رژێما سوریا د نامەیەكێ
بو ئەنجومەنێ ئاسایشا نەتەوەیێن ئێكگرتوو، ھێزێن سوریا دیموكرات وەكی ھێزەك
تیروریستی پێناسە دكەت بوچوننەك ھاوتەریب د گەل بوچونێن توركیا. رژێما ئەسەد
ئاماژە ب رزگاركرنا خاكا سوریا ژ بن دەستێ تیروریستان دەكەت ب رێكا ھێرشا لەشكەرێ
سوریا، و توركیا ژی تەكەز ل سەر ھندێ دكەت كو ئەگەر ئەمریكا دەڤەرا ئارام ل گورەی
خواستێن توركیا جێبجێ نەكەن، ئەو دێ ھێرش بكەن سەر باكورێ روژھەلاتێ سوریا كو مەبەست
ژی كوردستانە و دێ دەڤەرێ ژ ھێزێن كو ئەو ەكی تیرورسی بناڤ دكەن، پاقژ بكەن. ل ڤێ
دەرێ ھەردو دەوڵەتێن سوریا و توركیا د بەرامبەر ئەمریكا و ھاوپەیمانێن وێ گوتارەك
ئێكگرتوو ھەنە، و ئاماژە ب ئێك خواست و كردار دكەن. ل ڤێ دەرێ ئەسەد خوە نێزیكی
توركیا دكەت. ھزرا ھەبونا ھێرشكرن بو سەر دەڤەرا كوردستانێ و دەڤەرا كو ل بن
كونترولا ھێزێن ھ.س.د. دایە، خاوەن مەترسی یەك مەزنە تایبەتی بو ئەمریكا د كاتەكێ
ئەگەر ھێزێن ئەمریكا ل وێ دەڤەرێ نەمینن. پرس ئەوە ئەرێ ئەمریكا دێ ھێزێن خوە
ڤەكێشیت و رێكێ بدەت ئەسەد قەتلوعاما كوردان بكەت؟
د گەل ڤێ یەكێ ژی،
روژەك پشتی نامەیا ئەسەد و روژەك بەری كومبونا سێ قولی یا د ناڤبەرا روسیا-توركیا
و ئیران، جێمس جێفری نێردراوی تایبەتێ ئەمریكا بوچونا ئەمریكا سەبارەت ب روژھەلاتێ
فورات و چارەنڤیسێ ھێزێن ئەمریكا خستی یە بەر چاڤێنن كومەلگەھا جیھانی. ئەڤ داخویانی
یا بەرپرسێن ئەمریكا خالەك وەرچەرخان و دژی ھەمو داخویانیێن بەری نوكە بویە.
مانەوەیا بەشەك ژ ھێزێن ئەمریكا بو ماوەیەك نەدیار ل روژھەلاتێ دێ بیتە ھوكارێ
ھندێ ناڤبەرا توركیا و ئەمریكا سەرگێژی و نەخوشیێن مەستر بێننە ئارا. توركیا ل بەندا وێ
بویە ئەمریكا ھێزێن خوە ژ سوریا ب گشتی ڤەكێشیت.
ھاوتەریب ژی، لایەنێن سەربازیێن ئەمریكا ئاماژە ب ھندێ دكەن، كو دەست ب راھێننان ب
ھێزێن سوریا دیموكرات دكەن ژ بوی مفا وەرگرتن ژ فروكەیێن بێ فروكەڤان.
ھاودەم ھێزێن
ئوپوزیسیونا توركیا وەكی ج.ھ.پ. داخوازێ ژی ئەردوغان دكەن كو دانوستاندنێن
راستەوخو د گەل سوریا بكەت دا كو ب ئاسایی كرنا پەیوەندیێن خوە، ھەول بدەت ببیتە
خاوەن پێگە ل سوریا داھاتو. د گەل ڤێ یەكێ ژی رێكخوشكەر
بیت ژ بوی ڤەگەرانا ئاوارەیێن سوریا. ئەردوغان ژ بەر ھندێ كو ھەمی كارتێن خوەیێن
سیاسی ل سوریا بێ بوھا ھێلاینە، د ناڤخویا توركیا و ناڤ حزبا خوە یا ئاكپارتی ژی
توشی ئاستەنگێن مەزن و بەرفرە بویە. ژ بەر سروشتێ شەسایەتی یا وی یا سیاسی، گەلەك دژوارە كو
ئەردوغان گوھداری یا بوچونێن ھێزێن ئوپوزیسیونا توركیا بكەت، یان ژی
پێشەوازی یا پێشنیارەك تایبەت ب ئاسایی كرنا پەیوەندی یان د گەل رژێما ئەسەد بكەت.
دبیت ژی كو رژێما سوریا خواستا ھندێ نینن راستەوخو د گەل ئەردوغان دانوستاندنێ
دكەت، بەلكو روسیا ل ڤێ دەرێ رێگرە. چوننكە ب ئەگەرا ئاسایی بونا پەیوەندیێن ئەسەد
و ئەردوغان، ئێدی دبیت كو گوشارێن ل سەر ئەردوخان كێمتر بن. لەورا، روسیا دڤێت ب
دروستكرنا گوشارێن زێدەتر ل سەر ئەردوغان، باشترین دەرفەتان ژ ئەردوغان وەربگریت
پیخامەتا جێبجێكرنا سیاسەتا روسیا ل سوریا.
یا دیارە ژی كو ھەم
روسیا و ھەم ژی ئیران دژی خواستێن توركیانە سەبارەت ب ھێرش كرن و دروستكرنا دەڤەرا
ئارام. ئەڤ ئێك ل ژێر ھەر پاساوەك بیت، روسیا ژی باش دزانیت كو ھێزێن سوریا
دیموكرات ئەو ھێز و توانا نینن كو ل بەرامبەر ھێزێن توركیا بەرگری ژ خوە بكەن.
لەورا ب داگیركرنا روژھەلاتێ فراتێ ژ لایێ توركیا ڤە، پێگەھا توركیا ل سەر مێزا
گوفتوگویان ل ئاستانا، ژێنێف و بەرامبەر روسیا و ئیرانێ، دێ بھێز بیت. لەورا روسیا
ڤێ یەكێ ب ھیچ ووێوەیەكێ پەسەند ناكەت كو توركیایەك كو نوكە ل بن سێبەرا وێ دا
دژیت، ل داھاتو دا بەرامبەر وی ل سەر مێزا گوفتگو بھێز بێتە مەیدانێ. ھندی ژ روسیا
بێت، دێ ھەول دەت كو توركیا لاواز بكەت. ھێرشێن ھێزێن سوریا بو سەر دەڤەرا ئیدلیب
و خان شیخون، نامەیەك یا روسیا بویە بو توركیا، كو نابیت توركیا پیێ خوە ژ بەركا
خوە زێدەتر درێزژ بكەت.
د وێنەیەك ھەنوكی دا، ب
ھەمان شێوەی كو توركیا ئەمریكا تاوانبار دكەت ب پشتگیری یا تیروریستان، روسیا ژی ب
ھەمان شێوە توركیا تاوانبار دكەت ب پشتگیری یا رێكخراو و گروپێن تیروریستی ب
تایبەتی دەڤەرا ئیدلیب. روسیا پێداگیری ل
سەر ھندێ دكەت كو دڤێت توركیا ئەركێ سەر شانێ خوە كو ل رێككەفتنا 17 ئەیلول 2018ێ
ل سوچی ڤاژوكری یە جێبجێ بكەت سەبارەت ب رێككەفتنا دەربارێ ئیدلب و روسیا ژی ژ ڤێ
یەكێ نیگەرانە كو توركیا چ پێنگاڤ نەئاڤێتەن. لەورا، د لێكدانەكێ د ناڤبەرا رێككەفتنا ئەمریكا و توركیا سەبارەت ب دەڤەرا
ئارام، كو توركیا پێداگیری دكەت، دبیت كو ھەمان میكانیزمێن كو روسیا و توركیا سەبارەت
ب وێ رێككەفتینە، رێككەفتنەك بێتە كرن. بەس بابەتەك وەھا گەلەك دویرە ژ راستی ژ
بەر ئەگەرێن ھندێ كو نە ئیران و نە ژی روسیا پشتگیری یا ھندێ دكەت كو سوریا پتر
بێتە دابەشكرن. ھەروەھا ژی روسیا پشتگیری یا پلانا توركیا بو دەڤەرا ئارام ناكەت،
و ئەڤ ئێك ژی د كومبونا سێ قولی یا ئانكارا د ناڤبەرا 16/17- ئەیلول 2019 پوتین
ئەڤ ئێك بو ئەردوخان رونە كری یە. دڤی بواری دا ژی ئیران پشتگیری یا روسیا دكەت.
ئەڤ ئێك ژی وێنەیەك وەسا دیار دكەت كو ئەردوغان نوكە ئێخسیرە د ناڤبەینا "
چەكوچ و بزمارێ" ئەمریكا و روسیا. ئەڤ داخویانی یا پوتین ل دژی وێ داخویانی
یا بەری نوكە بویە كو " تێگەھیشتن نیشاندایە" سەبارەت ب دلتەنگیێن
توركیا سەبارەت ب دروستكرنا دەڤەرەك ئارام. و ھەم ئیران و ھەم ژی روسیا پشتگیری یا
ھندێ دكەن كو پرسگرك ب رێكا رێككەفتنا ئادانا د ناڤبەرا توركیا- سوریا دا بێتە
چارەسەركرن. پرس ئەڤە، د رەوشەك وەھا كو ئەمریكا ل روژھەلاتێ فراتێ بالادەستێ، دێ
چاوان توركیا رێككەفتنا ئادانا جێبجێ بكەت؟ لەورا، گەلەك دژوارە ھەتا پەیدا بونا
ریكەچارەسەری یا سیاسی، توركیا بشێت رێككەفتنا ئادانا جێبجێ بكەت.
ل سەر ئاستێ ناڤخویێ توركیا، ڤەشارتی نیین كو
ئیرو د ناڤ خویا ئاكپارتی دا دەنگێ نەرازیبونێ ب شێوەیەك بەربلاڤبویە، كو ئێدی
كومەلگەھا توركیا ب جدی ل سەر ڤی بابەتی دئاخڤیت. گوشارێن ل سەر ئەردوغان گەلەكن،
و ڤێ ژی سێ ھوكارێن خوە ھەنە:، ئێكەم، ئەو ئابوری یا كو توركیا ب شێوەیەكێ ب ھێز ل سەر ھاتبو ئاڤاكرن، توشی دارمانەك جدی بویە،
گرانی بەربلاڤ بویە، بێ شولی زێدەتر بویە، و وەبەرھێنەرێن بیانی و ناڤخوی متمانە ب
ستراتێژیێێن حكومەتێ نەماینە. دوویەم، د ئاستێ سیاسەتا دەرڤە، ئاكپارتی توشی
شاشیێن مەزن و جدی بویە، ل روژھەلاتا ناڤین ب پشتەڤانی كرن ژ ئێخوان موسلمانان و
رێكخراوێن تیروریستی و دەستوەردان د ناڤ كاروبوارێ ناڤخویێ وەلاتان، باوەری یا خوە
ژ دەست دایە. ئوروپا ئێدی توركیا وەكی سەرئێشی یەك مەزن بو خوە دبینیت و دەرفەتا
ئەدام بونا توركیا د ڤی بواری دا نەمایە. د گەل ئەمریكا ھاوپەیمانێ ستراتێژیك،
پەیوەندیێن وان گەلەك لاوازن، نەڤەشارتی یە كو پەیوەندیێن ئەمریكا و توركیا
دپروسەیەكێ دا نە كو مرۆڤ دشێت ئاماژە ب چارەنڤیس سازا جورێ پەیوەندیێ بكەت.
كێشەیێن نەفت و گازێ ل دەریای ناڤەراست و دروستبونا بەرەیەك نوی كو مسر، یونان و
قبرس بەشدارن، دەرفەتا جولەیێ بو توركیا نەھێلایە، و ل ئالی دی، ب خوە نێزیك كرن د
گەل ئیران و روسیا، توركیا كەفتی یە خەندەقەكێ كو ددەركەفتن ژێێ دژوارە بو
ئەردوغان. ل سەر ئاستێ ناڤخو، سیستەما سیاسی توركیا بویە زیندانەك بو ھەر
رەخنەگرەكێ.
دوو
ھاوپەیمانێن ناتو، ل ئالی یەكێ ئەردوغان ب گەرمكرنا ئاگرێ دژایەتی كرنا ئەمریكا ل
ناڤخویا توركیا، ژینگەھەك دروستكری یە كو ئێدی ب چاڤەك " ئیمپریالیستی"
ل ئەمریكا تێتە نێرین، تایبەتی ژی راگەیاندنا كو نێزیكی حكومەت و دەوڵەتا
توركیایە. مەزندەیا ھندێ ژی تێتە كرن كو ئەڤە كاریگەری یەك درێژخایەن بكەت ل سەر
بوچونا ھاولاتیێن توركیا بەرامبەر ئەمریكا. ئەمریكا ژی دیارە ل بەرژەوەندی یا خوە دا نەبینیت دست ژ
پشتگیری یا ھ.س. د. دێ بەردەت. دروستبونا ھەرێمەك كوردی ل
سوریا ژی كاریگەری یەك بەرفرە دێ ل سەر پەیوەندیێن توركیا- ئەمریكا بكەت. ئەگەر
ھەرێمەك ل سەردەمێ سەرۆكاتی یا ئەردوغان بێێتە دروستكرن، كو خاوەن پێناسەیا
كوردستانی و كوردی بیت، مێژوی یەن ئەردوغان دێ بێتە تاوانباركرن ژ لایێ
نەتەوەپەرەستێن توركیاڤە كو خیانەت ل نەتەوەیا توركیا كری یە. ئیرو ل سەر ئاستێ ناڤخو، و ب دروستبونا دوو
پارتیێن نوی ب سەرۆكاتی یا داودئوغلو و باباجان، و نێزیكی یا ھاوپەیمانی د ناڤبەرا
ج.ھ.پ. و ھادەپ، د ناڤ كومەلگەھا توركیا دا ژی بزاڤەك دروست بویە كو ئێدی سەردەمێ
سەلتەنەتا ئەردوغانن و ئاكپارتی دڤێت ب دوماھیك بێت. پرس ئەڤە، ب دوماھیك ھاتنا سەردەمەك وەھا، دێ چارەنڤیسێ
ئەردوغان چ بیت؟ شك دڤێ دا نینن كو ئەردوغان پشتی شكەستا سیاسی ل ھەلبژارتنێن
داھاتیێن توركیا، دێ توشی سەرگێژی یا دەسەڵاتێ دادوەری بیت.
*نوسەری ئام بابتە مامۆستای بەشی زانستی سیاسەتی گشتی – ز. دھوك-ە