پرسە ناوخۆیەكانی یەكێتی
د. سەردار موسی شەریف
2021-07-26 632
پرسی ناكوكی
یەكانی ناو یەكێتی، لە بەشێك لە راگەیاندنی كوردستانی و لە لایەن ئەوانەی بەشێكی
سەرەكین لەم كێبەركێی یەدا بە ئینقلاب یانیش كودەتای 8ی تەمموز پێناسەكراوە، و
بووە ھوكاری توراندنی بەشێكی زوری كادر، ئەندام و لایەنگری یەكێتی و بگرە بەشێك لە
حزبەكانی كوردستانی كە بەشێكی ھێزی جەماوەیان لە دەڤەری سەوزە. باڤل
تالەبانی، لەم ماوەیەدا، كومەلێك پەیامی بلاو كردوتەوە لە پێناو ھێوركردن و
ئارامكردنی كادر، و ئەندامان و لایەنگرانی یەكێتی. ئەو پەیامەی لە سەر گوری سەرۆكی
كوچكردو مام جەلال بلاوی كرد، ئەو ئاماژە "دواجار
بەناچاری " دەكات كە دیارە خەنجەر گەیشتوتە سەر ئێسقان و دوابریاریان
ئەوە بووە كە ھەلسوكەوتێكی لەو چەشنە بكرێت. خوێندنەوە بو ھەلسوكەوتی سەركردەی
سیاسی، واتە كردار و پەرچەكردار، ی باڤل، دوو سەرەچاوەی ھەیە، یەكەمیان بە بەكار
ھێنانی ھێز، باڤل ئاماژەی بەوە كرد كە ئەو
سل لە بەكار ھێنانی ھێز ناكات ئەگەر " پەرچەكردار" ێك بەرامبەر بە
كرداری ئەو نیشان بدرێت، دوویەم، باڤل بە ھەمان شێوە، ویستویەتی خوی وەكو سەركردەیەكی
خاوەن " بریار" پێشانی ئەندامان، كادر و لایەنگرانی یەكێتی نیشان بدەت،
سێیەم، لەسەر ئاستی حزبایەتی و جەماوەری، باڤل ویستویەتی ئەمە بە گویێ خەلك دا
بدات، كە بریارەكە لە ئەگەر چی لە مەجبوریەوە سەرەچاوەی گرتوتەوە، بەلام ئارمانجی
سەرەكی لە خزمەتی بەرژەوەندی گشتییە. بە پێچەوانەوە لە پێنگاوی چوارەم، باڤل، لە
پێناو ئەوەی شەرعیەت بو كردارەكانی دروست بكات لە ناو جەماوەر دا، لە یەكەم پێنگاو
" لەكەداركردنی" لایەنی بەرامبەر بووە بە ھەلواسینی كومەلێك تومەت لەو
انەش " ھەولدان بو تەسفیاتی حیزبی، دەستخستن لە کاروکاسبی کاسبکاران و سەرمایەداران، قاچاخچێتی، سەرانەوەرگرتن، ھەڕەشە و سیخوڕیکردن، و ژەھراوی كردن". ھەر
ھەمو ئەم تومەتە ھەلواسێراوەكان لە ناو كومەڵگایەكی دامەزراوەی، پێویستی بە "
ساخكردنەوەیان ھەیە لە دادگا" و لایەنی بەرامبەریش مافی خویەتی لە پێناو
لەكەداركردنی لە ناو رای گشتی، داخوازی لێكولینەوەیەكی بێ لایەن بكات لە لایەن
" داواكاری گشتی" و دامەزراوەكانی میری. بەلام، پرسەكە ئەمەیە ئایا لە
ھەرێمی كوردستان كە رەوشی دادگاكان و داواكاری گشتی و پروسەی یاسایی دیارە، ھەتا
چەند ئەو مافە بە كەسێكی وەكو "
لاھور" دەدرێت، ئەگەر تاوانیشی كردبێت، بەرگری لە خوی بكات و ئەگەر راستی
یەكان بە سەری دا ساخ بون، ئەواتە، ئامادەبێت بو سزای سەپێندراو. بەڵام ....و
كومەلێك بەلامی تریش.....پرسیار لە سەر تەندروستی ھەلسوكەوتی دامەزراوەكانی حكومی
و حزبی دەكەن،كە بو خوی رێگرن لە گەشەكردن وپێشكەوتنی دامەزراوەكان و دەوڵەتداری، ئەوە
پێدەگوترێت " دەوڵتی یاسا"، كە مافەكانی " تومەتبار " یش
پارێزراو بێت.
ئەوەی پەیوەندی بە خودی لاھورە ھەیە، چەند خوێندنەوەیەكی سەرەكی ھەن بو
ھەلسوكەوتەكانی لە دوای 8ی تەمموز، كە بوچی بێ دەنگی ھەلبژاردوتەوە. یەكەم، بێ
دەنگی ھەلبژارتنی لاھور لە رەوانگەی خویەوە، ویستی ئەوەی ھەیە پرسەكان لە رێگای
دامەزراوەكانی یەكێتی یەوە بێتە چارەسەركردن. واتە، لاھور لێرەدا بە ھەموان دەلێت
ئەو كادرێكی ملتەزمی حزبی یە و ئەمەش پرسێكی حزبی یە، بویە وەكو سەركردەیەكی
دیارەی حزبی و جەماوەری، ئەو رێگای دامەزراوەی حزبی دەگرێتە بەر و ملكەچی بریارەكانی
حزب دەبێت. ئەو لە ناو یەكێتی دا خوی بە خاوەن مال دەزانێت، نەك بێگانە و خوشی بە كادری یەكێتی و
قوتابی مام جەلال دەزانێت. خوێندنەوەی دوویەم، ئەوەیە، بە ھوی ھەمو ئەو تومەتانەی لە لایەن باڤل ئاراستەی
لاھور كراوان، شتێكی كومەلێ پرسێكی شاراوە نین و لە سەری ساخ بونەتەوە، بویە،
لاھور ھیچ رێگەیەكی لە بەردەمی دا نەماوە و بێ دەنگی ھەلبژاردن و قبول كردنی
بریارەكانی حزبی و بگرە بنەمالەیش، كە بنەمالەی تالەبانی بەشی سەرەكی یە لەم
پرسەدا. خوێندنەوەی سێیەم، پەرچەكرداری لاھورە، ھەتا ئێستا خەلكێك چاورەوانی یەتی.
لە راگەیاندن و سوشیال میدیا باسی كومەلێك
پلان دكەرێت و بەشێك لە پلانەكەی دژی لاھور بریتی یە لە " دەستگیركردن و
دادگایی كردنی". ئەمە بوچی؟ ھوكارەكەشی بو ئەوە دەگەرێنەوە كە دیارە باڤل و
مالی تالەبانی لە پێناو رێگریكردن لە ھەر پەرچەكردارێكی ناگونجاو لە لایەن لاھور
كە ببێت ھوكاری لاوازی پێگەیان و لێدان لە بەرژەوەندی یان، ئەوا لە رێگای جوڵانەوەی بەڵگەكان، لاھور دەمكوت بكەن.
لە لایەكی دیكەوە، لاھور شێخ جەنگی، لە پەیامێك دا ئاماژە بەوە دەكات كە
" پیلانگێڕیی ٨ـی تەمووزەو" بونەتەوە مایەی نیگەرانی و ترس و دڵەڕاوکێ،
لە ھەمان كاتیش ھوكاری بێ دەنگی ھەلبژاردنی بو ئەوە دەگەرێتەوە كە "ئەو هەرگیز
باوەری بە بەکارهێنانی هێز نەبووە و نییە بۆ یەکلاکردنەوەی کێشەی
حزبی... و بەكار ھێنانی بو مەرامی شەخی..بەلكو دەبێت رووی لە دوژمن بێت". لە لایەكی دیكەوە، شالاو علی عەسكەری، ئەندامی
سەركردایەتی یەكێتی بە ئاشكرا باسی ئەو
لایەنانەی كرد كە ھەولی نێوەندگیریان كرد لە پێناو ھێوركردنی پرسەكانی یەكێتی، كە
بە دینتی ناوبراو پێویستی بەوە ھەیە ھەردو لایەن پێویستی یان بە دانوستاندنیان
ھەیە لە پێناو گەیشتن بە چارەسەری. ئەمە ئەوەمان بو روندەكاتەوە كە لاھور تەنازولی
نەكردوتەوە، بەلكو لە ھەولی ئەوەدایە كە پێگەی خوی بپارێزێت. بە پێی دەربرینی ناوبراو
شەرەكە لە ناو یەكێتی لە سەر " دیموكراتی یە" و لە پێناو ھاوڵاتیانە.
قسەكانی شالاو علی عەسكەری ئەوەشمان بو روندەكاتەوە كە دەستوەردانی ھەرێمایەتی لەم
پرسەدا ھەبووە لە پێناو ھێوركردن و گرینی ئێحتیواكردنی ناكوكی یەكان پێناسە دەكات.
ھاوكات، لە پەیامی خوش، كە ئاراستەی یەكێتی و ھەوادارانی كرد، لاھور ئاماژە بەوەی
كردوتەوە كە لە پێناو یەكێتی ئەو قوربانی بە ھەمو شتێك دەدات. رادەستكردنی
دەسەلاتەكانیشی تەنیا كاتی یە. ئەم پەیامە دوولایەنەیە، یەكەم لاھور ئاماژە بەوە دەكات
كە دەبێت لایەنی بەرامبەریش، واتە باڤل، دەبێت لە پێناو یەكێتی ئامادە بێت قوربانی
بدات. ئەم قوربانی دانەش پەیوەستە بەوەی كە رێككەوتنێك بێتە ئارا تایبەت بە
پرسەكان. لاھور لە ئێستادا بە دوای پاراستنی كەرامەتی دەگرێت. ھەرچەندە بێ
دەنگی ھەلبژاردنی ئەو، یەكێك لە چەكە بەھێزەكانی كەسێكی سەركردە دێتە ھەژماردن، لە
ھەمان كاتیش ئاماژەشە بەوەی ئەو چاورەوانی ئەوەیە لایەنی بەرامبەر كە ئێستا
" سەرخوشی سەركەوتنی خویەتی و غەرقی ھەلپەركێ یە" لە شوێنێك ھەر
رادەوەستێت.
فاكتەرێكی گرینگ جێگای ئاماژە پێكردن، سەركردایەتی
كلاسیكی یەكێتی یە، ئەگەر چی بەشێكیان پێش رودانی 8ی تەمموز پشتگیری لە باڤل یان
دەكرد، بەلام لە دوای یەكەم جولەی باڤل، مەلا بەختیار لە رێگای نوسینێك ئەمەی دایە
بە گویێ زاوای خوی، باڤل، ئەو ھەلسوكەوتە دەرحەقی لاھور بەو شێوەیە كە بەكار
ھێنانی ھێز بەزەقی پێوە دیار بێت، لە شوێنی خوی نەبو. بو مەلا بەختیار، رێگای
دیپلوماسی باشترین بژاردە بو، ئەویش لە بەر ئەوەی ئەم پیاوە سەربوری زوری ھەیە لە
سەر ناكوكی نێوان ئەكتەرەكان لە ناو حزبەكانی كوردستان و بە جەستەی خوی ھەستی بە دەرھاوێشتە
خرابەكانی ناكوكیەكانی كردووە. خوێندنەوەی یەكەم بۆ بوچونی مەلا بەختیار، دەیەوێت بە
باڤل بلێت، بەلێ ئێمە لە گەل گورانكارین بەلام لە گەل خوسەپاندن نینن. دوویەم، ئەم
پرسانە پێویستە لە رێگای دامەزراوەكانی حزبی یەوە رێگە چارەسەری بویان بدوزێتەوە،
و تاكرەی جێگای قبول نییە. بە پێچەوانەوە، باڤل بە ھەلسوكەوتەكانی لە دوا پەیامی
دوای سەركەوتنی یەكەم لە بویەری 8ی تەمموز و لە پێناو شەرعیەت دان بە ئەوەی كە
بەرامبەر بە لاھور كردویەتی و دەستی بە سەر ملك و مالی دا گرتوتەوە، بە ناردنی
پەیامێكی نوێ سەركردەكە كلاسیكی یەكانی یەكێتی توشی حەپەساندنی كرد، بە تایبەتی
ئەوە پەیوەندی بە بابەتی " ملك و مال و كومپانیا" ەوە ھەیە.لێرە باڤل
تومەتباریشیان دەكات كە لە سەر حیسابی یەكێتی خویان زەنگین كردوون، بویە دەبێت
سامانی یان بگەرێنن بو ژێر دەسەڵاتی دامەزراوەی دارایی یەكێتی. ئادرێسی ئەم نامەیە
ھەلەیە، لە روی سیاسی یەوە، باڤل بەم كردەوەیە بەرەیەكی نویێ بەرامبەر
خوی كردوەوە، ئەمە لە كاتێك دایە كە تەپو تووزی شەری پێشو ھێشتا دانەتەپیوە. راستە
رەنگە لە ناو جەماوەر ھەندێك پشتگیری دەست بكەوێت، بەلام ئەمە دادی باڤل نادات. ئەگەر
باڤل پێداگیری لە سەر ئەم خواستی خوی بكات، بێ شك سەركردایەتی كلاسیكی پەرچەكرداری
یان دەبێت. بویە، لە ئێستادا دەبێت چاورەوان بین ئایا باڤل نەبوتە ھوكاری لێكنێزیك
بونەوەی لاھور و سەركردایەتی كلاسیكی، ئەگەر بێت و قسەیەكی باوی تاكتیكی
ستراتێژیكی سیاسی " دوژمنی دوژمنی من، ھاوپەیمانمە"، وەكو چوارچێوە دیار
بكەین. بویە، راستە باڤل كوری مام جەلالە، و قبولیانە كە وەكو چەتری كوكەرەوەی
یەكێتی بمێنێت، بەلام بە بنەمالەی كردنی یەكێتی پرسێكە نەك سەركردایەتی یەكێتی،
بەلكوش جەماوەری لە درێژ مەودادا قبولی ناكات.
ئەگەر چی ھوكارەكان ھەر چی یەك بن، ئەوەی رونە پرسەكە
پەیوەندی بە بەھێزی و لاوازی پێگەی چەندین لایەنی ناو یەكێتی یەوە گرێدراوە.دەكرێت
ئەم لایەنانە بەم شێوەیە پولێن بەندی بكرێن: یەكەم، بنەمالەی ئیبراھیم ئەحمەد، كە
بە كەسایەتی ئایدولوژ و ماموستای مام جەلال ناسراوە، دوویەم، بنەمالەی مام جەلال
دابەشكراون لە نێوان مام جەلالی یەكان و ئیبراھیم ئەحمەد، سێیەم، بنەمالەی شیخ
جەنگی، چوارەم سەركردایەتی كلاسیكی یەكێتی. ئەگەر چی لە دوای نەخوشكەوتنی مام
جەلال یەكێتی توشی ھەوراز و نشێویەكی زور بو، بە پێی ئاماژە پێكراوەكان، ئەوەی
توانی یەكێتی كوبكاتەوە و كونگرەی بو ساز بكات، لاھوری شێخ جەنگی بوو. ئەو توانی
بە قەولی زورێك، ئەو " ئەو دەنگانەی پارتی" كە لە ناو یەكێتی دا بونی
یان ھەبو، بێ دەنگ بكات، و كونگرەیان پێ بكات و لە دوای كونگرەش شوێنێك لە كونجێكی
ئورگانەكانی یەكێتی بویان دابین بكات، كە پەرە بە كاری سیاسی بدەن. شوێنێك كە
ھیچ كاریگەریان نەبێت بە سەر بریارە ستراتژیكی یەكانی یەكێتی. بێجگە لەوەی، لە
دوای كونگرە، لە ناو یەكێتی دا ھەست بەوە دەكرێت دەنگە نەشازەكان كپ كراون و
ئەمەش فاكتتەرێكی یارمەتیدەر بووە بو ھەستانەوەی یەكێتی. ئەگەرچی ئێمە مانان
خوێندنەوەمان بو ھەلسوكەوتەكان، خوێندنەوەیەكی دەرەكی یە، بەلام ئەمە پرسێكەكە بو
ھەمو كوردستانی یەك گرینگی خوی ھەیە.
ھاوكات، ئەگەر چی دەرئەنجامەكانی كونگرەش بە دلی
زور كەس نەبو، بەلام لە روی تموحی سیاسی و بگرەش ھەستكردن بە بەرپرسیارتی بەرامبەر
بە یەكێتی، سەرەرای ھەمو ئەو رەخنانەشی لە لایەن دژبەرەكانی لاھورەوە
لێی دەگیرا و دەگیرێت ، ئەوەمان بو روندەكاتەوە، لاھور بە ھوی كومەلێك فاكتەر،
لەوانە، خاوەن ھێز، توانای ئابوری و بنكەی جەماوەری، لە گوتارەكان و ھەلسوكەوتی،
ورەیەكی دیكەی بە یەكێتی، ئەندامان و جەماوەرەكەی بەخشی. دیدەكان بو گەیشتن بە
ئارمانجەكان ھەرچی یەك بن، وەكو كەسایەتی یەك كە لە سلكێكی ئەمنی یەوە بەرەوە
سیاسەت پێنگاو باوێت، بێ شك كولتوری دەزگا ئەمنی یەكان كاریگەری دەبێت لە سەر
شێوازی بیركردن و جێبەجێكردنی ستراتێژە جیاوازەكان بو گەیشتن بە ئارمانجی سەرەكی. بەلام،
لە سیاسەتكردن، سەركردە پێویستی بە ژێری
ھەیە، و ژێریش واتە خوێندنەوەی فاكتەرە پەیوەندیدارەكان و خاوەن كاریگەری لە سەر
یەك لە ھەمو ئاستەكان و توانای كونترولكردنی یان.
بێ شك
ھەندێك راستی پێویستە بوگوترێت، لاھور جەنگی ئەگەر چی لە ئێستا دا بێ پەروبال
ھێشتراووە، بەلام ئەمە نابێتە ھوكاری ئەوەی كە ئەم تاكە بێ دەنگ بێت. لە ماوەی ئەم
چەند سالە، لاھور تامی سەركردایەتی چێشتووە، و پێگەیەكی جەماوەریشی پەیدا
كردوتەوە. بێجگە لەمە، لە پارلەمانی عێراق، پارلەمانی كوردستان، ئەنجومەنی
پارێزگاری ھەولێر، ئەنجومەنی پارێزگاری سلێمانی و سەركردایەتی یەكێتی، لاھور خاوەن
پشتە. راستە سیستەمی حزبایەتی كوردستان زور پەیوەندی بە " كرینی وەلا ھەیە لە
رێگای چەوركردنی گیرفان"، بەلام رەنگە ئەمە بو زور كەس وارد نەبێت، ئەگەر
ھاوسەنگی ھێز و كومەلێك پرسی گرینگ بە ھەرێمی كوردستان لە بەر چاو بگرین. دەڤەری سەوز تایبەتمەندی خوی ھەیە، و نابێت
ھەلسەنگاندنی خێرا بو ئەم پرسە بكرێت.
كوتا
پرس ئەوەیە، كە دەبێت باڤل لە بەر چاوی بگرێت، ئەگەر كەمێك گوێبیستی دەنگە نەرازی
یەكانی ئەم ناكوكی یە بوبێت. بێ شك لە دەڤەری سەوز گوشارەكان بو سەر بنەمالەی
تالەبانی لە بەر چەند فاكتەرێك لە زیابوندایە. یەكێك
لە خوێندنەوەكان بو ئەوە دەگرێتەوە كە دەرئەنجامی بویەری 8ی
تەمموز، تەسلیم كردنی دەڤەری سەوزە بە پارتی، واتە پارتی ھەیمەنە و ھەژەمونی لەم
دەڤەرە بەھێز دەبێت. ئەگەر چی بەلكو پارتی بو خوشی حەزی لێ نییە كە وجودێكی
كراوەتری لەم دەڤەرەی ھەبێت، بەلام لە روی بریارەوە، ئەوە ھاولاتی یان ھەست بەوە
دەكەن كە یەكێتی لە ژێر سەركردایەتی نوێ، زورتر جێبەجێكاری بریارەكانی پارتی بێت
لەم دەڤەرە. بە دیتنی بەشێك لە شرۆڤەكاران، بنەمالەی تالەبانی باش ئاگاداری ئەم
حەساسیەتەی دەڤەری سەوزن، بە تایبەتیش كە دینامیكی زیندو، روحی شورشگێری و
ئاناشیستی بە مانی دژی خوسەپاندنی دەسەڵات لە سلێمانی بونی ھەیە. ئەم بوچونەش دیارە
مالی تالەبانی كە ئێستا داھاتوی یەكێتی و دەڤەری سەوز كەوتوتە بەر دەستیان، بێ شك
لە بەر چاویانە، و بێ مورعاتكردنی دینامیكیەتی ئازادی رادەربرین، بەدیلی مالی
تالەبانی لە سلێمانی بونی دەبێت.
پەرەسەندنەكانی ئەم چەند روژی ناو یەكێتی لە دوای
بویەری 8ی تەمموزی 2021، كومەلێك خوێندنەوەی جیاوازیی بو كراوە.
بەڵام ئەوەی جێگای سەرەنج بێت، لە سەر ئاستی كوردستان بە گشتی كاردانەوەكان
دلخوشكەر نەبون بەوەی كە رویدا.