لەجوغزی سەربەخوییدا بۆچی ڕەوشی کەرکوک ئاسایی ناکرێتەوە؟!
د. کاوە مەحمود
2019-08-20 866
بەدرێژایی تەمەنی دەوڵەتی عێراق کار بۆ گۆڕانکاری دیمۆگرافی لە کەرکووکدا کراوە. سیاسەتی گۆڕانکاری دیمۆگرافی شێوازی جۆراجۆری وەرگرتووە لەوانە، جێنشینکردنی عەشیرەتی عەرەب لە دەوروبەری کەرکووک، و ناردنی فەرمانبەری عەرەب بۆ ناوەندی کەرکووک و سیاسەتی تەعریب کە لە کۆتایی حەفتاکاندا هاوردە عەرەبەکان لە نێو خەڵکی کەرکووک بە (دە هەزارییەکان) دەناسران کە ئەو عەرەبانە بوون حکوومەتی بەعس دە هەزار دیناری پێدەدان و لە ناوەندی شاری کەرکووک زەوی بەسەردا دابەش دەکردن، و پاشان دامەزراندنی گەڕەکی عەرەب لە ناو جەرگەی گەڕەکە کوردنشینەکان کە زۆربەی ناوەندی شارەکە بوون، و ئەمە جگە لە گۆڕینی ناوی کوردی گوند و شارۆچکەکانی دەوروبەری کەرکووک و پاشان دابەشکردنەوەی ئیداری پارێزگاکە و پچڕاندنی چەمچەماڵ و کەلار و کفری و دووز و داقووق و قادرکەرم لە نەخشەی کەرکووک لە کاتێکدا ئەم شوێنانە لەگەڵ دامەزراندنی دەوڵەتی عێراق بەشێک بوون لە کەرکووک. ئەم شاڵاوە گەیشتە ئەنفالکردنی گوندەکانی دەوروبەری کەرکووک و جینۆسایدکردنی خەڵکەکەی لە لایەن ڕژێمی بەعسەوە.
کۆتایی هاتنی ڕژێمی بەعس و ڕووخاندنی دیکتاتۆری، کۆتایی بە نەهامەتی خەڵکی ڕەسەنی کەرکووک نەهێنا، و حکوومەتی نوێی عێراقی فیدراڵ لە جیاتی مادەی دەستووری 140 جێبەجێ بکات، سەرانی دەستڕۆیشتووی ئەو دەوڵەتە بانگەشەی ئێکسپایەربوونی مادەی 140یان دەکرد وەک بڵیی قوتووی گۆشت و ماسیان لە وڵاتە دراوسێکانیان هاوردە کردبێت و ماوەکەی تەواو بووە، و تەنانەت زۆر بێ شەرمانە هەندێکیان لە وێستگەی سەتەلایتەوە شانازییان بەوە دەکرد کە بەردەوام کۆسپیان داناوە و ماوەیان نەداوە مادەی 140 جێبەجێ بکرێت.
لە هەلومەرجی ئەمڕۆدا کە هێزی پێشمەرگە لە کەرکووک نییە و لە سایەی پارێزگاری سەپێنراو لە لایەن حەشدی شەعبی و دەسەڵاتدارانی عێراق، شاڵاوی تەعریبکردن دەستی پێکردەوە و تەنانەت بوار بەو خێزانە عەرەبە هاوردانە دەدرێت کە گەڕاونەتەوە شوێنی خۆیان، جارێکی دیکە بۆ کەرکووک بگەڕێنەوە و داوای ئەو زەوییە کشتوکاڵییە بکەن کە کوردەکان تاپۆی ئەو زەویەیان هەیە، و ئەوانیش گرێبەستەکانی کاتی سەدام، کە ئەمڕۆ سوپای عێراق و حەشدی شەعبی داکۆکیان لێ دەکات، و لە بەرچاوی ئەوان زەوی کشتوکاڵی جووتیارە کوردەکان دەسوتێنن. ئەوەی ئەمڕۆ کە یارمەتی سیاسەتی تەعریب دەدات هێرشەکانی چەتەکاتی دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامییە کە هەندێکیان تەنانەت لە ناو حەشدی شەعبیدان.
دەسەڵاتدارانی عێراق بۆ پێدانی شەرعیەت بە کارەکانیان گوایە ڕێچکەی قانوونی بگرێتە بەر، ئەم جارەیان تەکتیکی نوێیان بەکارهێنا، و ئەویش ئەنجامدانی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگای کەرکووکە لە نیسانی 2020 لە کاتێکدا ماوەی پانزە ساڵە ئەم هەڵبژاردنەیان ئەنجام نەدا، چونکە دەیانزانی لە بەرژەوەندییان نییە، بەڵام ئێستا دوای 16ی ئۆکتۆبەر، پێیان وایە بەم سێ ساڵە دەتوانن سەرلەنوێ شەرعیەت بە تەعریب و تەبعیسی جاران و بە شیعەکردنی ئێستا بدەن.
ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق بە بڕیاری ئەنجامدانی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگای کەرکووک بوو بەو دەزگای فەرمییە کە شێوازی یاسایی بۆ سەقامگیرکردنی سیاسەتی گۆڕانکاری دیمۆگرافی لە کەرکووک دەبەخشێت، لە کاتێکدا لە وەرگرتنی ئەم جۆرە بڕیارە دەبووایە پێشتر ڕێککەوتنی فراکسیۆنە کوردستانییەکان لەلایەک و فراکسیۆنەکانی دیکەی لەسەر بکرایە، نەک یەکلاکردنەوەی بە ڕێگای دەنگدانی زۆرینە لە ناو ئەنجوومەنی نوێنەراندا.
بۆ ماوەی پانزە ساڵ هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگای کەرکووک نەکراوە بە بیانووی ڕەوشی نائاسایی کەرکووک، لێرەدا پرسیار ئەوەیە کە ئایا ئێستا وەزعی کەرکووک ئاساییە؟!
وا دیارە لە لایەن دەسەڵاتدارانی بەغدا و ئەوانەی بەو شێوازە دەنگیان بۆ هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگای کەرکووک دا، ئەم ڕەوشەی کەرکووک بە ئاسایی دەزانن.
لەم هەلومەرجەدا بوونی بریاری سیاسی کوردستانی یەکگرتوو ئێجگار گرنگە، و هەرچەندە ڕێککەوتنی پارتی و یەکێتی بۆ دانانی پارێزگاری کەرکوک کراوە، بەڵام تا ئێستا ئەو پارێزگارە دانەمەزراوە، و ئەگەر فراکسیۆنی برایەتی بۆ دامەزراندنی ئەو پارێزگارە کە لە ئەنجوومەنی ئێستادا زۆرینەن، چاوەڕێی ڕەزامەندی بەغدا یان فراکسیونی دیکە لە کەرکووکدا بکەن، ئەوا دەسەڵاتدارانی بەغدا و فراکسیۆنەکانی دیکەی کەرکووک دەستی دەستی بە فراکسیۆنی برایەتی دەکەن، و کات بەسەر دەبەن، و لە هەمان کاتدا کار بۆ ئاسایی کردنەوەی ڕەوشی کەرکووک ناکەن، و چاوەڕوانی نیسانی 2020 دەکەن بەو ئاراستەیەی کە وەزعێکی نوێ لە بەرژەوەندی ئەواندا بێت، بێتە کایەوە، و هەر لە ئێستاوە کار دەکەن بۆ ئەوەی هەزاران کوردی کەرکووک بەربەستی یاساییان لە بەردەمدا بێت، و نەتوانن لە هەڵبژاردنەی ئەنجوومەنی پارێزگاکەیان بەشداربن.
ئاسایی کردنەوەی وەزعی کەرکووک هاوکات لەگەڵ دانانی پارێزگاری نوێ، بە کشانەوەی حەشدی شەعبی و پۆلیسی ئیتحادی و سوپای عێراق لە پارێزگای کەرکووک و وەرگرتنی دۆسیەی ئاسایشی شارەکە لە لایەن پۆلیسی شار و بوونی پێشمەرگە و سوپای عێراق لە سنوورەکانی دەرەوی شار بۆ پاراستن لە هێرشەکانی داعش دەبێت.
سەرەڕای ئەو ڕەوشەی کە لە کەرکووکدا هەیە، هەموارکردنەوەی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکان بەگشتی کۆمەڵێک خاڵی نێگەتیڤی زەقی تێدایە، لەوانە دانانی ڕێژەی سانتلێگۆی 1.9 کە ئەمەش سنووردانانە بۆ دیموکراسی و کارکردنە بۆ مانەوەی هەمان هێزە دەستڕۆیشتووەکان. هەروەها کەمکردنەوەی ژمارەی کورسییەکانی ئەنجوومەنی پارێزگاکان، کە ئەمەش ڕەنگدانەوەی بایەخنەدانی لایەنە سیاسییەکانە بە ئەنجوومەنێک کە دەڕبڕی نامەرکەزی ئیدارییە، و ئاشکرایە کە بەشێکی زۆری دەسەڵاتدارانی عێراق بوونی ئەنجوومەنی پارێزگاکان بە زیاد دەزانن، و هەڵەکانی خۆیان لە بەڕێوەبردنی دەسەڵات و فرەبوونی دیاردەی گەندەڵی کە بۆنی پیسی نەک لە عێراقدا بەڵکو لە جیهاندا بڵاوبۆتەوە، دەخەنە سەر بوونی ئەنجوومەنی پارێزگاکان.
ئەوەی چاوەڕوان دەکرا سەرۆک کۆماری عێراق بەم هەموارکردنەوەی یاسای ئەنجوومەنی پارێزگاکان و ئەنجامدانی هەڵبژاردن لە کەرکووک لەم هەلومەرجەدا، قایل نەبێت، و بەو پێیەی کە پارێزەری دەستوورە و مادەی 140 و نەهێشتنی گۆڕانکاری دیمۆگرافی، و پاراستنی دیموکراسی بەشێکن لە دەستوور، دەیتوانی ڤیتۆ بەکار بهێنێت و هەموارکردنەوەی یاساکەی بۆ پەرلەمان بگەڕێنێتەوە.
٢٠ی ئابی ٢٠١٨