریان كردون و هیوادارم هەموو ئەوانەی كە خۆیان بە دڵسۆزی كورد دەزانن و بۆ مەبەستی كوردایەتی چونە ناو یەكگرتووەوە ، تا زوە لێی بینە دەرەوە چونكە بە كردەوە سەڵمانندیان ئەمانە دەستی دوژمنانن و ئەگەر بمێننەوە ، واتە دوژمنی كوردن .
بە بۆچونی خۆم هەموو ئەم حیزبە ئیسلامیانە بەدەسیسەی دوژمن وەكو گەرای سن و كوللە خستویاننە جەستەی ئەم میللەتەوە . باشە هەر ئەمانە نەبون كە دەیان ویست ئیمارەتی بیارەو تەوێڵە دروست بكەن ؟. سەیركەن ئەوەتەی بەشار ئەسەد ڕای كردوەو ڕیشدارە تیرۆریستەكان هاتونە سەر دەسەڵات ، ئەمانەش كلكیان بەرزبۆتەوەو خوازیارن ڵێرەش گۆڕانكاری دروست ببێت .
خۆ مسس بیل بە خۆڕایی ئاوا پێناسەی كوردی نەكردووە . ئێستا سەیركەن وەزیری خاریجیەی توركیاو وەزیری خاریجیەی سوریاو وەزیری خاریجیەی عێراق و و سەرۆك كۆماری عێراق و ئێران و موفتی ئێستای سوریا ( عبد الرحمن فتحی ) كە خەڵكی مهابادەو جەنابی علی قەرەداخی زۆر كۆیلە كە بۆ پێرژنەكانی غەزە فرمێسك دەرێژێت و ناوێرێت باسی كوردانی كۆبانی بكات ، ئەمانە هەموو كوردن و بە هەمویانەوە نرخیان ناگاتە نرخی سەلكە تورێكی ڕزیو ، چونكە یان هیچ نین و هیچیان بۆ كورد پێ ناكرێت ، یان لە ئەسڵدا كۆیلەو بەكرێگیراوجاسوسی دژمنانن .
ئەوەی ماوەتەوە بیڵیم : بە بۆچونی من تا ئەم كاتەی ئێستا ئێمەی تێدا دەژین ، كورد نەبۆتە خاوەنی سەركردەیەكی نیشتمانی كە بتوانێت هەمو میللەتی كورد یەكبخات و مافەكانی كورد بەدەست بهێنێت . ئەوانەی لە ڕابوردوو وەكو سەركردە ناسراون ، مێژوو دەری خست كە هیچ سیفاتێكی سەركردەیان تێدا نەبووە ، هەر لە مەلا مستەفاو مەسعودی كوڕی و مامجەل و كاك نەوشیروان و ئەوانە لە لایەك بە هۆی دڵسۆزی خەڵكەوە وەكو سەركردە ناسراون و خەڵك بە ڕزگار كەری زانیون و دوایان كەوتون ، لە لایەكی تریشەوە بە هۆی گەمژەیی و نەزانی خەڵكەوە بونە سەركردە و مێژوو دەری خست كە هیچ نەبون و ڕؤژگار كردونی بەسەر كردە . چونكە ئەگەر ئەوانە سەركردەو سیاسەت مەدار بونایە ، زۆر هەلی باشمان بۆ ڕەخساو ئەمانە لەبەریان برد .
بۆ داهاتووكورد پێویستی بە حیزبێكی دیكتاتۆر هەیە كە هەمیشە لایەنگری چینی هەژار بێت و كوتەكی سەری ئەوانە بێت كە بەردەوام ڕیزەكانی گەلیان تێك داوەو بونە داردەستی بێگانەو خیانەتیان لە میللەت كردووە لەسەر خوێنی هەژار بونە سەركردەو دەوڵەمەندبون و سامانی وڵاتیان تاڵان كردووە ، چۆن تا ئێستا بەردەوامن لە تالان كردن .