تورکیاو ڕێکخراوی ناتۆ!
توانا ئەحمەد خەیات
2019-12-20 1021
ڕێکخراوی پەیمانی باکوری ئەتڵەسی ناسراو بە(ناتۆ)، هەروەها (پەیمانی واشنتۆن)یشی پێدەوترێت، هاوپەیمانێتیەکی سەربازییە کە لە 4ی ئەپریلی ساڵی 1949 لەدوای جەنگی جیهانی دووەم دامەزرا.
مەبەستی سەرەکی ئەم هاوپەیمانێتیە سەربازییە بریتیبو لەبەرەنگاربونەوەی پاوانخوازی هێزە سەربازییەکانی ئەوکاتەی دەوڵەتی سۆڤێت کە لەناوەڕاستی ئەوروپاو چەندین وڵاتی ئەوروپای ڕۆژهەڵات جێگیر بو بون.
ئەو وڵاتانەی کە دامەزرێنەری ئەو هاوپەیمانێتییە بون‌و لەو ساڵەدا واتە لەساڵی 1949دا ئیمزایان لەسەر ئەو پەیمانە کرد بریتیبون لە 12 وڵات کە هەریەک لە: وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، بریتانیا، کەنەدا، بەلجیکا، دانیمارک، فڕەنسا، ئایزلاندە، ئیتاڵیا، لۆکسمبۆرگ، هۆڵەندا، نەرویج، پۆرتوگال بون.
دواتر چەند وڵاتێکی تر بونە ئەندامی ئەو هاوپەیمانێتیە :
# ساڵی 1952 هەریەک لەیۆنان‌و تورکیا.
# ساڵی 1955 ئەڵمانیای خۆرئاوا، دواتر لە ساڵی 1990 وەک ئەڵمانیای یەکگرتو.
# ساڵی 1982 ئیسپانیا.
# ساڵی 1999 ووڵاتەکانی کۆماری چیک، هەنگاریا، پۆلەندا.
# ساڵی 2004 ووڵاتەکانی بولگاریا، ئیستۆنیا، لاتیڤیا، لیتوانیا، رۆمانیا، سلۆڤاکیا، سلۆڤینیا.
# ساڵی 2009 ئەلبانیا، کڕواتیا.
# ساڵی 2017 مۆنتینیگرۆ.
لەئێستادا ژمارەی دەوڵەتانی ئەندامی بون بە 29 وڵات.
وەرگرنتی تورکیا لەو هاوپەیمانێتییەدا لەساڵی 1952 دا، مەبەست لێی دیسان رێگری کردن بو لەزیادبونی نڤوسی یەکێتی سۆڤێت هەم ناوچەی ئەوروپا وهەم لەناوچەی ئاسیادا، بەو پێیەی تورکیا پێگەیەکی جێۆستراتیجی گرنگی هەیە.
وەرگرتنی تورکیا لەناتۆ پێگەی ئەو ووڵاتەی لە خۆرئاوا بەهێز کرد، لەلایەکی ترەوە بەهۆی ئەم ڕێکەوتنەوە ئەمریکا بۆی هەبوو بنکەی سەربازی لەتورکیادا دابمەزرێنێت، لەو بنکە سەربازیانەشدا چەکی ئاسایی و چەکی ئەتۆمیش ڕێگەپێدراوە.
بەرژەوەندی هاوبەشی تورکیاو هاوپەیمانەکانی لەو هاوپەیمانێتییەدا بەردەوام زاڵ بو بەسەر پەیوەندییەکانی تورکیا لەگەڵ ناتۆدا، تەنانەت لەو کاتانەشدا کە گرژی کەوتە نێوان پەیوەندییەکانی تورکیا لەگەڵ ناتۆ بەهۆی داگیرکاری سوپای تورکیا بۆ سەر قوبرس لەساڵی 1974دا.
بارودۆخەکە لە ئێستادا جیاوازە.
پەیوەندی نێوان ئەنکەرە و واشنتۆن لە ئەوپەڕی لاوازیدایە، هەروەها پەیوەندی نێوان تورکیا و ناتۆ باش نیە.
خراپی ئەم پەیوەندیانەش بەهۆی چەند هۆکارێکەوەیە لەوانە: دەستوەردانی تورکیا لە سوریا، گفتوگۆی نێوان تورکیا لەگەڵ هەریەک لە ئێران و ڕوسیا باشکردنی پەیوەندی نێوانیان ، کرینی موشەکی س-400 ڕووسی لەلایەن تورکیاوە کاریگەری خراپی کردە سەرپەیوەندییکانی تورکیا لەگەڵ هەریەک لە ئەمریکا و ناتۆ .
لەبەرامبەریشدا ئەردۆگان ناوە ناوە هەڕەشە لە ئەمریکاو لە ناتۆ ئەکات، هەرجارەو بە بەکارهێنانی کارتێک هەڕەشەکانی ئەکات ، لە ماوەکانی پێشودا داوای لە ئەمریکا کرد کە فەتحوڵاگولەن تەسلیم بە تورکیا بکاتەوە ، بەڵام ئەمریکا گوێی بەو داوایە نەدا و گوڵەن ی تەسلیم بە تورکیا نەکرد ، وەک کاردانەوەیەک بەرامبەر بەو کارە تورکیا قەشە برۆنسنی ئەمریکی لە تورکیا زیندان کرد و ویستی وەک کارتی فشار بەرامبەر بە ئەمریکا بەکاری بهێنێت ، بەڵێ‌م سەرکەوتوو نەبوو لە کۆتایدا ئەو قەشەیەی ئازاد کرد.
لە دوای سەرکەوتنی پارتی دادوگەشەپێدانی ئەردۆگان لە هەڵبژاردنەکانی ساڵی 2011 وە ، وردەوردە تورکیا بەرەو حوکمی ئیسلامی میانڕەو ی ریفۆرم خواز هەنگاوی ناوە ، بەبەرنامە کاری لەسەر دورخستنەوەی ڕۆڵی سوپا و جەنەڕاڵە سەربازیەکان کردووە ، کە پێشتر وەک پاڕێزەری دەوڵەتی کەمالیستی تورکیا بون . لە دوای کودەتا سەرنەکەتوەکەی ساڵی 2016 ، ئەردۆگان بزوتنەوەی خزمەتی فەتحوڵلە گولەن و جەنەڕاڵەکانی سوپای تورکیای تاوانبار کرد بە ئەنجامدانی ئەو کودەتایەو بە شێوەیەکی بەرنامە داڕێژراو کەوتە لێدانی ئەو دوو هێزە لە تورکیادا .
لەو هەڵمەتانەی حکومەتەکەی ئەردۆگاندا زیاتر لە :
# 160،000 کەس دەستگیر کران .
# 170،000 فەرمانبەری حکومی فەسڵ کران ، لە ناویاندا 9000 کەس لە کەرتی پۆلیس ، زیاتر لە 6000 کەس لە کەرتی سەربازیدا .
# 87 جەنەڕالی سەربازی لە کۆی 198 جەنەڕال فەسڵ کراون .
# 31 لە کۆی 54 فەرماندەی هێزی دەریایی فەسڵ کراون .
# 300 فڕۆکەوانی سەربازی فەسڵ کراون .
لە دوای کودەتاکەوە زیاتر لە 900 ئەفسەری تورکی کە لە هێزەکانی ناتۆ لەدەرەوەی تورکیا کار دەکەن ، فەرمانیان پێ کراوە کە بگەڕێنەوە بۆ تورکیا ، لەو ژمارەیە 300 بۆ 400 ئەفسەریان دەستگیرکراون ، ژمارەیەکی زۆر لەو ئەفسەرانەش نەگەڕاونەتەوە بۆ تورکیا و لە ووڵێ‌تانی ئەوروپی داوای مافی پەنابەرێتیان کردووە .
لەدوای ئەم هەڵمەتی پاکتاوکردن و دەستگیر کردنە ، پارتەکەی ئەردۆگان کەسانی سەر با پارتی دادو گەشەپێدان ی خستە جێگەی ئەو ئەفسەرانە ، ئەم کەسانەش زیاتر وەلائیان بۆ پارتەکەی ئەردۆگان هەیە و دژی ئایدۆلۆژیاو ستراتیجی ناتۆ ن بەمەش کێشەی جدی بۆ کارکردنی ناتۆ دروست دەبێت لە داهاتودا .
چونکە دواجار ئەم کەسانە باگراوندێکی ئاینیان هەیە و محافزکارن و دژی بیرباوەڕی عیلمانیەتی ئەوروپان ، لە لایەکی ترەوە زیاتر باوەڕیان بە هاوکاریکردن و هاوپەیمانی کردن لەگەڵ ڕوسیا هەیە کە ئەمەش دیسان دژی ستراتیجی پەیمانی ناتۆیە.
سەرچاوەکان: Nato Organization
Clingendael report