لەنێوان بۆرژوای نیشتمانی‌و بۆرژوای تاڵانکەر
د. کاوە مەحمود
2019-11-19 899
خوێندنەوەی تابلۆی سیاسی هاوچەرخ بۆ ڕەوشی دەوڵەت لە ناوچەی ڕۆژهەلاتی ناوەڕاستدا دوو قەیرانی سەرەکیمان بۆ دەردەخات کە بەیەکەوە گرێدراون، کە ئەوەش قەیرانی دەوڵەتی نیشتمانی و قەیرانی شوناسی نیشتمانییە لە قەوارەی پێکهاتەی دەوڵەت لەم ناوچەیەدا.
بەشێک لە هۆکاری قەیرانی دەوڵەت بۆ پاشخانی دامەزراندنی دەوڵەت کە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دووای هەرەسهێنانی ئیمبراتۆری عوسمانی لە یەکەمین شەڕی جیهانیدا بە ئیرادەی سایکس بیکۆ و رێکەوتنەکانی دوواتری و بریار و سازشکاری و بەرژەوەندییەکانی زلهێزەکانی ئەو سەردەمە کە بەریتانیا و فەرەنسا بوو، درووست بوو، و سنووری نێوانیان بێ ڕچاوکردنی مێژووی پێکهاتە و گەلانی هەمەجۆری ناوچەکە، کێشرا، و بەم جۆرەش ئەو ڕەهەندانەی کە پەیوەندی بە شوناسەوە لە ناوچەکەدا هەن بە جۆرێک مامەڵەی لە گەڵ کرا کە دابەشکردنی ناوچەکە و دانانی سنوور بە جۆرێک بێت، بەرژەوەندیی وڵاتە زلهێزە کۆلۆنیالیستەکان، و پاراستنی سەرچاوەی وزە و بواری وەبەرهێنان بۆ کۆمپانیاکانیان دابین بکات، نەک رەهەند و بنەماکانی شوناسی گەلان و نەتەوەکان و دابینکردنی ئازادییەکانیان لەبەرچاو بگیرێت.
سەرەڕای ئەم بنەمایە لە درووستکردنی دەوڵەتی هاوچەرخ لە ناوچەکەدا، کۆمەڵێک بوار و فرسەت بۆ هێزە کۆمەڵایەتییەکانی سنووری ئەم دەوڵەتانە لە ئارادا بوون بۆ ئەوەی پێکهاتە و قەوارەی دەوڵەت لەم ناوچەیەدا نەچێتە ئەو خانەیەی کە ئێستا پێی دەوترێت دەوڵەتی فاشیل کە سەرجەم وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەکەوێتە ئەو لیستەوە، و لە ئاکامدا بوونەتە چاوگی بارگرژی لە جیهان و لە ماوەی سەد ساڵی ڕابووردوودا هەردەم دابەشبوونەوەی بەسەر ناوچەی بەرژەوەندییە زیندووەکانی وڵاتە زلهێزەکان بە خۆوە بینیوە.
بەشێک لە گرفتی دەوڵەت لەم ناوچەیەدا بۆ ڕۆڵی بۆرژوای نیشتمانی دەگەرێتەوە کە خۆی بە هێزی بزوێنەری رزگاری نیشتمانی ئەو وڵاتانە لە کۆلۆنیالزم و سیستمی ئینتدابی بەریتانی و فەرەنسی دادەنا. لایەن و پەلەکانی بۆرژوای نەتەوەی باڵادەستی ئەو دەوڵەتانە بە شێوەیەکی کردەیی پەنایان بردە بەر حوکمی عەسکەری و کۆدەتای سەربازی لە یەکتر، بەتایبەتی دووای قۆناغی شەڕی سارد، و لە ژێر پەردەی دروشمی دیموکراسی و سوشیالستدا ، حوکمی تاکەکەسی و لە باشترین حاڵەتیشدا حوکمی تاکە نەتەوە و تایفە و مەزهەبی ئاینییان، ئەنجام دا، و تێکرای وزە و توانا ئابورییەکانی ئەو وڵاتانەیان لە جیاتی لە بنیاتنانی دەوڵەتی دیموکراسی و ئەنجامدانی گەشەپێدانی و پێشکەوتی کۆمەڵایەتی بەکاری بهێنن، لە بواری خەرجی سەربازی و شەڕی هەرێمایەتی و شەری ناوخۆیی بەکاریان هێنا، و سەرجەم تواناو وزەی دەوڵەتیان بە دەسکەوت و غەنیمە دادەنا ، و ئاکامەکەشی رێگا خۆشکردن بۆ سەرلەونوێ بۆژاندنەوەی پەیوەندییە عەشایەری و تەقلیدییەکانی پێش سەرمایەداری، و لەباربردنی کۆمەڵگای مەدەنی و بوژانەوەی تایفەگەری و عەقلیەتی مەزهەبی بوو.
بەم جۆرە ئەوەی چاوەڕوان دەکرا کە بۆرژوای نەتەوەی باڵادەست ڕۆڵی بۆرژوایەکی نیشتمانی ببینێت و کار بۆ گەشەپێدان و پێشکەوتنی کۆمەڵایەتی بکات و پرۆژەی پەرەپێدانی کۆمەڵگای هەبێت و سەقامگیری و ئاشتی درووست بکات، پەلەکان و هێزە سیاسییەکانی ئەم چینە جگە لە کۆدەتا کردن لە یەکتر، بە هاوکاری بەشێک لە بۆرژوای نەتەوەی ژێردەست کە لە ڕەوشی عێراقدا بەشێک لە بۆرژوای کوردستانی و ڕۆڵەکەی وەک بۆرژواییەکی قایل بە کۆلۆنیالی دەگرێتەوە، بوون بە هۆی سەرنەخستنی ئەزموونی بنیاتی دەوڵەت لەم ناوچەیەدا و لەوانەش دەوڵەتی عێراق کە دووای ڕوخاندنی دیکتاتۆری و دەستپێکردنی پرۆسەی سیاسی و ڕاگەیاندنی دەستوری ساڵی 2005 و هەڵبژاردنی فیدراڵی، بۆرژوای حوکمران بە تەواوی ئەو ڕۆڵە چاوەڕوانکراوەی کە دەبێ بۆرژوای نیشتمانی بیبینێت، لە ژێر پەرەدە و بیانوی جۆراجۆردا بە شێوەیەکی کردەیی بوو بە بۆرژوای تاڵان و ئاودیکردنی سەرمایە بۆ دەرەوی وڵات و بازرگانی بە نەوت و تلیاک و کەرەستەی شەوێنەوار و پارە سپیکردنەوە، کە تێکرای ئەم دیاردانە ڕەنگدانەوەی هەرەسهێنانی ئەزمونی ئەوەی پێی دەڵین بۆرژوای نیشتمانی لە پروسەی بنیاتنانی دەوڵەتی نیشتمانی لە چوارچێوەی ئەو قەوارە دەوڵەتیانەی کە هەن. هاوکات لە گەڵ ئەم ڕەوشەدا بۆرژوای تاڵانکەر بە گوتاری ڕق و قینە و پۆپۆلیستی و پەنابردنە بەر تێکەڵکردنی بنەماکانی دەمارگیری و شوڤینی نەتەوەی باڵادەست و دەمارگیری ئاینی و مەزهەبی خۆی بە خاوەنی ئەم دەوڵەتە فاشیلە دادەنێنی و سەرکوتی مافەکانی گەلان و پێکاتە و نەتەوەکانی دیکەی دەوڵەت دەکات.
لەم هەلومەرجەدا بەشێک لە ھۆکاری قەیرانی دەوڵەت لە عێراقدا جگە لە پاشخانە مێژوویەکەی کە بە خورتی و دوور لە ئیرادەی گەلی کوردستان باشوری کوردستان دووای چەندین ساڵ لە دامەزراندنی دەوڵەتی عێراق بە دەوڵەتی عێراقەوە لکێنرا، بەشێکی دیکە لەو هۆکارانە بۆ ڕۆڵی بۆرژوای تاڵانکەر و هەڵگری هزری شۆڤینی دەگەرێتەوە کە سەڕەڕای پشتگیرکردنی دەوڵەتە هەرێمایەتییەکان و هێزی نێودەوڵەتی بۆی، ناتوانێت دەوڵەت بنیات بنیێت.
وەنەبێ قەیرانی بنیاتنانی دەوڵەتی نیشتمانی تەنها بۆرژوای نەتەوەی باڵادەست لە عێراقدا بگرێتەوە. ئەم بابەتە هێزە کۆمەڵایەتییەکانی کوردستانی باشور دەگرێتەوە، و بۆیە سەڕەڕای بەربەست و گرفتە بابەتییە نێودەوڵەتییەکان، کە لە بەردەم هێزە کۆمەڵایەتییە کوردستانییەکاندا لە پرۆسەی تێکۆشان بۆ مافی چارەنووس و بنیاتنانی دەوڵەتی نیشتمانی کوردستانی، هەن، هێزی بۆرژوای کوردستانی لە وەرچەرخان و دوو رێیانێکدایە کە دەبێ هەڵیبژێرێت. پرسیاری سەرەکی لەوەدایە کە ئایا هێزی بۆرژوای کوردستانی ئامادەیە لە دەسەڵاتدا ڕۆڵی مێژووی بۆرژوای نیشتمانی بگێڕێت کە ئەمەش وا پێویست دەکات کار بۆ گەشەپێدان و چاکسازی ناوخۆیی و بنیاتنانی دامەزراوەکان و پاراستنی سەربەخۆییان و دەستێوەرنەدانی حزب لە کاری دەوڵەت و پراکتیکی شەفافیەت، و نەهێشتنی گەندەڵی و بایەخدان بە ژیانی هەژار و کەمدەرامەتەکان، و گەڵاڵەکردنی شوناسی کوردستانی و هاووڵاتی کارا، بکات؟ یان دەبێتە بۆرژوایەکی تاڵانچی و مشەخۆر کە خەریکی گەندەڵی و سپیکردنەوەی سەرمایە و بەفیرۆدانی سامانی کوردستان و گواستنەوەی سەرمایە بۆ دەرەوی کوردستان دەبێت؟
بێگومان هەڵبژاردنی رێگای دووەم کۆتایهاتنی ڕۆڵی مێژویی ئەو چینەیە لە بزوتنەوەی رزگاریخوازی گەلی کوردستان، و هێزی زەحمەتکێش و ڕەنجدەرانی گەلی کوردستان ئەو توانا و وزەیەیان هەیە کە بۆ تێکۆشانی نیشتمانی و چینایەتی و وەدیهێنانی دەوڵەتی نیشتمانی کوردستانی، بەردەوام بن.